نقش نهادهای مسئول در تلاوت‌ اثرگذار و علل انسداد برنامه‌ریزی‌های قرآنی

به گزارش خبرنگار ایکنا، در حاشیه روز دوم هجدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم، نشست تخصصی «وظایف مراکز و نهادهای مسئول در فراهم کردن زمینه ارائه تلاوت‌های اثرگذار» برگزار شد.

بر همین اساس در این نشست که از ساعت ۱۹:۳۰ تا ۲۰:۳۰ برگزار و به صورت زنده از آپارات پخش شد، علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، حمید مجیدی‌مهر، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، همچنین محمدعلی خواجه‌پیری و ولی یاراحمدی، پیشکسوت قرآنی حضور داشته و به بیان سخنانی پرداختند. پیش از این حضور حجت‌الاسلام علی تقی‌زاده، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم، در این نشست نیز اعلام شده بود.

کریم دولتی، مجری نشست‌های روز دوم هجدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم در ابتدا با ضمن بیان اهداف برگزاری این میزگرد گفت: ابلاغ و تبلیغ قرآن و پیام‌های سرنوشت‌ساز آن در جمهوری اسلامی ایران، همواره مورد توصیه و دستور اکید امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب‌ بوده است و برهمین اساس ترویج فرهنگ قرآن‌‌خوانی در بین اقشار مختلف مردم، مستلزم اقبال مسئولان و برنامه‌ریزان ارشد نظام اسلامی، و به تبع آن، ادارات و نهاد‌های متبوعه، به مقوله «تلاوت قرآن» است.

وی افزود: تلاوت قرآن، یک منظومه چندبُعدی و متشکل از قرائت نیکوی الفاظ، فهم و ادراک معانی و عمل به دستورات و تعالیم قرآنی بوده و بر این اساس، تمامی ارکان نظام و وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات و نهاد‌های کشوری و لشکری را درگیر کرده و ابعاد گوناگون آن، از مخاطبان خود، به فراخور وظایف ابلاغی هر دستگاه مطالبه‌گری می‌کند.

پیشکسوت قرآنی کشورمان تصریح کرد: این که بعد از گذشت بیش از چهار دهه از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، کدام یک از اضلاع منظومه مقدس تلاوت قرآن، محقق شده و به چه میزان، کاوش دقیق علمی و میدانی وسیعی را می‌طلبد، موضوع این نشست است. لذا انتظار می‌رود وظایف مستقیم مراکز، سازمان‌ها، ادارات و نهاد‌های مزین به نام شریف قرآن، که اساساً تشکیل و شکل‌گیری آنها جهت ساماندهی امر قرائت و تلاوت قرآن کریم است با ارائه گزارش واقعی از نحوه عملکرد قرآنی خود در سنوات گذشته و ارائه نقشه آینده فعالیت‌های مربوط به موضوع تلاوت قرآن، شاهد نقد عالمانه و جامع از سوی کارشناسان محترم با هدف دستیابی به برنامه کامل و کاربردی در این خصوص باشیم.

علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان اولین سخنران این میزگرد با اشاره به اینکه سال گذشته در همین سالن در ارتباط با مهندسی تلاوت، بحث تکنیکال، فنی و ناظر بر تلاوت مجّود، مؤثر و مرتّل نکاتی را عرض کردم، اظهار کرد: امروز ناظر بر وظایف و نقش حکومت، نظام و اینکه ما به عنوان دولت چه باید کنیم تا جریان تلاوت، قرائت و جریان خوشخوانی قرآن کریم ناظر به فرمایش مقام معظم رهبری یک جریان اثرگذار باشد، نکات و نظریاتی را بیان می‌کنم.

