لزوم توانمندسازی اجتماعی شهروندان در فضای مجازی / کنترل، مصونیت اجتماعی نمی‌آورد

به گزارش خبرنگار ایکنا، سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در آیین اختتامیه سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی که امروز سه‌شنبه ۲۷ آبان‌ماه برگزار شد، در سخنانی با بیان اینکه موضوع سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی موضوعی کاملاً به روز و مهم است، اظهار کرد: باید نتایج حاصل از مفهوم‌پردازی و نظریه‌پردازی در حوزه‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، موجب ارتقای سطح توانمندی و بینش جامعه فرهیخته ایرانی شود.

‌

‌
عاملی با اشاره به اینکه معمولاً از کلمه سواد، مفهوم اولیه سواد که همانا توانایی خواندن و نوشتن است برداشت می‌شود، با ارائه یک پیشنهاد ادامه داد: با توجه به تعمیم مفهوم سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به دانش بزرگی مثل دانش مرتبط با فضای مجازی، سایبری و دیجیتال، خوب است از عنوان دانش رسانه‌ای به‌جای سواد رسانه‌ای استفاده شود.

عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران محدود کردن فضای مجازی به فضای اطلاعاتی و رسانه‌ای را یک کاستی دانست و گفت: مفهوم سواد اطلاعاتی و ارتباطی از سوی یونسکو و سازمان‌های بین‌المللی به عنوان یک مفهوم در دنیا جا افتاده، اما لزوماً مفاهیمی که در سطح بین‌المللی برند می‌شود، دقیق نیست و ضرورت دارد با دقت دانشی موجود در کشور به این مفاهیم توجه کنیم. بخشی از این دنیا به حوزه رسانه‌ای و بخش عظیمی از آن به شغل، کسب و کار و اقدامات مبتنی بر رشته‌های تحصیلی مختلف اختصاص دارد.

وی افزود: در دانش‌های تخصصی همچون دانش پزشکی مجازی یا پزشکی هوشمند با مفاهیم مرتبط با صنعت که همان صنعت فیزیکی و سایبری است، مواجه هستیم. همچنین مفاهیمی مانند کشاورزی فیزیکی مجازی، ماهیت آن به کشاورزی قطعی تعبیر می‌شود به این معنا که تولید محصول هدف‌گیری شده، اتفاق خواهد افتاد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر قابلیت‌های ویژه دانش رسانه‌ای و اطلاعاتی در حوزه فرهنگ، سبک زندگی، اقتصاد و تجارت گفت: اکنون اقتصاد دیجیتال و مجازی، اقتصاد پنجم جهان است و در حوزه اقتصاد و کسب و کار مجازی با درآمد‌های شگفت‌انگیزی مواجه هستیم.

عضو علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به گستردگی حوزه تجارت در فضای سایبری افزود: درصد قابل توجهی از آگهی‌های تبلیغاتی متعلق به فضای سایبری است. به عنوان مثال گوگل به عنوان یک شرکت پردامنه در فضای سایبری، ۹۲ درصد درآمد سال ۲۰۱۹ آن مربوط به آگهی‌های تبلیغاتی در این فضا بوده است.

عاملی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اهمیت آموزش مجازی خاطرنشان کرد: در حال حاضر با شیوع ویروس کرونا، آموزش در همه سطوح دبستان، متوسطه، دانشگاهی، آموزش‌های حرفه‌ای و مهارتی و ... به فضای آموزش الکترونیک منتقل شده است.

وی با بیان اینکه فضای مجازی به موازات جهان واقعی، مؤلفه و متغیر و دامنه عملکردی پیدا کرده است، گفت: دانش دوفضایی نگاه تکمیلی به دانش فضای اول و دانش فضای دوم دارد و برای آن یک گستره بزرگی فراهم کرده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بزرگ شدن داده‌ها در فضای مجازی در سال‌های اخیر، افزود: حجم داده‌های اینترنت در ۱۰ سال گذشته حدود دوازده زتاپایت بوده و امروز این ظرفیت به ۲۶ زتاپایت افزایش یافته، همچنین داده‌های برخی از درگاه‌های جستجوی اطلاعات ظرفیتی حدود ۱۰۰ میلیون گیگابایت است.

عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: شبکه آموزشی دانش‌آموزان (شاد) با توجه به پوشش جامعه ۱۵ میلیونی دانش‌آموزان و معلمان و همچنین مدیریت بیش از هزار متن درسی، ظرفیت داده‌ای آن ۳۰۶ گیگابایت است که در مقایسه با سایر داده‌های اینترنت در دنیا بسیار کوچک است.

عاملی افزود: با توجه به گسترش این حوزه، دامنه دانش مرتبط با آن بسیار گسترده شده و به تعداد رشته‌های دانشگاهی، گرایش‌های علمی دانشگاهی، مهارت‌های فنی و حرفه‌ای، بخش‌های صنعتی موجود در کشور با تغییر مواجه هستیم، لذا روش حکمرانی تغییر کرده و مدل حکمرانی جدیدی به وجود می‌آید.

وی بیان کرد: در دهه آینده دانش این دهه، دانش ناقص تلقی می‌شود، البته دانش‌های پایه، ریاضی، شیمی، علوم مهندسی، علوم اجتماعی و علوم انسانی ارزش و ظرفیت‌های خود را همچنان حفظ خواهند کرد، اما تأثیرگذاری‌ها و عملکرد‌ها و روش‌های تحقیق، تغییر خواهد کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه بخش عظیمی از نظام بوروکراسی، نظام سلسله مراتبی است، گفت: در مدل حکمرانی جدید، سلسه مراتب از بین می‌رود و ارتباط مستقیم با کار وجود دارد. بسیاری از مشاغل گذشته و تقسیم‌بندی‌های وزارتخانه‌ای از بین رفته و مشاغل جدید به وجود می‌آید.

عضو علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران بیان کرد: در نظام حکمرانی جدید، دولت حتماً به صورت دولت الکترونیک و نظام هوشمند مدیریت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خواهد بود.

عاملی در بخش دیگری از سخنان خود به هوش مصنوعی اشاره و اظهار کرد: نزدیک به ۲۰ میلیارد نرون در مغز مانند یک ساز و کار پر‌شتاب و پر‌سرعتی در ذهن ما عملیات انجام می‌دهد و هوش مصنوعی در تلاش است تا به هوش انسانی نزدیک شود. هوش مصنوعی هوش یادگیری از هوش انسان است. هوش مصنوعی بر مبنای هوش الگوریتمی تمام توانش‌های جهان جدید را درک و عملکرد و فرآیند ایجاد می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به شکل‌گیری دانش هوش مصنوعی، دانش هوشمند و دانش الگوریتمی جدید در جهان، بیان کرد: هوش مصنوعی در حال یادگیری از عملکرد فردی، اجتماعی، بین‌فردی، گروهی و اجتماعی انسان‌هاست، لذا مشاهده می‌شود هوش مصنوعی در ظرفیت ۲ تریلیون دلار ترکیب‌گذاری فناورانه داشته است و پیش‌بینی شده در سال ۲۰۲۵ این ظرفیت سهم هوش مصنوعی به ۱۷ تریلیون دلار رسد.

عضو علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: طی ۱۱ ماه سپری شده از سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۵ تریلیون ایمیل ارسال و همچنین بیش از ۹۰ تریلیون جستجوی اطلاعات انجام شده است. در واقع هنگامی که در یک جستجوگر داده‌ای را جستجو و تکرار می‌کنیم و آن را با مفاهیم دیگر ترکیب می‌کنیم به مرور زمان شخصیت کسب و کار کشف می‌شود.

عاملی ادامه داد: هوش‌های مصنوعی بر فضای سایبری قالب هستند و با محاسبه‌گری در این فضا آگهی‌های تبلیغاتی بر اساس اولویت جستجو‌های ما شکل گرفته و در واقع آگهی‌های تبلیغاتی شخصی‌سازی می‌شود. ما در گذشته در نظام حکمرانی دنبال عملکرد‌هایی بودیم که بتواند پاسخ جمعیت‌های انسانی که به سیستم مراجعه دارند را تأمین کند. امروز با شکل‌گیری دانش سایبری جدید هم درسطح متخصصین این حوزه و هم در سطح کاربران عمومی و کاربران با مهارت و نیمه مهارت‌هایی که دارند، مواجهه تغییر کرده است.

وی با اشاره به موضوع ترخیص کالا‌ها در گمرک نیز گفت: با وجود هوش مصنوعی و فرآیند الگوریتمی ترخیص دیگر کالا در گمرک نخواهند ماند و ترخیص کالا به سرعت و باقت انجام خواهد شد. همچنین در سال ۱۳۸۹ بالغ بر ۱۷۰۰ خدمات برای شهر تهران تعریف شد که اگر خدمات پیاده‌سازی تبدیل به اپلیکیشن شده بود امروزه با شهری آرام‌تر، کم ترافیک و ... مواجه بودیم.

عاملی افزود: امروز در برخی از شهر‌های کشور شهرداری موفق شده بالغ بر ۵۰ خدمات به صورت مجازی ارائه دهد که موجب شده شهر کاملاً متفاوت شود. بیش از ۵ میلیون اپلیکیشن در دنیا وجود دارد که این اپلیکیشن‌ها می‌توانند مدیریت اجتماعی را به عهده بگیرند چرا که نقش تک خدماتی نداشته و در واقع سازوکار‌های خدماتی هستند که مانند یک موجود زنده، مراجعات را درک کرده و متناسب با آن به مراجعات پاسخ می‌دهند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مدل حکمرانی در حال تغییر است و دانش مرتبط با آن نیز باید تغییر یابد، اظهار کرد: کاهش دادن این دانش به سواد رسانه‌ای منجر به ایجاد فاصله در دانش گسترده‌ای که باید به وجود بیاید، می‌شود. به عنوان مثال در نظام پزشکی بیش از ۲۴ تخصص و عرصه کار پزشکی مجازی وجود دارد که از راه دور قابل مدیریت هستند و چندین سال است که پزشک از راه دور جراحی انجام می‌دهد.

عاملی گفت: امروزه دانش مجازی به طور خاص دانش رسانه‌ای اهمیت زیادی یافته است و ما می‌توانیم از این طریق انتقال دانش اطلاعتی به دانش مهارتی توان استفاده از تکنیک‌های استفاده از محیط مجازی را کسب کنیم.

وی با اشاره به مفهوم سواد مهارتی افزود: سواد مهارتی منجر به کسب سواد حقوقی می‌شود. همان‌طور که در جهان فیزیکی دزدی و... جرم است در حوزه مجازی نیز اگر دانشی بدون رعایت قوانین استفاده شود، دزدی علمی و تخطی اخلاقی انجام شده است.

عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر لزوم نیاز به دانش و بینش حقوقی در فضای مجازی، بیان کرد: اگر کاربران در فضای عمومی مجازی مانند رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها و... مرتکب جرم شوند، قوانین موضوعه جزای کیفری و مدنی آن جرم قابل تعمیم به فضای مجازی شوند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر ضرورت به روزسانی مقررات حاکم بر فضای تأکید و اظهار کرد: مقررات فضای مجازی در کشور ما ضعیف است. تا کنون ۲ قانون در مورد جرایم الکترونیک و تجارت الکترونیک که برای ۱۵ سال گذشته است، در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و لذا نیازمند تعاریف بزرگ‌تر دایره حقوقی در این زمینه هستیم.

وی با بیان اینکه آسیب‌ها در محیط مجازی بسیار فراگیرتر از محیط فیزیکی است، افزود: در محیط مجازی جهانی آسیب‌ها چندین برابر می‌شود، چرا که کمپانی‌های قمار، پورنوگرافی و ... در این فضا فعال هستند. در چنین فضایی، جمهوری اسلامی ایران دارای دشمنانی است که تلاش دارند اختلال اطلاعاتی در کشور ایجاد کنند و داده‌های غلط را در معرض دید عموم قرار دهد تا منجر به تشویش افکار عمومی شود.

به گفته عاملی؛ توانمندسازی اجتماعی در حوزه فضای مجازی باعث می‌شود که شهروندان هوشمند و توانمند در این فضا فعال باشند و با بررسی منبع خبر از صحت اخبار آگاه شوند.

‌
عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران اظهار کرد: برای آسیب‌شناسی فضای مجازی نیاز به سواد و توانمندی فراگیر داریم، چرا که فقط با کنترل، مصونیت اجتماعی ایجاد نمی‌شود. همچنین خودکنترلی و توان ارزیابی وضعیت برای استفاده بهینه از این محیط لازم و ضروری است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بازمهندسی نظام حکمرانی نیز تصریح کرد: برای استفاده از قابلیت‌های در جایگاه خود و مرتبط با محیط واقعی به کسب دانش دو فضایی نیاز داریم.

‌
عاملی همچنین یکی از ارکان سه‌گانه جهان جدید برای موفقیت و زندگی سالم و امن و آرام را کسب دانش دوفضایی دانست و گفت: این دانش فضای بهینه‌ای را نیر فراهم می‌کند. رکن دیگر ارکان سه گانه جهان جدید نظام حقوقی و حکمرانی مبتنی بر نظام حقوقی دوفضایی شده است و رکن سوم این است که بر اساس ظرفیت دانشی و ظرفیت حکمرانی و حقوقی از نوآوری و خلاقیت برای پیشرفت استفاده کنیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه دانش دوفضایی و دیجیتال منشأ تمدن جدید است، بیان کرد: دانش دوفضایی منجر به کاهش آسیب به محیط زیست و کاهش فشار عصبی به مردم و ارائه خدمات آسان و تأمین عدالت اجتماعی می‌شود.

عضو علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران با بیان اینکه دانش دوفضایی و پیشرفت بر اساس آن، مبانی اسلامی و الهی دارد، گفت: دانش تمدنی مجازی بنیان مهمی است که پایه عدالت اجتماعی را در جامعه تقویت کند.

وی همچنین به بیانیه گام دوم انقلاب اشاره و اظهار کرد: برای ایجاد تمدن نوین اسلامی به عنوان هدف بیانیه گام دوم انقلاب، باید جامعه را درک کرد و از ظرفیت‌ها بر اساس اولویت‌های اجتماعی استفاده شود.

عاملی در ادامه با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم بر لزوم خودسازی و اخلاق برای ایجاد تمدن نوین اسلامی، بیان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد سیاست‌گزاری باید به این مهم توجه محوری داشته باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان سخنان خود با ارائه پیشنهادی گفت: لازم است مجموعه مقالات ارائه شده در همایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به صورت مکتوب در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد و نشست‌هایی قبل از برگزاری همایش تشکیل شود.