روش‌های آموزش حریم خصوصی به کودکان

حریم خصوصی افراد همان حریمی است که توقع می‌رود عرف و قانون به آن احترام بگذارد و در برابر ورود و تعرض سایر افراد مصون بماند که به عنوان یکی از حقوق کودکان در ماده ۱۶ کنوانسیون حقوق کودک مطرح شده است. این ماده دو گروه از افراد یعنی والدین و اشخاص بیگانه را با بیان عدم امکان دخالت خودسرانه و یا غیرقانونی در حریم خصوصی کودک منع کرده است؛ بنابراین باید حریم خصوصی و مصادیق آن، هم به والدین و هم به کودکان آموزش داده شود تا از آن آگاهی کافی داشته و از آن مراقبت کنند تا دچار آسیب‌های روحی و روانی نشوند.

خبرگزاری ایکنا بنابر رسالت خود در راستای آگاهی‌بخشی به والدین اقدام به معرفی و بایسته‌های حفظ حقوق کودکان کرده است؛ چراکه بسیاری از والدین نسبت به این مسائل آگاهی اندکی دارند و در وهله نخست خودشان باعث آسیب فرزندانشان می‌شوند. یکی از مسائل مهم در این زمینه، حفظ حریم خصوصی کودکان است و باید هم والدین و هم کودکان آگاهی‌ داشته باشند.

در این راستا با سالومه حاج آقایی، مشاور و روانشناس بالینی درباره حریم خصوصی کودکان، گفت‌وگو کرده‌‌ایم که مشروح آن در ادامه آمده است.

ایکنا ـ حریم خصوصی کودک چیست و چه تفاوتی با حریم خصوصی بزرگسالان دارد؟

حریم خصوصی، احترام به نیاز‌های کودکان برای مرز‌های شخصی‌شان است و اینکه به آن‌ها اجازه بدهیم برای بدن، احساسات و افکار خودشان احساس مالکیت داشته باشند که این‌ها اثرات مثبت زیادی را بر رشد آن‌ها خواهد داشت. به این معنا که، حس استقلال در کودکان ایجاد می‌کند و می‌بینند که بر فضای شخصی خود می‌توانند کنترل داشته باشند و اعتماد به نفسشان را تقویت کنند و با خودآگاهی، آن‌ها را تشویق کنند و البته به بچه‌ها یاد می‌دهد که به مرز‌های دیگران احترام بگذارند. بنابراین احترام به حریم خصوصی کودک و اینکه درباره این موضوع با فرزندانمان صحبت کنیم، بسیار مهم است. البته این بدان معنا نیست که فرزندان ما چیزی برای پنهان کردن داشته باشند.

هر کودکی در رابطه با حریم خصوصی‌ خود، نیاز‌های منحصر به فردی دارد، والدین هم برای خودشان حریم‌های خصوصی و شخصی دارند و با توجه به فرهنگ خانواده، نگرش‌ها و باور‌ها، هر فرد می‌تواند، چارچوب‌ها و حدمرز‌هایی را برای خود در نظر بگیرد که برایش باارزش هستند و آن‌ها را حریم خصوصی خودش بداند؛ ولی کودکان خودشان این حدومرز‌ها را نمی‌دانند و یاد می‌گیرند که حریم خصوصی داشته باشند و والدین با توجه به عقاید خودشان از فرزندان خود می‌خواهند که این حدو مرز‌ها را رعایت کنند.

حریم شخصی در یکسری از افراد نزدیک به هم است و یکسری مسائلی را حریم شخصی می‌دانند که باور عمومی‌تر است و گاهی خانواده‌ها، در داشتن حریم شخصی افراد با هم تفاوت‌هایی دارند که به نگرش‌ها و ارزش‌های آنها برمی‌گردد که باتوجه به حدومرز‌ها چارچوب‌هایی را تعیین می‌کنند؛ برای مثال ممکن است در یک فرهنگ سؤال پرسیدن درباره نمره‌های تحصیلی یک دانش‌آموز یا نمره‌های دانشگاه یک بزرگسال، حریم خصوصی تلقی شود و برای فرد دیگر اینطور نباشد و یا ممکن است پرسیدن سن افراد در برخی فرهنگ‌ها حریم خصوصی باشد و در برخی فرهنگ‌ها نباشد. در واقع همه اینها به ارزش‌ها و حد و مرز‌هایی که افراد تعیین می‌کنند، مربوط می‌شود. بنابراین حتی ممکن است افراد مختلفی به عنوان بزرگسال حریم‌های شخصی متفاوتی داشته باشند. نکته مهم این است که خانواده‌ها خودشان این حریم‌ها را تعیین می‌کنند، اما کودکانی که آموزش می‌بینند، والدین به عنوان پدر یا مادر حدومرز‌ها را به فرزندانشان آموزش می‌دهند.