وی افزود: ابتدا یک چهار چوب نظری از آنچه که بر ذهن ما در خصوص ویژگی‌های یک تلاوت اثرگذار می‌گذرد، بیان خواهم کرد. در این خصوص یک سوال محوری و راهبردی داریم و آن این است که ما بفهمیم خود قرآن کریم و رسول اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) چه تلاوتی را اثرگذار می‌دانند؟ تمام راهبرد‌های ما باید ناظر بر این نگاه باشد.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه ۲۲ سرفصل را در قالب نظریه‌هایی دیده‌ایم که باید آن‌ها را بشناسیم و تبدیل به اقدامات کنیم تا در نهایت بتوانیم شاهد تلاوت اثرگذار در جامعه باشیم. برهمین اساس نظریه اول «کشف تلاوت نبوی و معصومین(ع)» به ویژه امام سجاد(ع) است. اینکه ما بفهمیم رسول اکرم(ص) یا معصومین(ع) چگونه تلاوت می‌کردند که آنقدر مؤثر و گیرا بود تا جایی که خیلی‌ها گوششان را می‌گرفتند تا تلاوت قرآن ایشان را نشنوند، اما به جهت صوت مدهوش‌کننده و گیرای آنها دست از گوش بر می‌داشتند و شیفته صوت قرآن و آیات آن می‌شدند.

معاف افزود: سوال این است که آیا نظریه «کشف تلاوت نبوی و معصومین(ع)» فقط ناظر بر مباحث آوازخوانی، شکلی، قالبی و فرمتی بوده یا این‌ها بر پایه تلاوت مفهوم‌بنیان ارائه می‌شده است؛ لذا اگر بخواهیم پاسخ این سوالات را بدهیم باید به بیانات رهبر معظم انقلاب رجوع کنیم که ناظر بر همین دوگانگی می‌فرمایند محافل، تلاوت‌ها، کرسی‌ها و حتی دوره‌های آموزشی ما ناظر بر این‌ دوگانه می‌تواند اثرگذار باشد.

وی ادامه داد: نظریه بعدی «انسان قرآنی با شاکله قرآنی» است. همه دستگاه‌ها باید به تربیت انسان با شاکله قرآنی بیاندیشند و اگر انسان قرآنی شود سایر اتفاقات راحت‌تر خواهد بود. گاهی فرد قرآنی نیست، اما بسیار خوب می‌خواند، ولی در نهایت تلاوتش اثر نمی‌گذارد. این نشان‌دهنده اثر نقطه تاثیر بر روح و جان است. نظریه بعدی «استماع قرآن کریم» است که خود قرآن، پیامبر(ص)، معصومین، بزرگان، علما و رهبری معظم بر آن تاکید دارند. استماع قرآن به معنی با گوش دل و جان بحث را شنیدن و پذیرفتن است.

معاف بیان کرد: نظریه بعدی «خلوص» است. امروز بسیاری از فعالیت‌های ما خلوص ندارد و تلاوت قرآن ما هم باید در این نظریه قرار گیرد. امروز شیاطین همه عملیات‌های فرهنگی را انجام می‌دهند تا فعالیت‌های قرآنی ما را تحت تاثیر قرار دهند و خلوص آن را آسیب بزنند. نظریه دیگر «هدایت» است. همه فعالیت‌های ما باید ناظر بر مسئله هدایت باشد. هدایت اولیه ناظر بر کسی است که تقوا دارد و هدایت بعدی ناظر به کسی است که به آیات قرآن کریم توجه و به آن‌ها عمل می‌کند.

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه امروز مدیریت فرهنگی، هنری و آموزشی ما فکر می‌کند قرآن یک راه مجزا از سایر راه‌ها است، گفت: باید گفت که اینطور نیست، چراکه همه راه‌ها باید در طول قرآن باشند و قرآن از سایر راه‌ها جدا نیست و اگر قرآن در طول مسیر زندگی و کارهای ما قرار گیرد در نهایت انسان قرآنی ناظر به این‌ها شکل می‌گیرد.  ما تاثیر نمی‌گذاریم تا زمانی که به قرآن عمل نکنیم. همه دستگاه‌ها و مجموعه‌ها باید اخلاص، انسان قرآنی و توارث علمی را مورد توجه قرار دهند.

