برگهایی از تقویم فرهنگی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران شاید با نگاهی متمرکز بر یک روز اتکا داشته باشند؛ اما بلندای نام و اعتبارسنجی عیار آنها نهتنها رج زده بر تمامی روزهای سال است که تقویم جهانی را نیز در موارد مختلف و متعددی با نام شکوهِ فرهنگ و تمدن ایرانی گره زده است. یکی از این روزها، چهارم خردادماه است. روزی که ممهور شده به روز مقاومت و پایداری و با عنوان روز دزفول از آن یاد میکنیم.
در ساحت پاسداشت حماسهسازی مقاومت و دلاورمردی ایرانیان در ثبت روزهای مختلفی در سالهای حماسه خون از اقتدار و سنجاق کردن امنیت بر حریت و آزادگی کشورمان فراوان سخن رفته، گفته و فراوان و فراوان بیشتر سخنهای ناگفته باقی مانده است؛ اما بر آن شدیم تا به مناسبت این روز، نظری داشته باشیم بر غفلتی که طی یک دهه اخیر از زبان کارشناسان بیشتر رسانهای و شنیداری شده است. آن هم فاصله گرفتن به امتداد روزها و سالهای بعد از حماسهسازی دفاع مقدس و کاسته شدن از ضرورت ترویج فرهنگ مقاومت، ایثار، پایداری و دفاع مقدس است. غفلتی که میتواند در صورت استمرار و عدم تلاش برای التیام آن ضررهای تلختری را برای فرهنگ جامعهمان با خود بههمراه داشته باشد.
بر این اساس در میزگردی تعاملی، صریح و شفاف با سه نام شناختهشده در عرصه آموزش، دکتر سجاد چیتفروش عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع)؛ مولف و تولیدکننده آثار ادبی حوزه ادبیات دفاع مقدس، سیدمحمود خیرالأمور پژوهشگر و مدرس نامدار حوزه دفاع مقدس؛ و عضوی از اعضای قانونگذار خانه ملت، دکتر غلامرضا منتظری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شوری اسلامی به گفتوگو پرداختیم که در ادامه میخوانید.
غربیها بعد از جنگ از واژه «هالی دیفِنس» استفاده کردند
سیدمحمود خیرالأمور پژوهشگر و مدرس حوزه دفاع مقدس درباره عواقب غفلت از ترویج فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس در گفتوگو با ایکنا با بیان آنکه پیش از هر چیز باید بر این اصل مهم تاکید کرد که حرکتهای جمعی متکی بر باورها و اعتقادات که نمونه برجسته آن انقلاب شکوهمند اسلامی است به فرهنگسازی منتج میشود گفت: ما این حرکت را در مشروطه نمیبینیم. بهخاطر آنکه در انقلاب مشروطه تکیهگاهی بر اعتقادات و باورها نبود. مشروطهخواهان تنها دنبال تغییر و تحول بودهاند. حتی در قیامهای سیاسی نیز چنین تحولی را نمیبینیم که منجر به فرهنگ سازی شود.
وی ادامه داد: قاعدتاً هر انقلابی را نیز نمیتوانیم بگوییم که منتج به فرهنگسازی میشود؛ کما اینکه چندین انقلاب را میتوان مثال آورد که به این توفیق نرسیدند. یکی از شاخصترین انقلابهایی که در قرن بیستم منتج به فرهنگسازی در سطح بینالمللی شد؛ انقلاب اسلامی ایران بود.
این مدرس حوزه دفاع مقدس برای ادعای خود به ذکر مثالی پرداخت و گفت: در دهه 90 میلادی یکی از محققان مدعو از کشور آلمان که در یکی از میزگردهای بینالمللی با محوریت ادبیات مقاومت از کیفش ترجمه کتاب «ولایت فقیه» را درآورد که با تعجب و شگفتی همگان مواجه شد. گفتند کشور شما و کارتان به این مسئله چه ربطی دارد؟ او گفت که من زخم خوردهام. وقتی دوستان دلیل را جویا شدند او به مساله بسیار ظریفی اشاره کرد.
