موفقیت‌هایی از جنس خودباوری برای دانشمند محجبه
موفقیت‌های علمی «حیات سندی» نشان داده که او توانسته کلیشه‌های مرتبط با زن مسلمان را در عربستان به چالش بکشد. تحقیقات او در زمینه تشخیص و بیوتکنولوژی که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده برای او شهرت مثبتی رقم زده است؛ هم به عنوان یک مدافع داروی مقرون به صرفه و هم به عنوان یک فرد انسان‌دوست مسئولیت‌پذیر.
به گزارش ایکنا، در دهه‌های اخیر و با رشد و توسعه فناوری‌های مدرن موضوع آموزش و پیشرفت در حوزه‌های مختلف برای زنان آسان‌تر شده است. با وجود اینکه زنان در بیشتر نقاط جهان همچنان از نابرابری‌هایی مانند پرداخت دستمزد و مشکلات دسترسی به بازار کار مناسب رنج می‌برند اما روند کلی در کشورهای مختلف نشان از رشد حضور زنان در بازار کار و نقش داشتن در پیشرفت‌های علمی دارد.
در کشورهای اسلامی اما وضعیت تا حدودی متفاوت است. مسائلی مانند تعصبات دینی و سنتی و عدم خودباروی زنان باعث شده که زنان مسلمان در حوزه‌های مختلف علمی و پژوهشی کمتر به چشم بیایند. این درحالی است که دین اسلام منعی برای تحصیل زنان ندارد.
به‌طور کلی از دوران طلایی اسلامی (از سدهٔ هشتم میلادی تا سده چهاردهم) زنان مسلمان در علوم و فنون شرکت داشته و به طور فعال در علوم مختلف نقش‌آفرینی می‌کنند. در واقع می‌توان گفت که زنان مسلمان راه درازی را برای رسیدن به جایگاه امروز خود، پیموده‌اند. از اجازه ندادن به کار خارج از خانه‌داری تا رسیدن به بهترین دستاوردها در حوزه‌های مختلف علمی.
تصورات غلط زیادی درباره زنان مسلمان وجود داشته که هنوز هم هست، مانند اینکه آنها به‌دلیل حجاب و لباس‌های پوشیده مورد احترام نیستند، یا برای خانه‌داری خلق شده‌‌اند. علاوه بر زن مسلمان بودن و باورهای غلط رایج، بسیاری از آنها نقش مهمی در تحولات علم و فناوری داشتند. اینها زنانی هستند که در کشورهای خود پیش‌گام شده و با به چالش کشیدن کلیشه‌های جنسیتی و سنتی به پیشرفت‌های بزرگی رسیدند.
از مکه تا کمبریج
حیات سندی(Hayat Sindi) زاده ۶ نوامبر ۱۹۶۷، دانشمند پزشکی عربستانی و یکی از اولین اعضای زن مجلس مشورتی عربستان سعودی است که توانسته کلیشه‌های مرتبط با زن مسلمان را در کشور خود به چالش بکشد. وی یکی از شناخته‌شده‌ترین دانشمندان پزشکی در منطقه است. تحقیقات او در زمینه تشخیص و بیوتکنولوژی که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده، برای او شهرت مثبتی رقم زده است؛ هم به عنوان یک مدافع داروی مقرون به صرفه و هم به عنوان یک فرد انسان‌دوست مسئولیت‌پذیر.
او علاوه بر فعالیت‌های علمی، در رویدادهای متعددی با هدف افزایش آگاهی از علم در میان زنان، به‌ویژه در عربستان سعودی و به‌طور کلی جهان اسلام، شرکت کرده است.
حیات سندی در مکه به دنیا آمد. در سال 1991 خانواده خود را متقاعد کرد که به او اجازه دهند به تنهایی به انگلستان سفر کند تا تحصیلات عالی خود را ادامه دهد. سندی در این باره می‌گوید: «از آنجایی که در عربستان سعودی بزرگ شدم، خوش‌شانس بودم که این پایه قوی از خودباوری را به دست آوردم. فرهنگ من، خانواده‌ام و ایمان من همگی به این بنیاد کمک کرده‌اند. من پدری داشتم که می‌توانست هر چیزی را که می‌خواستم به من بیاموزد.»
