رمز و راز محبوبیت و موفقیت پیامبر(ص) چه بود؟

به گزارش ایکنا، نشست «پیامبر رحمت و الگوی دینداری» با سخنرانی محمد اسعدی؛ پژوهشگر دین 23 شهریور در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

موضوع بحث ما دین‌داری و دین‌گریزی است ولی به مناسبت رحلت پیامبر(ص) عنوان «پیامبر رحمت و الگوی دینداری» را انتخاب کردم. دلیل انتخابم دو چیز است؛ یکی اینکه قرآن می‌فرماید پیامبر(ص) برای شما الگوی خوبی است. دلیل دوم این است که همه می‌دانند پیامبر(ص) چه در جهان دیروز و چه در جهان امروز به عنوان یک شخصیت محبوب و موفق و تاثیرگذار مطرح است. چرا؟ به خاطر اینکه در شرایطی که ایشان به پیامبری مبعوث شد جامعه فاقد اخلاق و فرهنگ صحیح بود و فقر در همه ساحت‌های زندگی وجود داشت. پیامبر(ص) از مردم جامعه جاهلی جامعه‌ای نمونه با استانداردهای اخلاقی ساخت. در آن شرایطی که امکانات رسانه‌ای وجود نداشت ایشان توانست پیام توحید و برابری را به سراسر جهان برساند. لذا به نظر من بیان ویژگی‌های چنین شخصیتی که توانسته در آن شرایط انسان‌های فراوانی را به آیین خود جذب کند و امت بسازد می‌تواند به ما کمک کند عوامل دین‌گریزی را در جامعه ایران بشناسیم و اگرچه بسیار دیرهنگام است ولی حد الامکان بتوانیم راهکاری برای کنترل آن پیدا کنیم.

بدون شک رمز و راه محبوبیت پیامبری که هدف از بعثت خودش را ارتقای کرامات انسانی و مکارم اخلاقی ذکر کرده است و خودش نیز از اخلاق بسیار عالی برخوردار بود، در رفتار و اخلاق ایشان نهفته است. چگونگی تعامل با جامعه است که چنین جاذبه‌ای ایجاد کرده است. لذا برای تبیین موضوع چند ویژگی از ویژگی‌های ایشان را عرض می‌کنم.

جایگاه مدارا در سیره پیامبر(ص)

اولین ویژگی پیامبر(ص) که نقش زیادی در جذب افراد داشت این بود که پیامبر(ص) آنچه را می‌فرمود و به دیگران توصیه می‌کرد، باور داشت. قرآن می‌فرماید پیامبر(ص) به آنچه از طرف خدا نازل می‌شد ایمان داشت و همه مومنین نیز به خدا و ملائکه و کتب پیامبران خداوند ایمان داشتند. دومین ویژگی رفق و مدارا و تساهل و تسامحی بود که ایشان از آن برخوردار بود. اصولا مدارا از اصول مهمی است که دوام و انسجام جامعه را تضمین می‌کند. کسی که مسئولیتی دارد و مرجع عام است، اگر اهل مدارا و تسامح نباشد و در پی این باشد بر مردم سختگیری کند طبیعتا پایدار نمی‌ماند. امام معصوم فرمود ابزار ریاست کردن سعه صدر است. از کلمات گران‌سنگ پیامبر(ص) این است که بعد از ایمان به خدا، مدارا کردن با مردم راس عقل و عقلانیت و سنجیدگی است. در کلام دیگری می‌فرماید خداوند به من امر کرده است که با مردم مدارا کنم همانطور که من را به ادای واجبات دستور داده است. این روایات نشان می‌دهد این مسئله بسیار مهم است.

ویژگی دیگر بحث نرم‌خویی پیامبر(ص) است. خدا در قرآن این مسئله را بیان کرده است و فرموده ای پیامبر، این رحمت خدا بوده است که تو را نرم‌خو قرار داده و اگر نرم‌خو نبودی کسی دور تو جمع نمی‌شد. این نرم‌خویی و ملاطفت و محبت و مهرجویی پیامبر(ص) بود که موجب شد عده زیادی به ایشان ایمان بیاورند و در آن شرایط سخت پیامبر(ص) موفق شود و بتواند رسالت خودش را درست ایفا کند و امتی از مردم بسازد و اخلاق را در جامعه ارتقا بدهد. این ویژگی مهرورزی و نرم‌خویی نقش اساسی در جذب افراد داشته است.

اوج عفو و گذشت پیامبر(ص) در فتح مکه

ویژگی دیگری که پیامبر(ص) داشت عفو و گذشت ایشان است. پیامبر(ص) سیزده سال که در مکه بود چقدر شکنجه شد و طرفداران او آزار و اذیت دیدند. بعد از سال‌ها که ایشان مکه را فتح کردند و مسلمانان وارد مکه شدند، توقع این بود که ایشان از اهالی مکه انتقام بگیرند کما اینکه برخی مسلمانان شروع کردند شعار می‌دادند امروز، روز انتقام است و هیچ حرمتی برای دشمنان نیست. وقتی خبر به پیامبر(ص) رسید، ایشان فرمودند شعار بدهید «الیوم یوم المرحمه» یعنی امروز، روز رحمت است. وقتی همه قریشیان در مسجد الحرام جمع شدند و پیامبر(ص) سخنرانی کرد، ایشان دستور داد همه شما آزادشده هستید. این برخورد نتیجه‌اش این بود کسانی که دشمنی می‌کردند به اسلام بگروند و آیین ایشان را باور کنند.

ویژگی بعدی پیامبر(ص) تواضع و فروتنی پیامبر(ص) بود. امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند پیامبر(ص) با بردگان می‌نشست، با آنها غذا می‌خورد و باور داشت خودش بنده خدا است. ایشان نشستن با محرومان را کسر شان خودش نمی‌دانست بلکه بزرگواری خودش می‌دانست. بنابراین این هم خیلی در جذب افراد موثر بود تا ایشان بتواند امت را بسازد. آخرین ویژگی هم بحث مشورت است. شورا در اسلام یک نهاد بسیار مهم و یکی از ارکان ساختاری است که مد نظر اسلام بوده است تا حکومت را اداره کند. یکی از ویژگی‌های بارز پیامبر(ص) مشورت با مردم بود. مشورت کردن با مخاطب در واقع شخصیت دادن به او است. این ویژگی هم در جذب افراد به اسلام بسیار موثر بود.