وی افزود: آن محقق آلمانی گفت ما 60هزار مارک (آن زمان واحد پول اتحادیه اروپا به یورور تغییر پیدا نکرده بود) به مطبوعات آلمان برای چاپ یک مقاله پیشنهاد کردیم و همگی بدون استثناء پول را برگداندند و گفتند اسم امامخمینی(ره) در این مقاله آمده؛ آنرا حذف کنید تا مقاله را چاپ کنیم! آن محقق وقتی دلیل را جویا شد پاسخ شنید که این واژه در عالم سیاست ایجاد فرهنگ کرده است. ببینید بعد انقلاب اسلامی تنها اسم امام ایجاد فرهنگ کرده بود و با وجود پول انبوهی که داده بودند به همین دلیل اجازه ندادند که یک مقاله چاپ شود.
خیرالامور خاطرنشان کرد: فرهنگ انقلاب اسلامی توانسته کار را بهجایی برساند که وقتی جنگ تمام میشود نمیگویند جنگ ایران و عراق؛ میگویند «هالی دیفِنس» -دفاع مقدس- یعنی خودشان نظام را پذیرفتهاند که یک فرهنگ و پشتوانه با تمامی اعتقادات و هنجارها توانسته شوری عظیم به نام دفاع مقدس ایجاد کند و ایجاد کرده است.
تاثیر دفاع مقدس بر دیگران بیشتر از ما بود
این پژوهشگر و محقق ادبیات مقاومت و دفاع مقدس در پاسخ به این پرسش که اگر انقلاب اسلامی به وقوع میپیوست اما دفاع مقدس صورت نمیگرفت آیا ممکن بود فرهنگسازی انقلاب دچار تزلزل شود؟ گفت: با قطعیت میتوان گفت خیر! برای اثبات این مدعا میتوان به انقلابی که در مصر، تونس و لیبی انجام شد اشاره کرد که تمام تئوریسینهای غربی گفتند که مجدداً شاهد انقلاب اسلامی و شعلهور شدن آن هستیم و بعد با عناوینی چون «بهار عربی» آن را منحرف کردند.
وی ادامه داد: انقلاب اسلامی توانایی و قدرت آنرا دارد که فرهنگسازی کند و تبلور آن را میتوانیم در نقاط مختلف رصد کنیم. یکی از برجستهترین این وجوه و تبلور فرهنگ انقلاب اسلامی در دفاع مقدس صورت گرفت که خود این مسئله سیره ایثارگری، شهادتطلبی، رفتارها و برخوردهای منبعث از آن را توانسته به فرهنگی غالب و حاکم در جامعه بدل کند. اما هر چه گذشت در سایه عدم اهتمام و غفلت در حوزه ترویج فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس امروز آسیب به جایی رسیده که در گفتوگو با یکدیگر در حال صحبت درباره ضرورت ترویج این فرهنگ هستیم. فرهنگی که وجود داشت اما در سایه همان غفلت رنگ باخته است.
به گفته خیرالامور؛ ای کاش آن سیره که از فرهنگ ناب انقلاب نشأت و سرچشمه گرفته بود رواج پیدا میکرد. ما قائل به مرزبندی نیستیم؛ اما میپرسیم چه میشود یک اندیشمند از آمریکای جنوبی یا آسیای دور خود را با فرهنگ دفاع مقدس مأنوس میداند.
فرهنگ، روح تمامی گفتمانهای جهانی
در ادامه این بحث تعاملی دکتر سجاد چیتفروش عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در پاسخ به این پرسش ایکنا که با توجه به مقتضیات زمان حال و آسیبهایی که پیش از این از زبان آقای خیرالامور در حوزه غفلت از ترویج فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس مطرح شد چه اقداماتی باید مدنظر قرار گیرد گفت: باید بدون حساسیت خاصی به این نکته اشاره کنم که با توجه به وضعیتی که ایران در حال حاضر در آن قرار دارد باید راحتتر صحبت کرد و در بازتاب این روند جغرافیا را در نظر نگرفت. چون این بحث؛ بحث فرهنگی است پس باید در مسئله نگاه به ضرورت ترویج فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس رویکرد تفاهمی داشته باشیم.