ایکنا ـ چرا کودکان باید حریم خصوصی داشته باشند؟

اگر حریم خصوصی، زیاد از حد باشد، به کودکان و نوجوانان آسیب خواهد زد و اگر کودکی حریم خصوصی نداشته باشد و از آن محروم باشد، ممکن است به یکسری از شخصیت‌ها وابسته شود و همیشه به فردی نیاز داشته باشد که او را تأیید کند و به تدریج در زندگی خود منزوی خواهد شد و ممکن است در آینده به یک فرد طرد شده تبدیل شود، که همین مسئله منجر به مشکلات سلامت روانی همچون افسردگی خواهد شد. بنابراین باید به کودکان فضای لازم را بدهیم، چون آنها در حال کاوش در زندگی خود هستند، البته اگر به حال خود رها شوند، ممکن است با اطلاعات کنترل نشده‌ای شیوه زندگی ناسالمی داشته باشند و دچار بی‌پروایی شوند. بنابراین باید تعادل وجود داشته باشد.

ایکنا ـ مصادیق احترام به حریم خصوصی کودکان در خانواده، مدرسه و جامعه (هر یک به طور مجزا) شامل چه مواردی است؟

بچه‌ها در مدارس و یا حتی خانواده یکسری وسایل شخصی به عنوان لوازم التحریر، خوراکی، لباس و ... دارند که نباید کسی بدون اجازه به وسایل آنها دست بزند و این مسئله به عنوان حریم شخصی یک فرد باید مورد احترام باشد. اطلاعات شخصی و خصوصی کودکان در مدارس نیز باید محفوظ بماند و از مدرسه خارج نشود. حتی بخشی از این اطلاعات نباید به بچه‌های دیگر انتقال یابد و یا لازم نباشد کادر آموزشی از این اطلاعات مطلع باشند.

امروزه انتشار عکس و فیلم‌هایی از کودکان در مدارس بسیار شایع است که باید رضایت کودک و والدین مورد توجه باشد و کنترل و نظارتی وجود داشته باشد که از این عکس و فیلم‌ها به منظور اهداف بازاریابی استفاده نشود.

حریم شخصی کودک در خانواده نیز باید مورد اهمیت باشد، از جمله اینکه اتاق خواب، تخت، وسایل شخصی، اسباب بازی و ... حریم خصوصی کودک محسوب می‌شود. در بحث انسان‌گرایی بر احترام به همه افراد تأکید می‌شود و فقط این طور نیست که باید به بزرگترها احترام گذاشت، بلکه باید به بچه ها هم به عنوان انسان احترام گذاشت. بنابراین اگر با یک بزرگتر با احترام رفتار می‌کنیم، در مورد کودکان نیز از شیوه صحبت کردن گرفته تا جویا شدن نظرش در مورد غذا و ... به او احترام بگذاریم و اجازه دهیم حتی در انتخاب غذا هم حق انتخاب و آزادی داشته باشد.

نکته مهم دیگر این است که گاهی والدین از کودک خود می‌خواهند و البته اصرار می‌کنند که در آغوش پدربزرگ، مادربزرگ و سایر افراد قرار گیرند. والدین تصور می‌کنند اگر کودک در آغوش این افراد قرار نگیرد، به آنها بی‌احترامی شده است، در حالی که همه اینها حریم خصوصی کودکان است و کودک می‌تواند با آنها سلام و احوالپرسی کند، اما مجبور نباشد بغل آنها برود؛ در غیر این صورت حریم خصوصی آنها رعایت نشده است.

بدن کودک حریم خصوصی اوست، باید از سنین پایین حواسمان باشد که بچه‌ها در اتاقی که کسی در آن نیست، لباس خود را تعویض کنند و هر جا و مکانی این کار را انجام ندهیم. در واقع حریم خصوصی کودک یک نیاز تدریجی است که باید همراه با رشد کودک، حد و مرزهای آن را تعیین کرد و مورد توجه قرار داد.