سندی در کالج کینگ لندن، مؤسسه فناوری ماساچوست و دانشگاه هاروارد تحصیل کرد. او در سال 2001 دکترای خود را در رشته بیوتکنولوژی از دانشگاه کمبریج دریافت کرد. با این کار، سندی اولین زن اهل خلیج فارس بود که مدرک دکترا گرفت. این یکی از اولین راه‌هایی بود که او شروع به شکستن موانع برای زنان در منطقه خاورمیانه کرد.
خودش در گفت‌وگویی که با Arabian Bussiness در سال 2012 داشت این دوران را اینگونه توصیف کرده است: «وقتی به انگلیس رسیدم، شوکه شدم. شوهر خواهرم مرا از فرودگاه برد، اما عربی صحبت نمی‌کرد و من انگلیسی صحبت نمی‌کردم، بنابراین هیچ ارتباطی وجود نداشت. او مرا در یک خوابگاه دانمارکی گذاشت. به پدرم گفتم می‌دانم چه کار می‌کنم، اما نمی‌دانستم.»
او توضیح می‌دهد: «وقتی به دبیرستان رفتم، واقعاً می‌خواستم داروشناسی بخوانم، اما در عربستان این یک موضوع معمولی نبود. شما باید آن را به عنوان بخشی از رشته پزشکی می‌خواندید. یک سال پزشکی خواندم اما آن را دوست نداشتم. می‌خواستم دانشمند شوم. بنابراین مجبور شدم خانواده‌ام را متقاعد کنم که مرا به انگلیس بفرستند. در ابتدا گفتند راهی نیست، اما من آنها را متقاعد کردم. پدرم خیلی حمایت می‌کرد، اما نگران بود چون من انگلیسی نمی‌دانستم.»
سخت‌کوشی برای موفقیت
سندی توانست به سرعت مهارت‌های زبانی را بالا ببرد، در درجه اول با گوش دادن به رسانه‌ها. او که نمی‌توانست از رؤیاهایش دست بکشد، عادت کرد که هر روز برنامه‌های خبری را تماشا کند و قاطعانه معتقد بود که سرانجام زبانش بهتر خواهد شد.
«دوستم به من گفت که کلید یادگیری زبان تماشای اخبار است. به او گفتم نمی‌توانم یک کلمه را بفهمم و گریه می‌کردم. گفت مهم نیست و یک روز می‌فهمی. بنابراین به مدت دو هفته هر روز اخبار تماشا می‌کردم و چیزی نمی‌فهمیدم، سپس یک روز، همه چیز تغییر کرد.»
به همان اندازه راه رسیدن به دانشگاه سخت بود. علی‌رغم هوش آشکار سندی، پس از درخواست برای کالج‌های مختلف، نامه‌های رد شدن تقاضا را دریافت کرد که به او گفتند که مدارک او برای تحصیل در بریتانیا کافی نیست.
او می‌گوید: «تمام دانشگاه‌هایی که برای آنها درخواست دادم مرا رد کردند. مدارک من از عربستان مانند GCSE بود، نه سطح A، بنابراین نمی‌توانستم بروم. آنها از من خواستند که سطح A را دوباره انجام دهم و این سخت بود زیرا باید در یک سال آن را انجام می‌دادم درحالی که هنوز نمی‌توانستم به خوبی انگلیسی صحبت کنم.»
در پایان البته، پس از دوازده ماه مطالعه فشرده، سندی به اهداف خود یعنی رفتن به دانشگاه در انگلستان دست یافت و ـ حتی بهتر از آن ـ در دو مرکز از بهترین مؤسسات انگلستان پذیرفته شد. پس از گذراندن دوره لیسانس خود در رشته داروشناسی در کالج کینگز لندن، به او بورسیه تحصیلی برای ادامه تحصیل در مقطع دکترا در رشته بیوتکنولوژی در دانشگاه کمبریج ارائه شد و او اولین زن در خلیج فارس بود که چنین مدرکی را کسب کرد. در طول دوران تحصیل در کالج کینگ، او همچنین جایزه پرنسس آن (Princess Anne Award) را برای کار در مقطع کارشناسی خود در زمینه آلرژی دریافت کرد.