وی سپس در بیانی صریح با اشاره به آنکه ما در دوره اخیر شاهد تقابل دو گفتمان هستیم تاکید کرد: وقتی درباره گفتمان صحبت میکنیم از ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که آن گفتمان را شامل میشود حرف میزنیم. مسائلی که ذیل گفتمان اسلامی در حوزه سیاست، اقتصاد و جامعهشناسی قرار میگیرد قطعاً با مباحث سیاسی که در ذیل گفتمان غربی قرار میگیرد متفاوت خواهد بود. احساس میکنم این دو گفتمان در تمام دنیا از جمله ایران در حال تقابل با یکدیگر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) ادامه داد: مسئلهای که برای ما بسیار دارای اهمیت است آن است که باید پذیرفت روح این گفتمانها فرهنگی است! یعنی فرهنگ بهمعنای تأثیرات ذهنی در انسان و جامعه، تأثیر خود را در حوزه اقتصاد و سیاست نیز میگذارد. اگر ما به نوعی فرهنگی که در ذیل گفتمان غرب هست در جامعه گسترش دهیم، قطعاً سیاست ما هم به همان سمت غالب گفتمان سیاسی غربی منحرف خواهد شد. یا اقتصاد ما اگر فرهنگ غربی وارد شود قطعاً اقتصاد غربی خواهد شد. چیزی که الان در دنیا غالب است اقتصاد لیبرال است و این نشان میدهد که لازم است ابتدا با این رویکرد وارد شویم و فرهنگ را بشناسیم.
فرهنگ جایگزین؛ فرهنگ متناسب با انقلاب اسلامی نیست
چیتفروش بعد از طرح مقدمه مباحث خود؛ درباره پرسش مطرح شده ایکنا گفت: اما برای پرسشی که مطرح کردید باید به این نکته اشاره کنم که برای فرهنگسازی در هر حوزهای از جمله در مقوله ضرورت ترویج فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس در هر جامعهای از جمله کشورمان باید به عقبه فکری، سیاسی و تاریخی آن جامعه، و در این بحث یعنی ایران رجوع کنیم. مهنای این حرفم آن است که در هر صورت جامعه ما و تمام جوامع روند خود را پیش میبرند اما نکته مهم آن است که در گفتمان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن جامعه، چه فرهنگی بر عموم مردم جامعه حاکم است و کلیت آن جامعه در چه فرهنگی قرار میگیرد؟
وی با بیان آنکه حال باید به این پرسش پاسخ داد که «فرهنگ مقاومتی» که در ایران بهطور خاص از دوره گذشته به ما ارث رسیده که یکی از مهمترین مصادیق آن در بحث مقاومت و دفاع مقدس تجلی یافته است؛ اگر آن را با فرهنگ غیر دفاع مقدس جایگزین کنیم آیا جامعه ما جامعهای بهتر و برتر خواهد بود؟ افزود: نکته مهم آن است که اگر این فرهنگ را فراموش کنیم؛ فرهنگ انقلاب اسلامی را فراموش کنیم؛ تردید وجود ندارد که فرهنگ جایگزین خواهد آمد، ولی فرهنگی نخواهد بود که متناسب با انقلاب اسلامی باشد.
غرب منتظر غفلت ما از مبانی فرهنگ انقلاب است
عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) با اشاره به این مهم که یکی از مهمترین مباحث و گنجینههایی که میتوان در حوزه فرهنگی از آن استفاده کرد مقوله دفاع مقدس است که متأسفانه برخی از مؤلفههای آن روح فرهنگی فراموش شده است تصریح کرد: به عنوان مثال در دوران هشت سال دفاع مقدس در حوزه اقتصاد آیا فرهنگ مصرفگرایی جاری بود یا قناعت؟ در حوزه سیاست غلبه با حضور عموم مردم بود یا فقط حضور نخبهگرایی در فضای لیبرال غرب؟ پاسخ به این پرسش نشان میدهد که در حوزه اقتصاد قناعت برتری داشت. انسجام همه مردم در حل مسائل اجتماع اولویت داشت.