ایکنا ـ چطور به کودکان آموزش دهیم که مراقب حریم خصوصی خود و حتی خانواده باشند؟

با توجه به اینکه کودکان در سنین پایین چندان این مفهوم را درک نمی‌کنند، شاید سؤال باشد که از چه سنی می‌توانیم حریم خصوصی را به فرزندانمان آموزش دهیم؟ بچه‌ها از سن حتی ۲ سالگی باید این مفهوم را بیاموزند. همین که لباس کودک را در اتاقی مجزا تعویض می‌کنیم، به تدریج متوجه می‌شود که بدن او برای خودش است و غریبه‌ها نباید ببینند و به این شکل آمادگی ذهنی برای او ایجاد می‌شود. معمولاً از سن شش سالگی بچه‌ها به خوبی می‌توانند این موضوع را درک کنند، اما آنچه حائز اهمیت است اینکه؛ باید ببینیم این کودکان از چه زمانی آمادگی رعایت بهداشت شخصی خود را دارند و می‌توانند مستقل از والدین خود نظافت شخصی را رعایت کنند، در این صورت حریم خصوصی را به آنها یاد می‌دهیم و تبیین می‌کنیم. مثلاً کودکان یادمی‌گیرند که قبل از وارد شدن به اتاق کسی، حتی والدین، در بزنند.

انتقال به سمت افزایش حریم خصوصی، باید یک فرایند تدریجی باشد و متناسب با سن بچه‌ها پیش برویم. مثلاً می‌توانیم یک توافقنامه خانوادگی ایجاد کنیم و مرز‌ها و انتظاراتمان را که مربوط به حریم خصوصی است، مشخص کنیم. مثلاً چه زمانی می‌توانیم تلویزیون ببینیم؟ روزی چقدر اجازه داریم این کار را انجام دهیم؟ برای اینکه به اتاق همدیگر برویم باید چه کنیم؟ وقتی می‌خواهیم به وسیله شخصی هم دست بزنیم باید چه کار کنیم؟ باید اجازه بگیریم و احترام بگذاریم. در واقع با بزرگتر شدن فرزندانمان و تغییر نیازهایشان مرتباً این مرز‌ها را مرور کرده و تجدیدنظر کنیم. به فرزندمان درباره مرز‌های شخصی، اهمیت و احترام به حریم خصوصی خود و دیگران آموزش دهیم و در مورد مفهوم رضایت با آن‌ها صحبت کنیم. به آن‌ها کمک کنیم، قبل از اینکه به فضای شخص دیگری بروند یا به وسایلش دست بزند، در زمان مناسب از او اجازه بگیرد و با رضایت او این کار را انجام دهد. به تدریج می‌توانیم سطح حریم خصوصی را افزایش دهیم.

نقش ما به عنوان بزرگتر این است که محیط امنی ایجاد کنیم که فرزندانمان اجازه رشد و استقلال داشته باشد. در واقع آموزش رازداری و اسرار خانه و ... مسائلی است که مربوط به خانه و خانواده است و نباید از خانه خارج شود. همه این‌ها فرایندهای تدریجی هستند و باید از آموزش‌های کوچک شروع کنیم و براساس سن فرزندمان از همان اوایل شروع کنیم و مرزبندی‌ها را تغییر دهیم.

ایکنا ـ حفظ حریم کودکان شامل چه موارد و مصادیقی می‌شود؟

گاهی والدین اطلاعاتی مانند توانایی‌ها، استعدادها و ... کودکان خود را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند که دوستان و اقوامشان هم می توانند ببینند و والدین از لایک و بازخوردهایی که دریافت می‌کنند، احساس غرور می کنند. این فعالیت‌ها اغلب بدون اجازه کودک بوده و ممکن است کودک تصور کند کنترلی بر حریم خصوصی خود ندارد و وقتی بزرگتر شوند از این کار والدین خود ناراحت شوند. از این رو باید بدانیم که میل به حریم خصوصی، بخش مهمی از بزرگ شدن و به دست آوردن استقلال است و برای اینکه در بزرگسالی بتوانند افراد توانمند و کارآمدی بوده و اعتماد به نفس لازم را داشته باشند، باید به حریم خصوصی آنها توجه شود.

همچنین والدین باید بدانند که نوجوانان هم هنوز به حمایت و نظارت بزرگترها نیاز دارند تا بتوانند رشد ایمن داشته باشند. بنابراین چه کودکان و چه نوجوانان در عین حال که حریم خصوصی را برای رشد سالم دارند، مراقبت و نظارت از سوی والدین را نیز دارند و میان این دو باید تعادل برقرار باشد.

گفت‌وگو از سمیه قربانی