موفقیت به سراغ سخت‌کوشان می‌آید
در مصاحبه‌ای که سندی با عرب‌نیوز 2012 انجام داد، به این واقعیت اشاره کرد که وقتی برای اولین بار در کمبریج شروع به کار کرد، یک دانشمند مشهور به او گفت که شکست خواهد خورد مگر اینکه حجاب را کنار بگذارد و مسیرش را عوض کند. سه ماه به او فرصت داد تا شکست بخورد. او متواضعانه توضیح می‌دهد: «اما من موفق شدم. فارغ‌التحصیل شدم و در نهایت شروع به اختراع کردم. می‌خواستم ببینم چگونه علم را مقرون به صرفه و قابل دسترس کنم. این همان چیزی است که انجام می‌دهم.»
اولین اختراع سندی، که با ترک دانشگاه آغاز شد، پس از تأسیس شرکت Sonoptix با سرمایه‌گذاری اولیه عربستان ایجاد شد. ابزار تشخیصی ترکیبی از یک دستگاه و یک تکه شیشه کوچک بود که از اثرات نور و امواج فراصوت برای تشخیص بیماری‌ها استفاده می‌کرد. اما توانایی این دستگاه در تشخیص مولکول‌های منفرد بود که آن را بسیار خاص کرد. این بدان معنی است که می‌توان از آن به‌طور گسترده برای کشف بیماری‌های تهدید کننده در مراحل اولیه استفاده کرد.
سندی می‌گوید که مصمم بود به زنان مبتلا به سرطان سینه کمک کند و تشخیص سریع را برای زنان با درآمدهای مختلف در دسترس قرار دهد. علاوه بر این، او می‌خواست پیچیدگی ابزارهای تشخیصی را بهبود بخشد.
او توضیح می‌دهد: «می‌خواستم برای زنان در سراسر جهان مفید باشم، زیرا می‌دانم که اگر چنین بیماری‌ای را زود بررسی کنید، می‌تواند جان میلیون‌ها نفر را نجات دهد. ما باید سالی یک بار زنان را غربالگری کنیم، نباید هزینه زیادی داشته باشد و به آنها فرصت زندگی بدهد.»
متأسفانه، زمانی که سرمایه‌گذاران سرمایه خود را پس گرفتند، تحقیقات او به طور موقت متوقف شد، اما امروز به مسیر خود بازگشته است.
یک دستاورد جداگانه، هر چند به همان اندازه قابل ستایش، اختراعی است که توسط سندی و گروهی از دانشمندان دیگر در دانشگاه هاروارد از طریق سازمان غیرانتفاعی خود به نام «تشخیص برای همه»(Diagnostics For All) تأمین مالی شده است. یکی دیگر از ابزارهای تشخیصی، فناوری توسعه یافته توسط این تیم مبتنی بر یک محصول کاغذی بسیار ارزان است که برای تغییر رنگ پس از تشخیص برخی بیماری‌ها و مشکلات پزشکی، مانند نارسایی کبد، طراحی شده است. مرحله بعدی زندگی سندی زمانی آغاز شد که او با استاد دانشگاه، جورج وایتساید آشنا شد.
سندی توضیح می‌دهد: «من در واقع او را در سال 2002 در کنفرانسی در ژاپن ملاقات کردم. ما گفت‌وگو کردیم و او به کار من و برنامه‌هایم در کمبریج علاقه‌مند شد. پس از آن، در سال 2006، برای یک دوره تابستانی به مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) رفتم و با او تماس گرفتم زیرا می‌دانستم او آنجاست. در مورد شرکت به او گفتم و او تحت تأثیر قرار گرفت و از من خواست که بروم و برای او کار کنم. او گفت که فکر می‌کند باید در کنار هم قرار دادن تجارت و علم را بیاموزم. بسیار خوشحال بودم زیرا او بهترین آزمایشگاه فناوری نانو و بیوتکنولوژی جهان را داشت.»