به گفته چیتفروش؛ اینها مواردی است که اگر نتوانیم در ابتدای طرح مباحثمان بشناسیم و در ادامه به جامعه منتقل نکنیم باعث جایگزینی آن فرهنگ غربی در کشور میشود. غرب منتظر آن است که ما برای پُررنگ کردن این فرهنگ گام برنداریم تا بهراحتی فرهنگ خود را جایگزین فرهنگ انقلاب اسلامی و تمامی مفاهیم منبعث از آن مانند ایثار، شهادت و مقاومت کند. به عنوان مثال این موارد معدودی که طی چند ماه اخیر در جامعه با آن مواجه و درگیر بودیم شاید علتش آن است که ما در حوزه انتقال مقوله فرهنگ دفاع مقدس کمکاری کردهایم.
برای اصلاح جامعه باید در فرهنگ عمومی تحول ایجاد کرد
خبرنگار ایکنا برای پیگیری دلایل ایجاد آسیبهای عنوان شده، نقش و سهمی که دستگاهها، نهادها و سازمانهای قانونگذار، مجری و ناظر بر آن قوانین دارند به سراغ دکتر غلامرضا منتظری از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی رفت.
منتظری در گفتوگو با ایکنا و در پاسخ به موارد مطرح شده در این میزگرد تعاملی با بیان آنکه همه ما واقف هستیم که انقلاب اسلامی، انقلابی فرهنگی است، وقتی سخن از فرهنگ به میان میآید سخن از تحول و رشد و بالندگی است گفت: وقتی ما به اجزاء ترکیب دهنده فرهنگ فکر میکنیم همگی قائل به رشد و بالندگی هستیم. انقلاب اسلامی ایران با رویکرد فرهنگی با هدف تحول شکل گرفت که همگان را از وضعیت موجود به سمت وضعیت مطلوب راهنمایی کند.
وی ادامه داد: انقلاب اسلامی ایران بخشهای مختلفی را در دل خود جای داده که هر کدام در مقیاس وسیع ملی و بینالمللی تأثیرگذار است. هم دوران باشکوه پیروزی انقلاب اسلامی، هم دوران دفاع مقدس، هم دوران وحدت و همدلی، هم دوران مقاومت و پایداری و... همه اینها هر کدام فصل درخشانی است که توانسته در مقیاس ملی و بینالمللی تأثیرگذار باشد. مزیت این سرزمین فرهنگ است. خیلی از کشورها در حال تلاش هستند تا این پیشینه و فرهنگ را داشته باشند و حسرت میخورند.
عضو کمیسیون فرهنگی خانه ملت با ابراز ناامیدی از آنکه باید بپذیریم ما از این سرزمین، از این سرمایه عظیم انسانی، از این پیشینه و افتخارات بهخوبی استفاده نکردهایم و غبار غفلت بر آن نشسته است تصریح کرد: برای ترویج این فرهنگ، بخشهای مختلفی مسئولیت دارند. هم بخش فرهنگ اختصاصی که محیطهایی مثل وزارت آموزشوپرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت و درمان و مجموعههایی که در حوزه فرهنگ اختصاصی به کادرسازی و تعلیموتربیت مبادرت میکنند.
وی افزود: در حوزه فرهنگ عمومی که اهمیتش بهمراتب بیشتر از اهمیت فرهنگ اختصاصی است و حضرت آقا هم اعتقادشان بر آن است که اگر بتوانیم در حوزه فرهنگ عمومی تحول ایجاد کنیم جامعه اصلاح میشود. در حوزه رفتارهای اجتماعی جایی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، صداوسیما و رسانهها نقش سترگ و مهمی در این بخش برعهده دارند.
