سعدی بزرگترین ادیب و شاعر جهان است + صوت

محمد زیار، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر زبان و ادب فارسی در گفت‌وگو با ایکنا درباره دلایل غفلتی که امروز به‌ویژه میان نسل نوجوان و جوان در حوزه شناخت زبان و جهان ادبیات سعدی وجود دارد، گفت: یکی از اصلی‌ترین علت‌های این غفلت به زبان سعدی بازمی‌گردد. زبان سعدی زبانی امروزین و به تعبیری بی‌زمان است و شاید به‌دلیل همین امر از آن غفلت کرده‌ایم. شاید گمانمان بر آن بوده چون سعدی نه زمان می‌شناسد و نه مکان، پس ادبیات او، زبان حکمی و جهان شیرین پند و اندرزهایش در قالب زبان و ادبیات می‌تواند فراگیری خود را به شکل همیشگی داشته باشد.

سعدی؛ نخستین شاعر و متفکر جهانی 

زیار با تأکید بر آنکه سعدی نخستین شاعر و متفکر جهانی و نه ایرانی است، یادآور شد: زمانی‌که ادبیات سعدی به اروپا معرفی شد از او به‌ عنوان بزرگ‌ترین حکیم و شاعر مسلمان یاد کرده‌اند. شاید یکی دیگر از دلایل غفلت از گنجینه ارزشمند و ساحت جریان‌سازی او در زبان و ادبیات امروز این باشد همگان بر این مهم تاکید دارند که سعدی بزرگ‌ترین شاعر و ادیب جهان به شمار می‌رود و همین تاثیرگذاری جهانی او باعث شده تا از اهمیت توجه به او غفلت کنیم.

وی با بیان آنکه اگر زبان سعدی در «بوستان» و «گلستان» مانند زبان «کلیله‌ودمنه» زبانی مغلق و سخت‌خوان بود قطعاً تلاش می‌کردیم تا آن را برای نسل جدیدتر به زبانی ساده ارائه دهیم خاطرنشان کرد: شاید باید گناه غفلت در معرفی هرچه بیشتر در مسیر فراگیرکردن جهان ادبیت ادبیات و زبان سعدی را به گردن خود او بیندازیم که این‌قدر ساده با مخاطبانش صحبت کرده‌ است.

رسالت پژوهشگران ادبیات در مواجهه با آثار سعدی

این پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی با تأکید بر آنکه وقت آن رسیده تا متخصصان و کارشناسان برای برطرفسازی این نقیصه وارد میدان شوند تاکید کرد: با توجه به این مؤلفه که همگان بر این اصل اذعان دارند که سعدی، جهان روایت‌ها و ادبیات او چه در حوزه نظم و چه در حوزه نثر بسیار جذاب است؛ پس نیازمند معرفی هرچه بیشتر او به نسل‌های جدیدتر هستیم و اینجاست که رسالت متخصصان و کارشناسان بیش‌از پیش خودنمایی می‌کند.

زیار با بیان آنکه در قیاس با نسبتی که امروز با سعدی داریم پُرواضح است که از زبان، جهان حکمی و جذابیت ادبی او کمتر استفاده کرده‌ایم اظهار کرد: «بوستان» و «گلستان» سعدی اولین اثر فارسی از یک متفکر اسلامی است که به زبان فرانسوی ترجمه و بعد از آن تجربه ترجمه به زبان‌های دیگر را از سر گذراند. این نشان می‌دهد که سعدی تا چه حد نه‌تنها برای ایرانیان که برای تمام جهانیان ادیب و شاعری حکیم، بزرگ، جذاب و تأثیرگذار بوده که فرهنگ و ادبیات جهان بعد از آشنایی با سعدی در قالب ترجمه، وارد ساختار و روایتی نوین در حوزه قصه‌پردازی و روی آوردن به حوزه ایجاز در جهان زبانی و روایت متنی شده ‌است.

غربی‌ها سعدی را بهتر از ما می‌شناسند

زیار با تأکید بر آنکه غربی‌ها و اروپایی‌ها؛ شخصیت، جایگاه، فرهنگ و تمدن ایرانی‌ها و فارسی‌زبانان را به واسطه سعدی می‌شناسند و در نگاه آنها سعدی معرف شخصیت ایرانی و زبان فارسی است تصریح کرد: به‌ همین سبب است که چون آن‌ها از ما نسبت به سعدی دورتر هستند، به این حکیم و ادیب بزرگ اشراف بیشتری پیدا کرده‌اند و امروز آن‌ها بهتر از ما صدای سعدی، شعر و ادبیات او را می‌شناسند و درک کرده‌اند.

وی افزود: باید به این مهم با همه تلخی اذعان کرد که دانش غربی‌ها از زبان و جهان فراگیر ادبیات سعدی در تمامی قالب‌های حکمی، پندی، اخلاقی، تعلیمی، تربیتی و حتی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از ما بیشتر و برتر است.