سندی از این فرصت استفاده کرد و به عنوان یک محقق مدعو به بوستون رفت و اندکی پس از آن، یک دوره دو ساله را آغاز کرد که به دانش‌آموزان درباره تجاری‌سازی علم و فناوری آموزش می‌داد.
سازمان غیرانتفاعی او یعنی «تشخیص برای همه»(DFA) به‌طور غیرمنتظره‌ای برنده دو مسابقه دانشگاهی پرمخاطب شد.
او توضیح می‌دهد که اکنون DFA بر روی عرضه فناوری جدید خود در کشورهای جهان سوم متمرکز شده است و قصد دارد این محصول خیلی زود به بازار عرضه شود و می‌افزاید: ما ابتدا کشورهای در حال توسعه و کشورهایی را هدف قرار می‌دهیم که بیماران از عوارض داروهایی که برای HIV و سل استفاده می‌کنند رنج می‌برند. اینجاست که می‌خواهید تفاوت ایجاد کنید، زیرا آنها اغلب از نارسایی کبد رنج می‌برند.
سندی در مورد ایده پشت این محصول، نیاز به داروی مقرون به صرفه در سراسر جهان را تکرار می‌کند. او استدلال می‌کند که بسیاری از جامعه علمی در حال حاضر قیمت‌های نامعقولی را برای محصولات پزشکی اعمال می‌کنند که با توجه به هزینه پایین تولید، غیرضروری است: «هنوز هم می‌توانید بدون پرداخت هزینه‌های زیاد سود کنید، چرا باید اینقدر حریص باشیم؟.»
افتخاراتی برای دانشمند محجبه
سندی که همواره روسری حجاب بر سر دارد، در زمانی که در دانشگاه بود تحت فشار قرار گرفت تا عقاید شرعی و فرهنگی خود را کنار بگذارد. او اصرار داشت و بر این عقیده بود که مذهب، رنگ یا جنسیت شخص هیچ تأثیری بر مشارکت علمی ندارد.
در سال 2012، او توسط Arabian Business به عنوان نوزدهمین فرد عرب تأثیرگذار در جهان و نهمین زن تأثیرگذار عرب در رتبه‌بندی قرار گرفت. در سال 2018، او در لیست 100 زن برتر بی بی سی قرار گرفت.
در سال 2010، سندی برنده جایزه نوآوری علمی مکه مکرمه شد که توسط شاهزاده خالد بن فیصل آل سعود به وی اعطا شد. او همچنین در سال 2011 از سوی انجمن نشنال جئوگرافیک به عنوان کاوشگر نوظهور معرفی شد.
در 1 اکتبر 2012، سندی توسط ایرینا بوکووا، رئیس یونسکو، به دلیل تلاش‌هایش در ترویج آموزش علم در خاورمیانه، به‌ویژه برای دختران، به عنوان سفیر حسن نیت یونسکو منصوب شد. او همچنین در لیست ۱۵۰ زن نیوزویک بود که در آن سال جهان را تکان دادند.
در ژانویه 2013، سندی دوباره با تبدیل شدن به بخشی از اولین گروه زنانی که در شورای مشورتی عربستان سعودی خدمت کردند، مسیر جدیدی را برای زنان گشود. وی یکی از 30 بانویی بود که برای عضویت در مجلس شورا، که بالاترین نهاد مشورتی عربستان سعودی است، انتخاب شد.
در حال حاضر سندی در بانک توسعه اسلامی(ISDB) در عربستان سعودی به عنوان مشاور ارشد رئیس علم، فناوری و نوآوری بانک توسعه اسلامی کار می‌کند. سندی هر روز برای توانمندسازی زنان جوان تلاش می‌کند تا رؤیاهای خود را دنبال کنند. وی در سال 2018 صندوق 500 میلیون دلاری Transform IsDB را برای حمایت از نوآوران راه‌اندازی کرد تا از طریق قدرت نوآوری، راه‌حل‌هایی برای چالش‌های توسعه پیدا کنند و این مرکز اولین مرکز دیجیتال در نوع خود برای کشورهای در حال توسعه است.
امین قدسی