لمس فقدان قرارگاه فرهنگی
به گفته منتظری، طبق فرموده رهبر معظم انقلاب مشکلی که بهنظر میرسد در این بخش وجود دارد فقدان یک قرارگاه فرهنگی است. اگر قرارگاه فرهنگی داشته باشیم میتوانیم چنین موارد را کالبدشکافی کنیم که چرا امور مدنظر به توفیق منتج نشده است؟ کاستیها و عقبماندگیهای ما کجاست؟ نقاط قوتمان چیست؟ ضعفمان کجاست؟ لذا استنباط من آن است که سازمانها، دستگاهها، نهادها هر کدام برنامههای مشخصی که تعریف کردهاند را پیش میبرند اما به سبب فعالیت جزیرهای ما به آن رشد و تحول مطلوب دست پیدا نکردهاید.
غفلت از ظرفیت هنر و ادبیات در حوزه دفاع مقدس
عضو ادوار مختلف مجس شورای اسلامی با بیان آنکه در حوزه دفاع مقدس خاطرم هست مقام معظم رهبری یکی از مسائل بزرگ پیش رو را غفلت از ظرفیت هنر و ادبیات در حوزه دفاع مقدس دانست، خاطرنشان کرد: ببینید در برخی از کشورها یک رخداد نظامی، سیاسی و جنگ اگر اتفاق افتاده است؛ کوچکترین نقاط قوت و درخشش خود را با استفاده از رمانهای بزرگ، آثار سینمایی فاخر برجسته میکنند، ولی ما در این حوزه با وجود همه تلاشهایی که شکلگرفته هنوز در حد انتظار ظاهر نشدیم. لازمه آن این است که اگر جشنوارهای بینالمللی برگزار میکنیم یک رکن ثابت و اصلی آن معرفی جلوههای بارز جلوههای دفاع مقدس باشد.
وی ادامه داد: معتقدم دفاع مقدس هرچه جلوتر میرود هنوز لایههای پنهان متعددی وجود دارد که باید بازبینی و بر بال نیرومند هنر و ادب بنشیند. چون زبان هنر زبانی جهانی است و میتواند راه نرفته را زودتر از تحلیل شیوهها طی کند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی، قرارگاه فرهنگی شود
منتظری در پاسخ به پرسش دیگر ایکنا که آن قرارگاه فرهنگی چه زمانی قرار است ایجاد شود و ایجاد آن وظیفه چه دستگاهی است گفت: از محتوای منویات مقام معظم رهبری اینگونه بهنظر میرسد که شورای عالی انقلاب فرهنگی، بهترین ظرفیت را برای انجام این مأموریت دارد. ما در کمیسیون فرهنگی مجلس بارها بر این موضوع تأکید کردیم. در حوزه قانونگذاری و نظارت کاملاً قابلیت همکاری در این بخش را دارا هستیم. برای هر گونه پیشنهادی که نیاز باشد و اقدامات قانونی که عنوان پیوست فرهنگی داشته باشد ورود پیدا خواهیم کرد.
وی ادامه داد: اما معتقدم شورای عالی انقلاب فرهنگی خواسته تحولآفرین رهبری را باید در دستور کار قرار دهد و خاطرمان هست که در شروع دولت جدید، حضرت آقا بر ضرورت اصلاح در ساختار دستگاه فرهنگی اشاره داشتند این همان مسئلهای است که نشان میدهد آن قرارگاه باید تشکیل شود و عدم تشکیل آن رصد شود. اگر چنین مسئلهای وجود نداشته باشد مسئله رشد فرهنگی را نمیتوان شتاب بخشید. باید نقشه راه تعیین شود.
در حوزه فرهنگ چشمانداز نداریم
منتظری در پایان تاکید کرد: یکی از مشکلات جدی ما در حوزه فرهنگ آن است که به معنای واقعی کلام چشمانداز نداریم. اهداف کوتاهمدتی ترسیم کردهایم و به آن رسیدهایم. اما اگر برای اهداف بلندمدت، چشمانداز نباشد؛ ریل گذاری وجود نخواهد داشت. در جشنواره فیلم فجر، جشنواره تئاتر فجر و یا هر جشنوارهای که برگزار میکنیم؛ درخشش برخی از آثار حاصل نبوغ و جدوجهد آفرینشگر آن اثر هنری است. نمیتوانیم بگوییم این جشنواره چقدر رشد کرده یافته است.