وی با بیان اینکه مسئله فصاحت و زبان‌شناسی را در تلاوت اثرگذار باید جدی بگیریم، گفت: علاوه بر اینها باید مباحث معناپایه هم مورد تاکید قرار دهیم. یک اثر گاهی برای ارائه متنی، گاهی فرامتنی و گاهی بینامتنی است تا بتواند یک فضای مناسب برای ارائه کار داشته باشد. ما امروز مؤلفه‌ها و ویژگی‌های یک محفل مؤثر و تلاوت مؤثر را باید در این لایه‌ها ببینیم. باید روی مؤثر یا مخاطب بیش از این توجه کنیم و مسئله مخاطب‌یابی، مخاطب‌دانی و مخاطب‌سازی جزو وظایف مدیریت قرآنی در کشور هستند.

معاف در ادامه گفت: نظریه‌های بعدی «انس»، «خشیت» و «عمل به قرآن» است. امروز نهاد‌های قرآنی ما و بسیاری از مجموعه‌های قرآنی خودشان قرآنی نشده‌اند و به همین جهت خیلی از برنامه‌ریزی‌ها قرآنی دچار انسداد است. در عرصه تلاوت ما از اساتید اثر می‌گیریم، اما خیلی از برنامه‌های دیگر قرآنی ما آنچه باید نمی‌شود. خیلی از کار‌های ما جوششی است و کوششی نیست. مجموعه‌ها و آدم‌های ما خودشان باید واجد ویژگی‌های قرآنی و مأنوس با قرآن باشند و این حس را در خودشان داشته باشند.

در دولت رئیسی امر قرآن باید رئیسی شود 

معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تاکید بر اینکه کار قرآنی یک کار اداری و فرمایشی نیست، گفت: اگر تلاش شود تا موارد ارائه شده را در خودمان ببینیم در نهایت به تلاوت نبوی خواهیم رسید. اینکه مقام معظم رهبری بیانشان در امر قرآن مؤثر است به دلیل این است که خودشان و شخصیتشان قرآنی است. وزارت آموزش و پرورش ما امروز هنوز شخصیتش قرآنی نشده است. نمی‌شود قرآن را در عرض بقیه کار‌ها سنجاق کرد؛ لذا روح حاکم در کار‌ها باید قرآن باشد و قرآن به عنوان یک کار نمایشی، فرمایشی و امر انتزاعی نباید تلقی شود بلکه باید به عنوان یک کار اصلی و محوری دیده شود. در دولت آقای رئیسی امر قرآن باید به یک فعالیت رئیسی تبدیل شود و اگر این اتفاق رخ دهد، بقیه کار‌ها درست خواهد شد.

حمید مجیدی‌مهر، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه به عنوان سخنران دوم این میزگرد اظهار کرد: کلمه‌ای که احساس می‌کنم در این جلسه محذوف است، اثرگذاری اجراکنندگان تلاوت بر مخاطب است، چراکه آیات قرآن همگی نور است و اگر ضعفی دیده می‌شود از این جهت است. سال گذشته وقتی اغتشاشات در کشور رخ داد، پیام‌رسان‌ها قطع شد و دغدغه مردم در آن زمان این بود که کدام پیام‌رسان بار انتقال پیام‌ها را به دوش می‌کشد، اما جامعه قرآنی باید در چنان جایگاهی قرار می‌داشت که اگر همه این پیام‌رسان‌ها هم قطع می‌شد باز همه بدانند که در فلان محل یا فلان شهر و کوچه محفل قرآنی یکی از اساتید برپاست و این یعنی اثرگذاری اجراکننده تلاوت بر مخاطب، آن وقت مخاطب چراغ راهش را هم از شما دریافت خواهد کرد.

رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه ادامه داد: اگر من به عنوان حافظ قرآن در مسابقه‌ای حاضر شدم که رقیب من یک تُپق یا اشتباهی کرد که موجب کسر امتیاز او می‌شود و بعد از این اتفاق در دلم احساس خوشحالی کردم، آن روز، روز مرگ تلاوت اثرگذار من خواهد بود. مردم ما این چیز‌ها را به خوبی می‌فهمند و درک می‌کنند. همانطور که مردم در مسابقات سراسری که چندی پیش در خراسان شمالی برگزار شد، روی زمین می‌نشستند تا مسابقات و تلاوت‌ها را دنبال کنند، نشان از اثرگذاری مخاطب بر تلاوت بود. آنها بی‌جهت و از روی بیکاری در این برنامه حاضر نشده بودند، بلکه برای تلاوت و دیدن یک برنامه فاخر حاضر شده بودند.

وی ادامه داد: در این مسیر ما وظیفه داریم با فراهم کردن زمینه برای برنامه‌ای تمیز و بدون مشکل و ارائه یک برنامه خوب شاهد تلاوت اثرگذار باشیم. در بجنورد ۴۸ هزار نفر در طول برگزاری مسابقات در سالن حاضر شدند و این نشان از یک کار تیمی و برنامه‌ای با کیفیت و تمیز آن هم با رعایت تمام استداندارد‌ها بود. اگر در هر برنامه‌ای این موارد رخ دهد مردم پای کار خواهند بود.

مجیدی‌مهر با بیان اینکه مردم ایران عاشق کار‌های تمیز هستند، گفت: ایرانی‌ها در خونشان این مسئله است و اینگونه اگر کار فاخر باشد، تلاوت هم به جانشان می‌نشیند. اگر نهادی مسئولیتی را عهده‌دار است و این مسئولیت را به درستی و در حد خودش انجام ندهد باید در مسیری که می‌رود و اخلاص کار خودش شک کند. البته تا روی این صندلی ننشینید بسیاری از مشکلات را هم درک نمی‌کنید، لذا باید در این جایگاه قرار بگیرید که مشکلات را متوجه شوید.

محمد خواجه‌پیری، کارشناس و فعال قرآنی نیز به عنوان دیگر سخنران این میزگرد طی سخنانی گفت: تأثیر قرآن به هر شکلی بر روی انسان قطعی است و به هر شکل مقدار آن تفاوت می‌کند. نمی‌توان گفت که قرائت قرآن بشود و تأثیر نداشته باشد. در مقاله‌ای که پیرامون اثر تلاوت قرآن به مخاطبانی که هیچ شناختی از آن ندارند پرداخته بود، نتایج عجیبی را شاهد بودم. در این پژوهش با دستگاه‌های اندازه‌گیری عصبی و مغزی بررسی کردند که وقتی آیات قرآن به افرادی خوانده شد که هیچ فهم یا شناختی از قرآن و آیات آن ندارند، آرامش عجیبی در آن‌ها رخ می‌داد. البته نتایج این پژوهش ایرانی که در دانشگاه شریف انجام شد، منتشر شده است.

وی افزود: برای قاری قرآن هیچ مقامی بالاتر از اینکه او را معلم بدانیم وجود ندارد. در حدیثی از حضرت علی(ع) در خصوص معلم آمده است که ابتدا اگر می‌خواهد مؤثر و معلم باشد باید خودش را درست اصلاح کند. البته آن هم باید با عملش اینکار را انجام دهد و کسی که معلم و تربیت‌کننده خودش می‌شود برای تکریم و تعظیم شایسته‌تر از کسی است که می‌خواهد معلم دیگران شود. ما در رابطه با آموزش قرآن و معلی قرآن این موضوع را در گذشته داشته‌ایم اما به تدریج آن را از دست داده‌ایم.

کارشناس و فعال قرآنی کشور با تاکید بر اینکه چهار آیه در قرآن کریم داریم که تعلیم و تزکیه را با هم ارائه می‌دهد، گفت: ما این‌ها را در نظام تربیت و تعلیم خودمان از هم جدا کرده‌ایم. در قدیم هر کسی که درسی می‌داد، آن درس با تزکیه نفس همراه او بود و همین امر موجب می‌شد که شاگردی که از این استاد درس می‌گیرد نیز تزکیه نفس داشته باشد. این تزکیه در کنار تعلیم اثر بسیاری در ارائه و تلاوت دارد و زمانی که معلم، قاری و حتی مستمع این تزکیه و تعلیم را داشته باشد، شاهد تلاوت اثرگذار و اثرپذیر خواهیم بود.

ولی یاراحمدی، کارشناس و فعال قرآنی به عنوان آخرین سخنران این نشست طی سخنانی گفت: این کار و نشست باید مورد توجه مدیران و مسئولان به‌عنوان یک فعالیت و اقدام ارزشمند قرآنی مورد توجه قرار گیرد و تقاضا می‌کنم بودجه‌ای ویژه‌ از سوی کمیسیون به این نشست‌ها اختصاص پیدا کند.

فعال قرآنی کشورمان با تاکید بر اینکه ما به عنوان مدیر باید ادبیات برنامه‌ای داشته باشیم و نسبتمان با این موضوع را ببینیم که کجای کار هستیم، گفت: دستگاه‌ها تاثیر بسیار بالایی در عرصه اثرگذاری دارند و اگر نگاه راهبردی و عالمانه داشته باشند و به دنبال جهت‌دی باشند، می‌توان اقدامات موثری را انجام داد.

باید برای کار قرآن از خودمان بگذریم

وی افزود: اگر من مدیر قرآنی در سازمان خود به نفع قرآن از خودم بگذرم و به دنبال نفع مدیران نباشم و تنها قرآن را اولویت قرار دهم، موفق خواهم بود. هرکجا قرآن را انتخاب کردیم، موفق شدیم و هر کجا به دنبال رضایت و نفع مسئول بودیم، ضرر کردیم. باید برای کار قرآن از خودمان بگذریم.

کارشناس و فعال قرآنی کشور ادامه داد: نکته بعدی این است که باید به سمت نوشتن سند تلاوت قرآن کریم در کشور باشیم؛ سندی که اساتید در آن دخیل باشند و یک کار جمعی و نخبگانی در این خصوص تولید شود. در این حوزه ضروری است که ما ابعاد تلاوت مورد قبول قرآن و اهل بیت(ع) را با نگاه رهبری داشته باشیم.

وی افزود: اگر امروز ما برای تلاوت مسابقه‌ای آیین‌نامه داریم، ولی هیچ برنامه‌ای برای حفظ، هدایت و ارتقای قاریانمان بعد از مسابقات نداریم. مطالعات کاربردی ما باید هم بعد معنوی و هم بعد فنی تلاوت قرآن کریم را تعیبن کند. یکی دیگر از نکات مهم در این موضوع آسیب‌شناسی وضع موجود تلاوت قرآن کریم است که مباحث جدی در این حوزه داریم. امروز شاهدیم که ورود و نگاه موسیقایی به قرآن چه بلایی بر سر تلاوت ما آورده است و لذا اگر این آسیب‌شناسی انجام شود، می‌فهمیم که باید چه کنیم.

یاراحمدی با اشاره به اینکه در عرصه تلاوت دوگانه‌ای وجود دارد و آن این است که آیا مردم از تلاوت قرآن دور شده‌اند یا اینکه قاری نتوانسته به خوبی تلاوتی داشته باشد که اثرگذار باشد، گفت: همه ما از شوق، علاقه و اشتیاق مردم به قرآن بسیار عقب هستیم و این ما هستیم که در این زمینه ضعیف عمل کرده‌ایم. اگر ما به سند تلاوت احسن و مطلوب برسیم باید به سمت آموزش و برجسته‌سازی قاریانی که در این مسیر حرکت می‌کنند هم برویم و اینگونه می‌توانیم ذائقه مردم را به سمت تلاوت اثرگذار شکل دهیم.

وی تاکید کرد: باید محافل و مسابقاتی را طراحی کنیم که خروجی آن قاریانی باشند که هم از لحاظ بعد معنایی و هم مفهومی به تلاوت قرآن توجه می‌کنند. چرا امروز استاد اربابی‌هایمان دوباره تکرار نشده‌اند؟ قطعا در نقطه‌ای خلأ و نقص وجود دارد. لذا در نوشتن سند تلاوت باید مردمی‌سازی برگزاری محافل قرآنی و حمایت دولتی‌ها به این جریان مردمی تاکید شود. اوج حضور قاریان مصری به ایران زمانی بود که مساجد و جریان مردمی در کنار هم به این محافل توجه می‌کردند. این‌ها هسته اولیه ایجاد انس و مودت مردم به قرآن است. همه ما از این جلسات شروع کردیم و اگر این جلسات رو به افول برود و ضعیف شود ما نباید انتظار داشته باشیم که مردم ما در سن بالا یا در دانشگاه شیفته قرآن شوند.