ارتباط محدود نسل دهه‌های 80 و 90 با سعدی

زیار در پاسخ به این پرسش که در مقام قیاس به‌عنوان مدرس و پژوهشگر حوزه ادبیات؛ دانشجویان دهه‌های 60 و 70؛ اقبال و اشتیاق بیشتری نسبت‌به سعدی و آثارش داشتند یا این مهم میان دانشجویان و جوانان دهه‌های 80 و  90 بروز و ظهور بیشتری دارد، یادآور شد: اگر از نظر کمی نگاه خود را استوار کنیم با توجه به افزایش و تعدد مراکز آموزشی شاهد استقبال بیشتری هستیم. حتی در حوزه کتاب و رساله‌ها با موضوع محوری سعدی و آثارش بازهم از نگاه کمی در قیاس دهه 80 و 90 نسبت‌به دو دهه پیشین با کفه‌ سنگین‌تری مواجه هستیم.

وی ادامه داد: اما در حوزه کیفی جریان کاملا معکوس است. این مهم نشان می‌دهد که قطعاً نیازمند آسیب‌شناسی، بازنگری و ارزیابی مجددی در برقرار ارتباط نسل جدید با جهانِ ادبیات و زبان سعدی هستیم. چراکه نباید به این نکته بسنده کنیم که سعدی همان چیزی است که تاکنون گفته‌ شده است.

نگرش سعدی قابلیت ورود به جهان نقد مدرن را دارد

این محقق و پژوهشگر ادب فارسی با اشاره به آنکه سعدی را باید از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد یادآور شد: با توجه به تجربه‌های نقد ادبی مدرن می‌توان دیدگاه‌های سعدی را در نقد مدرن نیز مورد مداقه قرارداد. در حوزه نقد اجتماعی و سیاسی و اینکه زبان او دارای چه اعجازی‌ است که در عین کوتاه و مختصر بودند تا این حد صریح و دقیق و جذاب است خود نیازمند دامنه پژوهشی بسیار گسترده‌ای است.

وی با بیان آنکه معمولاً زبان نقد، زبانی عذاب‌آور است و عموماً با واکنش فرد، جریان یا تفکری که مورد نقد قرار می‌گیرد مواجه می‌شود خاطرنشان کرد: اما زبان نقد سعدی به‌هیچ‌وجه این‌گونه نیست و مخاطب با کمال میل و رغبت با ادبیات و زبان نقادانه سعدی مواجه می‌شود. آن را به‌سادگی درک می‌کند و تلاش می‌کند که آموزه‌های آن را آویزه گوش کند.

لزوم ایجاد تغییر برای گذار از نگاه سنتی

این نویسنده و مدرس دانشگاه با ابراز تأسف از آنکه میان نسل جدید دانشجو، جوانان و نوجوانان شاهد ایجاد فاصله بسیاری در علقه و نگاه آن‌ها به ساحت ادبیات و زبان فاخر فارسی در قالب آثار بزرگان ادب فارسی ازجمله سعدی هستیم یادآور شد: باید نگاه خود را در استفاده از ابزارهای فرهنگی برای بازتاب مفاهیم معرفت‌بخش سعدی چه در حوزه کتابخوانی و چه در حوزه بهره بردن از دیگر رسانه‌ها به‌روز کنیم.

وی ادامه داد: برای گذار از نگاه سنتی لازم است تغییرات مهمی ایجاد کنیم تا بتوانیم هرچه سریع‌تر بار دیگر جایگاه خود را در ادبیات فارسی آنچنان که در قرن‌های پیش با موفقیت تجربه کردیم، استمرار بخشیم و به درخشش خود ادامه دهیم.

ای کاش... ای کاش.. ای کاش...

زیار درباره ارائه راهکارها برای برطرف‌سازی آسیب‌هایی که در این گفت‌وگو به آنها اشاره کرد افزود: یکی از نخستین و مهم‌ترین کارهایی که باید در اولویت قرار گیرد آن است که در تئاتر، سینما، تلویزیون و رادیو آثار اقتباسی از شاعران بزرگ ایران‌زمین به‌ویژه سعدی بیشتر شود و صرفاً تلاش خود را بر خوانش حکایت‌های او در قالب برنامه‌های تلویزیونی استوار نکنیم.

وی در پایان تصریح کرد: ای‌کاش... ای‌کاش هنرمندان ما؛ ای کاش سینماگران ما؛ ای‌کاش هنرمندان تئاتر ما و ای کاش برنامه‌سازان رادیو و تلویزیون بتوانند در تولید محتواهای تئاتری، سینمایی، تلویزیونی و رادیویی بیش‌ از پیش اقبال خود را به اقتباس از آثار سعدی نشان دهند تا جهان عظیم سعدی و جهان‌بینی زیبایی او بیشتر و بهتر میان مردم عمومیت پیدا کند و مردم سراسر کشور به ویژه نسل نوجوان و جوان با سعدی؛ این شاعر، حکیم و ادیب بزرگ ایرانی بیش‌از پیش آشنا شوند.

گفت‌وگو از امین خرمی