وی گفت: باید هدف سینما، هدف نمایش، هدف نشر کتاب و ادبیات را باید تعریف کنیم. هر کسی که تصدی و مسئولیت نهادهای فرهنگی را میپذیرد از مدیر قبلی بخواهد که بداند کجا ایستاده است. با هدف چقدر فاصله دارد. اگر این اتفاق بیفتد دیگر سلیقهها حکمفرما نیست. با جابهجایی وزرای مختلف کار متوقف نمیشود. اما امروز در جایی نیستیم که بگوییم با هدف غایی در عرصه ترویج فرهنگ دفاع مقدس چقدر فاصله داریم، چون نقشه راهی برای آن ترسیم نکردهایم که بگوییم یک گام برداشتهایم؛ صد گام برداشتهایم یا هزاران گام برداشتهایم. به هدف نزدیک هستیم یا با آن فاصله داریم.
فکر کردیم که کتاب جنگ بسته شد
در پایان این بحث تعاملی و در قالب جمعبندی موضوع محوری مطرح شده با عنوان «عواقب غفلت از ترویج فرهنگ مقاومت»؛ سیدمحمود خیرالأمور پژوهشگر و مدرس نامدار حوزه دفاع مقدس با بیان آنکه دیدگاهمان آن است که لازمه پویایی، بالندگی و زنده بودن فرهنگ انقلابی؛ حساسیتی را، درکی را و بیتفاوت نبودنی را میطلبد به ایکنا گفت: متأسفانه ما فکر کردیم که کتاب جنگ بسته شد رفت و برویم سراغ چرب و شیرین زندگیمان! 16 نهاد و سازمان مسئولیت دستورالعملی دارند در ارتباط با دفاع مقدس؛ ولی امروز بعد از صحبتهای آقای منتظری میگوییم کدام نهاد؟ چه کسی قرار است قرارگاه فرهنگی را تشکیل دهد؟ به نظارت قانون و اجرا اشاره میکنیم.
وی ادامه داد: شاهد پاسکاری آسیبشناسی مقوله ضرورت ترویج فرهنگ دفاع مقدس و فرهنگ مقاومت میان دستگاههای مختلف هستیم. در حوزه حیا، حجاب و عفاف؛ 27 دستگاه از طرف حضرت آقا مسئولیت فعالیت و خروجی و بازدهی داشتهاند؛ الان همه میگویند که ببخشید و نشد. چرا میگوییم میتوانیم؟ چون در طول تاریخ پرافتخار انقلاب اوجهایی را دیدهایم. بلوغ و بالندگی دیده شده و لازمهی فرهنگ انقلابیان است. آموزشوپرورش چرا نسبت به مقوله دفاع مقدس تا این حد سرد است؟ چرا یک دانشجو در دانشگاه باید به من بگوید بعد از هشت ترم اولینبار است این مسائل را میشنویم؟
خیرالامور در پایان گفت: انتقال این دست مفاهیم در مدارس و دانشگاهها باعث مجذوب شدن دانشآموزان و دانشجوها میشود. مطالب فراوانی برای کارکردن داریم. گاه حتی یک پاراگراف از خاطران جنگ ما میتواند دستمایه تولید یک اثر سینمایی قرار گیرد. اینها واقعیتهایی است که باید در دفاع مقدس معرفی کنیم. بازتاب آنها خود اوج ایثار است. نمیخواهد شرحی برای آن بنویسیم. هر فرد خارجی که آنها را نگاه کند قطعا میگوید اینها چقدر معرفت و غیرت داشتند. سوژههای مختلف و متعددی داریم و تازه باید دنبال این باشیم که یک قرارگاه تشریفاتی تشکیل شود!
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام