بررسی بایسته‌های حکمرانان و کارگزاران در حوزه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی

به گزارش خبرنگار ایکنا، چهارمین پنل سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی با موضوع کارگزاران و سواد رسانه‌ای و فعالیت رسانه‌ها برگزار شد.

 

پژوهش نخست این پنل به تبیین «نسبت بین قهرمان، ستاره و سلبریتی» اختصاص داشت که از سوی عبدالله بیچرانلو حسن، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سمیه شمس انجام شده بود و توسط شمس در این نشست ارائه شد.

 

شمس با بیان اینکه در این مقاله سعی شده است که با رویکردی انتقادی به این مفاهیم پرداخته شود، گفت: متأسفانه در بسیاری از مواقع بین این سه واژه خلط مبحث به وجود می‌آید، این جابجایی موجب شده است تا سلبریتی‌ها جایگاهی را کسب کنند که بزرگتر از شأن آن‌ها بوده و وجهه‌ای مثبت‌تر پیدا کنند و با این اعتبار خود بر مخاطبان تأثیر گذارند.

 

وی با تأکید بر اینکه تبیین و تمیز این مفاهیم گام مهمی برای سواد رسانه‌ای است، ادامه داد: جوزف کمبل قهرمان را کسی می‌داند که خود را برای هدفی بزرگتر از خود وقف کرده و برای مردم الگو بوده و مردم نیز آمال و آروز‌های خود را در آن‌ها ببینند، قهرمان خواستگاهی مردمی دارد و به دلیل کاری که انجام داده معروف شده است. ستاره نیز خاستگاهی سینمایی دارد که ریشه آن به هالیوود بازمی‌گردد. ستاره مفهومی است که با تبلیغات و شیوه‌های خاصی به وجود می‌آید که فرایندی طبیعی محسوب نمی‌شود و با دو مقوله فروش و گیشه هم نسبت مستقیمی دارد.

 

این پژوهشگر رسانه‌های جمعی بیان کرد: مفهوم دیگر سلبریتی این است که تحسین و بزرگ داشته شدن از سوی یک گروه موجب می‌شود تا این افراد برجسته شوند. آن‌ها کار خاصی را انجام نداده و مهارت شگرفی ندارند و تنها رسانه آن‌ها را مطرح کرده و مشابهت این افراد در مشهور بودن آنان است. قهرمانان به واسطه کاری که برای مردم خود انجام می‌دهند مشهور می‌شوند و به نیازهای جمعی پاسخ می‌دهند، در حالی که دو گروه دیگر را رسانه‌ها مشهور و نیاز‌ها از سوی رسانه و از بالا شکل داده می‌شود نه اینکه اتفاق خاصی موجب نیاز مردم به آنان شده باشد.

شمس با بیان اینکه انگیزه و نیاز‌های مردم و تقاضای جمعی موجب شهرت قهرمان می‌شود، گفت: برعکس در ستاره، شخصیت خلق شده ممکن است با نیاز‌های مخاطب مرتبط باشد، اما با نیاز‌های جمعی ارتباط یکسانی ندارند و از سوی دیگر در سلبریتی‌ها این شخصیت‌های خلق‌شده هستند که به انگیزه نیاز دارند. همچنین، قهرمانان درک ملی می‌شوند و ستاره‌ها درک ملی کمتری دارند و محبوبیت آن‌ها به درجات متغیری در سطح خرده‌فرهنگ ارتباط دارد. محبوبیت سلبریتی‌ها در سطح خرده‌فرهنگ ممکن است برعکس باشد، در واقع آن‌ها ممکن است مشهور غیرمحبوب باشند. در رابطه با تأثیر اجتماعی این سه مفهوم می‌توان گفت که قهرمان در فکر و احساس مردم تجلی می‌یابد، ستاره عملاً به طور کلی نقش پررنگی در فکر و احساس مردم دارد مثلاً از او تقلید می‌کنند و برای برانگیختن پاسخ‌های عاطفی نیز مناسب هستند. اما سلبریتی‌ها احساساتی که برمی‌انگیزند صوری، سطحی و بسیار کوتاه‌مدت است، در حالی که احساسات برانگیخته‌شده از سوی قهرمان، طولانی‌مدت و احساسات برانگیخته‌شده از سوی ستاره کوتاه‌مدت یا میان‌مدت است. قهرمانان در راستای ارزش‌ها و علایق جامعه با مردم هستند، اما ستاره اساساً ریشه در فردگرایی دارد. رفتار سلبریتی‌ها کاملاً مبتنی بر فردگرایی است و حتی ممکن است یک نظام ارزشی منفی مخرب و ضد اجتماعی باشد.

 

در ادامه این پنل «شیوه‌های مناسب برای برنامه‌سازی آموزش سواد رسانه‌ای در رادیو جوان» به بحث گذاشته شد. این پژوهش که از سوی ویدا همراز، فاطمه پوردهقانی فراشاه و محمد اخگری انجام شده بود، توسط ویدا همراز در سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی ارائه شد.

همراز بیان کرد: هدف اصلی این پژوهش پیدا کردن راه‌حل‌های آموزشی برای سواد رسانه‌ای به جوانان و نوجوانان در قالب برنامه‌های رادیویی است. امروزه می‌دانیم که بیشترین کاربران شبکه‌های اجتماعی از این گروه بوده و با توجه به ویژگی این رسانه‌ها آن‌ها نه تنها مصرف‌کننده که تولیدکننده پیام نیز هستند. رادیو با توجه به امکاناتی که دارد از جمله در اختیار داشتن یک شبکه اختصاصی ویژه جوانان و گستره سراسری آن، می‌تواند ظرفیت بزرگی برای آموزش سواد رسانه‌ای باشد.

همراز با اشاره به اینکه از دو تکنیک تحلیل محتوا و مصاحبه عمیق برای این پژوهش استفاده شده است، گفت: برنامه‌های رادیویی تولید شده با موضوع و محوریت سواد رسانه‌ای در قالب ۲۸ دقیقه نمونه‌های این تحقیق بوده و حداقل با ۱۰ نفر مصاحبه عمیق انجام شده است. ویژگی‌هایی مانند آرم برنامه، ریتم و زمان برنامه، قالب آیتم‌ها،  موسیقی و افکت نیز در این تحقیق تحلیل شدند. بر همین اساس برنامه‌های پیشنهادی چون دسترسی به رسانه‌ها و استفاده از آنها، شناخت انواع رسانه‌ها و تمایز میان آنها، تحلیل و ارزیابی محتوای رسانه، ایجاد محتوای رسانه‌ای، ترویج و توسعه سواد رسانه‌ای به‌عنوان پیشنهاد‌های این پژوهش در نظر گرفته شده است.

وی افزود: همچنین رژیم مصرف شبکه‌های اجتماعی و اعتیاد رسانه‌ای، آگاهی بخشیدن به کودکان در مورد شیوه مدیریت مصرف رسانه‌های نوین، ظرفیت‌ها و قابلیت رسانه‌های نوین به جوانان، آثار روانی و اجتماعی حضور در فضای دیجیتال، نقش شبکه‌های اجتماعی در رشد و انحطاط اخلاقی جامعه، تقویت نگاه نقادانه از زمان کودکی، ضرورت شناخت عوارض جسمی و آسیب‌های روحی و روانی متأثر از فضای مجازی، آشنایی با تکنیک رسانه‌ها در ایجاد یک جنگ روانی یا ارائه مطالب حاشیه‌ای به جوانان و هویت مجازی در شبکه‌های اجتماعی نیز از جمله مواردی است که در این برنامه‌های رادیویی آموزش داده شده‌اند.

 

همراز بیان کرد: برقراری ارتباط تعاملی، فراهم کردن امکان ارزیابی اعتبار و قابلیت اطمینان از محتوا، طرح و بررسی تجارب جوانان، رعایت چارچوب‌های استاندارد زبان محاوره، استفاده حداکثری از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی، تشویق موفق به مخاطب به تفکر نقادانه، اجتناب از اتخاذ رویکرد کاملاً سلبی با توجه به مخاطب جوان و استفاده از تمثیل در کلام به عنوان تکنیک‌های ارائه محتوای جذاب در حوزه سواد رسانه‌ای، همچنین فناوری‌های جدیدی، چون رادیو نما، صفحات وب و شبکه‌های اجتماعی نیز به عنوان یک ظرفیت در ارائه آموزش‌های لازم سواد رسانه‌ای می‌تواند مطرح باشد.

وی یادآور شد: این پژوهش نتیجه می‌گیرد که ساده‌سازی محتوا در قالب ساختار‌های کوتاه و جذاب رادیویی، آشنایی تهیه‌کننده با اهداف سواد رسانه‌ای، توجه به آثار و کارکرد‌های مثبت رسانه‌های دیجیتال در کنار آثار منفی و زیان‌بار آن، استفاده مناسب از کلام و موسیقی برنامه، استفاده از تجارب خود جوانان در مواجهه با رسانه‌ها، استفاده حداکثری از ظرفیت‌های رسانه‌های دیجیتال برای تعامل بیشتر با مخاطب لازم است.

 

سپس افسانه جبارزارع مقاله خود را با عنوان «بایسته‌های حکمرانان و کارگزاران در حوزه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» ارائه داد.

وی با بیان اینکه حاکمان هر کشور علاوه بر تأمین رفاه و معیشت ملت‌ها باید آن‌ها را تعلیم و تربیت دهند، گفت: آگاهی بخشی و تبیین مسائل مردم طبق سخن امیرالمؤمنین علی(ع) از بایسته‌های حکمرانان است. روش تحقیق این مقاله کتابخانه‌ای و اسنادی است. منظور از مفهوم رسانه در این تحقیق هر ابزار و روشی است که برای ارتباط به کار می‌رود و مفهومی را به ما منتقل می‌کند که خود متشکل از دو بخش آشکار شامل نمایش صحنه‌های جذاب و دیدنی و بخش مخفی شامل آن چیزی است که بر ناخودآگاه تأثیر می‌گذارد. همچنین مفهوم دیگر حکمرانی و حاکم اسلامی است؛ حاکم با استفاده از وسایلی مانند رسانه‌ها اجرای قانون را ضمانت می‌کند؛ حکمرانی هم عبارت است از نهاد‌ها و قوانین مؤثر در توسعه کشور که از مجموع آن‌ها قدرت در یک کشور اعمال می‌شود.

جبارزارع با اشاره به استعمار قدیم و استعمار نو به بررسی حاکمیت در فضای مجازی پرداخت و افزود: امروزه با مدیریت نامحسوس رسانه‌های نوین استعمار تمام کشور‌های دنیا بدون جنگ نظامی و امضای توافق و قراردادی بوده و از طریق صنعت سرگرمی، ورزش، سینما ماهواره و موسیقی ایجاد می‌شود. حاکمان فضای مجازی نیز شامل شبکه‌های سرمایه‌داری و صهیونیسم بین‌الملل، زرسالاران اقتدارطلب، سازمان ملل متحد، جامعه اینترنت، سازمان پنج چشم متشکل از انگلیس به عنوان مغز متفکر و آمریکا به عنوان حامی مالی آن، هفت غول سرمایه‌داری که در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و موتور‌های قدرتمند جستجو صاحب قدرت هستند. این حاکمیت از طریق مدیران و مجریان به وسیله ارکان فضای مجازی شامل شبکه‌های اجتماعی، زیرساخت‌های سخت افزاری و اقتصاد اعمال می‌شود. کشور‌هایی که شبکه ملی و محلی اطلاعات ایجاد کرده‌اند، می‌توانند حاکمیت فضای مجازی و داخلی خود را به دست گیرند و از سوی دیگر کشور‌هایی هستند که به دلیل نداشتن شبکه ملی اطلاعات در فضای مجازی خود حکمرانی نمی‌کنند. ایران جزء دسته دوم است. براساس فرمایش رهبر معظم انقلاب، امروز جنگ دنیا جنگ رسانه‌ای است. لذا به تربیت افسر جنگ نرم نیاز داریم. پیام‌ها باید شناسایی، تولید و به ذهن مخاطبان منتقل شوند. اساس کار نیز اصول و مبانی امامین انقلاب باشد.

 

این طلبه پژوهشگر به اصول و مبانی مدنظر مقام معظم رهبری درباره رسانه‌ها پرداخت و گفت: مسئولان باید در خط مقدم و مواجهه با رسانه و فناوری باشند. مواجهه‌های دینی و انقلابی با فناوری و رسانه انجام شود. رصد و برخورد حکیمانه با فناوری وجود داشته باشد. عقب‌افتادگی در فناوری منجر به عقب‌افتادگی فرهنگی می‌شود. پذیرش رسانه خودی و مخالفت با رسانه غیرخودی، بدبینی به رسانه‌های دشمن، پذیرش دانش غیر بومی و عدم پذیرش فرهنگ غیر بومی، پذیرفتن بی‌قید و شرط فناوری، مخالفت با سلطه دشمن بر فناوری و کنترل آن‌ها و باور به توانمندی‌های بومی در تولید فناوری اصول و مبانی مقام معظم رهبری درباره رسانه‌هاست.

 

 

وی با احصای ۱۶ شرط حضور در فضای مجازی بیگانه، گفت: وحدت مدیریت و پرهیز از پراکنده کاری، تقوا به معنی اعم، تخصص در موضوعی که به مناسبت در فضای مجازی کار کند، حضور تهاجمی و نه تدافعی، تأثیرگذار بودن، عدم ترویج و تبلیغ سرویس دشمن، آشنایی کامل با سرویسی که در آن فعالیت می‌کنیم، امکان تولید محتوای مناسب با محیط تبلیغی، رعایت مؤلفه‌های امنیتی، رعایت لوازم و قواعد فقهی برای حضور در سرویس خارجی خصوصاً قاعده اضطرار، هدف‌گذاری تبلیغ و دفاع از دین و نیز کشاندن مخاطبان به سرویس داخلی، توجه به میزان اثرگذاری در سرویس غیر بومی و رعایت تناسب اجتماعی منابع با میزان اثرگذاری، رعایت نکات مربوط به تبلیغ بین‌المللی به خصوص امنیت ارتباطات، نداشتن خوف از وقوع در گناه، عدم ایجاد هرگونه انحصار محتوایی و تبلیغاتی برای سرویس خارجی، برخورداری از مبانی محکم به خصوص در اعتقادات سیاست و مسائل کلان فرهنگی و فهم صحیح اسلامی از جمله شروط حضور در اینترنت به عنوان یک فضای بیگانه است.

 

وی در پایان گفت: برنامه‌سازی پیام‌ها باید طبق معیار‌های اخلاقی و مفاهیم واقعی انسانی باشد. همه دستگاه‌ها باید در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، دست به دست هم دهند و آن را بجد از مسئولان مطالبه‌ کند. آموزش سواد رسانه‌ای وظیفه نهاد‌های اجتماعی شش‌گانه است. البته هدف سواد رسانه‌ای نیست، بلکه تربیت رسانه با هدف انسان‌سازی است.