کارشناس و فعال قرآنی تصریح کرد: ساماندهی مخاطب ما در عرصه تلاوت نکته مهم دیگری در این عرصه است. لذا علاقه و اثربخشی تلاوت باید در قوه ادراکی و قدرت تشخیص مردم بالا برود. اما مهمترین مسئله در این زمینه مهندسی مفهوم‌ پیام است. به عبارتی ما باید یک مدل مفهومی انتقال پیام داشته باشیم و اصلی‌ترین عامل انتقال پیام درک معنا است. دولت و متولیان این عرصه باید در این زمینه نقش خودشان را بدانند و به آن عمل کنند. موضوع اصلی که باید در این مهندسی لحاظ شود، اصالت پیام است؛ لذا هم دستگاه برگزارکننده و هم قاری و مجری و حتی مردم باید بفهمنند که همه این زحمات برای این است که اصل برای انتقال معانی این پیام است. متاسفانه در چرخه تلاوت ما این معانی جابه‌جا شده‌اند و جای اصل و فرع تغییر کرده است.

وی ادامه داد: نکته دیگر در این جریان این است که بدانیم نه قاری اولویت است و نه صدای آن، بلکه اصالت با پیام آن اولویت است. نکته بعدی مخاطب است و ما باید از نگاه دید مخاطب جلساتمان را هماهنگ کنیم. تا جوان ما حس خاص و ویژه‌ای در خودش و نیازی به قرآن در وجودش پیدا نکند نمی‌توانیم موفق باشیم. دولت‌ها نباید کاری کنند که خودشان از اقدامات راضی باشند، بلکه مخاطب باید مورد توجه باشد. قاری هم باید این نکته را بداند و بر این اساس تربیت شود که او فقط منتقل‌کننده پیام الهی است و لذا ابتدا باید خودش این درک را داشته باشد و بعد ابزار‌های قالبی تلاوت قرآن را در نظر بگیرد تا بتواند آن را به نحو لازم به مردم منتقل کند.

یاراحمدی اظهار کرد: اگر قاری ما به دنبال این باشد که با جانش قرآن بخواند و دستگاه‌های دولتی هم با حمایت‌هایی به دنبال مطرح کردن و حمایت آن‌ها باشند، قطعا شاهد رونق این عرصه خواهیم بود. در این صورت دستگاه‌ها هم عمیق‌تر برای مسابقات و محافل قرآنی برنامه‌ریزی می‌کنند. متاسفانه با تغییر مأموریت سازمان دارالقرآن ما امروز هیچ نهادی نداریم که به دنبال آموزش قرآن کریم باشد و امیدواریم آقایان مقداری به این مسائل توجه کنند.

یادآور می‌شود در پایان این نشست فرصت پرسش و پاسخ و ارائه نظر برای حاضران نیز در نظر گرفته شد.

در روز دوم این نشست مقالاتی همچون «جایگاه لحن بیانی در تلاوت تأثیرگذار» از سوی احسان اعتباریان، «بررسی شاخصه‌های تأثیرگذاری تلاوت بر مخاطب و برجسته‌سازی آن در کلام رهبری» از سوی رسول آزمایش، «تجلیل جایگاه سنتی قرائت قرآن در مقایسه با کلاس‌های آموزش قرآن» از سوی رضا نباتی،‌ «نقش وقف، وصل و تکرار در تلاوت اثربخش» با ارائه حسین اخوان‌اقدم و مقاله «سخنی در باب تأثیرگذاری تلاوت بر مخاطب» از سوی شهریار پرهیزکار  ارائه شد.

ایکنا طی پرونده‌ای خبری به پوشش ارائه مقالات و سخنرانی‌های این سه روز می‌پردازد.

برای پخش زنده این نشست https://www.aparat.com/shora.ir/live کلیک شود.

تشریح برنامه‌‌های هجدهمین نشست شورای عالی قرآن + عنوان مقالات