عناصر و ابعاد دانش مفردات و علم بلاغت در تلاوت اثرگذار

به گزارش خبرنگار ایکنا، حسینیه الزهرا(س) مجتمع امام خمینی(ره) از ششم تا هشتم دی‌ماه میزبان اساتید قرآنی از سراسر کشور برای برگزاری هجدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم است. این نشست طی سه روز از ساعت ۱۴:۳۰ تا ۲۱:۳۰ به همت شورای عالی قرآن و مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.

در روز پایانی این نشست که امروز جمعه هشتم دی‌ماه است، مقاله «بررسی جایگاه دانش مفردات و علم بلاغت در تلاوت اثرگذار» از سوی حمید فرحناکی‌بوشهری، حافظ قرآن کریم و از فعالان قرآنی ارائه شد.

حمید فرحناکی‌بوشهری در ابتدای ارائه مقاله خود با اشاره به اینکه طی این دو روز، تعریفی از واژه تلاوت داده نشد، آغاز کرد و گفت: قرائت جمع کردن حروف در کنار یکدیگر و در اصطلاح خواندن صورت آیات است، اما تلاوت به معنی پیروی کردن است و این کلمه یکبار در سوره بقره آمده است و اینجا هم به معنی خواندن صورت ظاهری آیات است، اما به گونه‌ای بخواند که گویی الان بر او نازل شده است. هر تلاوتی قرائت است، اما هر قرائتی لزوما تلاوت نیست.

این حافظ کل قرآن کریم با بیان اینکه یکی از اصیل‌ترین هنر‌های اسلامی، تلاوت زیبا و اثرگذار قرآن است که از بدو نزول قرآن کریم مورد توجه پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان بوده است، گفت: خداوند متعال نیز تلاوت زیبا را در زمره اولین مأموریت رسول اکرم (ص) دانسته است.

وی با اشاره به اینکه تلاوت اثرگذار دارای ابعاد گسترده و متعددی است، گفت: عناصر گوناگونی می‌تواند در تلاوت زیبا و اثرگذار نقش‌آفرینی کند. در یک نگاه کلی می‌توان شاخصه‌های یک تلاوت اثرگذار را در موضوعات زیر تقسیم‌بندی و مورد بررسی قرار داد. نخست نوع نگرش قاری نسبت تلاوت قرآن و میزان اثرپذیری وی به عنوان اولین مخاطب آیات قرآن است که منجر به شکل‌گیری جنبه‌های شخصیتی قاری قرآن در بعد فردی شده و ما از آن با عنوان «شاکله فردی» یاد می‌کنیم.

این حافظ قرآن کریم افزود: دومین عنصر نقش عناصر فنی و تکنیکی در اثرگذاری تلاوت و بهره‌گیری مناسب از آن‌ها به عنوان ابزار‌های انتقال محتوای کلام وحی به مخاطب است که به عنوان «شاکله فنی و مهندسی تلاوت» شناخته می‌شود.

فرحناکی‌بوشهری ادامه داد: سومین عنصر آشناییِ کامل قاری با معانی و مفاهیم آیات تلاوت شده و تأمل و تدبر در آن است که ایده‌آل‌ترین شرط برای اثرگذاری تلاوت قرآن است و نشان از دانش فردی در حوزه مفردات و بلاغت دارد. چهارمین عنصر نیز برخورداری مستمع از شرایط اثرپذیری به عنوان گیرنده پیام و مخاطب ثانویه کلام وحی است.

وی تصریح کرد: در تبیین واژه تلاوت از آیات ابتدایی سوره شمس نیز می‌توان کمک گرفت، تالی قرآن به کسی گفته می‌شود که با تبعیت از قرآن دریافت نور کرده و نورانیت ایجاد می‌کند، اما صرفا تلاوت کافی نیست، بلکه باید حق تلاوت رعایت شود. اما اینکه حق تلاوت چیست؟ بحث مفصلی را می‌طلبد.

فرحناکی بوشهری اظهار کرد: می‌شود در بعد رفتاری تالی قرآن بود، اما در خوانش آوایی قرآن هم می‌توان تالی بود؟ برای این سوال در ابتدا ساختار محتوایی تلاوت اثرگذار توجه نمود. اگر آهنگ یا احساس قاری با واژه‌ها آشنا باشد با معنای واژه و تولید و به مخاطب القا کند. هرگاه قاری قرآن با آوایی صوتی مثل تحریر، شدت صدا و... قصد القا داشته باشد به آن موسیقی توصیفی می‌گویند.

وی بیان کرد: موسیقی توصیفی بازتاب فهم و احساس قاری است که در صدای او متجلی می‌شود. این موسقی ریشه در فهم معنی دارد و اثرگذار است، قاری که فهم دقیق از کلمات نداشته باشد، نمی‌تواند تصور و القای معانی را ایجاد کند.

این فعال قرآنی افزود: بنیان تلاوت اثرگذار بر پایه فهم واژه‌ها و تدبر در آیات است و اگر این موضوع در زندگی قاری تاکید نشود، امکان اثرگذاری نیست. معتقدم در تلاوت، واژه محور و اثرگذار بر اوج، توسط، تحریر، ارتفاع و تمام آیتم‌های مباحث صوتی و لحنی است و باید به صورت هدفمند از سوی قاری تاکید شود.

وی توضیحات خود را با مثالی پیش برد و تصریح کرد: حرف «فی» حرف ظرفیت است و یک معنی فرو رفتن دارد، مثلاً قاریان مطرح مصری به هنگام تلاوت آیاتی که در آن حرف فی بود، صدای خود را به شدت پایین می‌انداختند تا آن مفهوم فروافتادگی را در اجرای خود نمایش دهند و مخاطب هم پی به این موضوع ببرد.

این حافظ کل قرآن در پایان اظهار کرد: در این مقاله، ضمن بررسی تعدادی از واژگان و آیات قرآن در حوزه معناشناسی و بلاغت و همچنین ذکر نمونه‌هایی از فراز‌های صوتی تلاوت قاریان مشهور جهان اسلام، تلاش شده تا نقش فهم دانش مفردات و علم بلاغت و اثرگذاری آن بر کیفیت لحن بیانی در تلاوت، مورد ارزیابی قرار گیرد.

یادآوری می‌شود، بخش‌هایی از این نشست سه روزه از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می‌شود.

ایکنا طی پرونده‌ای خبری به پوشش ارائه مقالات و سخنرانی‌های این سه روز می‌پردازد.

برای پخش زنده این نشست https://www.aparat.com/shora.ir/live کلیک شود.

تشریح برنامه‌‌های هجدهمین نشست شورای عالی قرآن + عنوان مقالات