لیالی قدر؛ هم‌نفسی با قرآن کریم در «مقابله‌خوانی»

به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر بر روی این جهان اثیری دارد.

پیش ‌از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش می‌کرد تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس ‌از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی، شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.

هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتارواره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین، تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.

ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به‌ عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.

دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن ‌که یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.

بر همین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمین‌مان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.

هشتمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی آیین «مقابله‌خوانی» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.

ارتباط تنگانگ قرآن، لیلالی قدر و آیین‌های نمایشی ماه رمضان

یکی از مهمترین برکات ماه مبارک رمضان که آن را به عیدی بزرگ برای مسلمانان بدل کرده، ماه نزول کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن کریم است. همین مولفه فصلی مهم از رمز اتحاد و همدلی تمامی مسلمانان جهان، حول کتابی واحد که بر سینه رسول خدا(ص) نازل شده شناخته می‌شود.

به‌تحقیق رصد رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان مسلمان جهان، خاصه ایرانیان تمدن‌ساز در تاریخ فرهنگ و تمدن جهان در ساحت شأن نزول قرآن مجید، به‌ویژه در شب‌های قدر؛ خود ختم به رفتارها و کُنش‌های آیین‌مند و خرده‌روایت‌های مذهبی می‌شود که روایت هر یک می‌تواند فصلی از شکوه و تمدن ایرانیان مسلمان و فرهنگ‌ساز را به جهانیان نشان دهد.

ارتباط تنگاتنگ و وابستگی فراوان باورهای مردمان مسلمان ایران و جهان با کتاب آسمانی مسلمانان (قرآن کریم) که جملگی بر وحدت‌آفرینی و تحکیم اتحاد مسلمانان با اتکاء به آموزه‌ها و معارف این کتاب آسمانی گره‌ خورده امری است که در نهایت تمام مسلمانان را بر آن واداشته تا در ساحت تبعیت و پذیرش فرامین، دستورها و آموزه‌های آن گام خود را در مسیر رسیدن به رستگاری به‌ عنوان مهم‌ترین هدف زیست انسان در جهان با اتکاء به این کتاب آسمانی استوار سازد.

آن‌چنان که در روایات و آیات بارها بر آن تأکید شده خواندن یک آیه و سوره از قرآن کریم در ایام ماه مبارک رمضان خود به‌مثابه ختم این کتاب آسمانی است. این مهم خود به تنهایی نشان‌دهنده جایگاه عظیم قرآن و شأن نزول آن در ماه مبارک رمضان است.

به‌همین سبب است که یکی از مهمترین الگوهای رفتارهای آیینی و مذهبیِ جداناپذیر مسلمانان روزه‌دار ایرانی در ماه مبارک رمضان را پیرامون کتاب آسمانی مسلمانان قرآن کریم شاهد هستیم. از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به آیین «مقابله‌خوانی» که آیینی مختص شب‌ها و لیالی قدر به‌ عنوان زمان نزول قرآن به‌شمار می‌رود اشاره کرد.

مودت و دوستی ویژگی بارز «مقابله‌خوانی» قرآن کریم

صادق عاشورپور از محققان و پژوهشگران نمایش‌های ایرانی در جلد نخست از مجموعه 10 جلدی «آیین‌های نمایشی و نمایش‌های ایرانی» که مربوط به اجرای آیین‌های مذهبی در مناسبت‌های خاص دینی است درباره آیین «مقابله‌خوانی» قرآن کریم آورده است: در میان رفتارهای آیینی و مذهبی مردمان روزه‌دار از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب می‌توان شیوه‌های متعددی را در زمینه همراهی و انس با قرآن کریم از مراسم جمع‌خوانی و دورخوانی قرآن گرفته تا ختم 30جزء این کتاب آسمانی طی ۳۰ روز مشاهده کرد. اما یکی از زیباترین و جذابترین شیوه‌های همراهی مسلمانان روزه‌دار با قرآن کریم را میان مردمان بوشهر و آیین «مقابله‌خوانی» می‌توان به نظاره نشست.

وی در ادامه روایت خود از آیین «مقابله‌خوانی» یادآور شده: یکی از سنت‌های خاص استان بوشهر «مقابله‌خوانی» قرآن است که مردم گروه گروه بعد از افطار در حسینیه‌ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله‌های قدیمی شهر جمع می‌شوند و به خواندن قرآن می‌پردازند. ویژگی بارز «مقابله‌خوانی» ‌قرآن کریم حضور افراد کوچک و بزرگ در این آیین کنار هم و به صورت حلقه‌وار نشان از مودت و دوستی است.

برگزاری آیین مقابله قرآن در استان بوشهر طرفداران خاصی دارد. یکی از برنامه‌های جدایی‌ناپذیر مردمان این خطه از کشورمان در شب‌های ماه مبارک رمضان است و این روزها با وجود برگزاری آیین‌های مختلف قرآنی در استان هنوز هم جلسات «مقابله» پررونق است.

در آیین «مقابله‌خوانی» قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می‌نشینند و در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب یک جز از قرآن کریم را تلاوت می‌کنند. این تلاوت با مشارکت حضار است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره و اشکالات قرائت قرآن کریم توسط قاریان را برطرف می‌کند.

گزارش از امین خرمی