«نفی سبیل» و دست رد ملت بر پذیرش سلطه بیگانگان

انقلاب اسلامی تحولی در پرتو آیات قرآن و آموزه‌های رهایی‌بخش اسلام بود و ایام‌الله دهه فجر فرصت مناسبی است تا به بیان تفاسیر و نکات پیرامون آیاتی از قرآن کریم بپردازیم که انقلاب اسلامی ریشه در آنها دارد و از این آیات الهام گرفته است. لذا در سلسله‌نوشتارهایی به مناسبت دهه فجر این آیات را بیان می‌کنیم.

یکی از آیات قرآن که می‌توان پدیده انقلاب اسلامی را با آن تحلیل و بررسی کرد آیه 141 سوره «نسا»، معروف به آیه نفی سبیل، است که به مناسبت ایام‌الله دهه فجر در این نوشتار به آن می‌پردازیم.

متن آیه: «الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ وَإِنْ كَانَ لِلْكَافِرِينَ نَصِيبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ۚ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا»

ترجمه آیه: «همانان كه مترصّد شمايند؛ پس اگر از جانب خدا به شما فتحى برسد، مى‌گويند: «مگر ما با شما نبوديم؟» و اگر براى كافران نصيبى باشد، مى‌گويند: «مگر ما بر شما تسلّط نداشتيم و شما را از [ورود در جمع ]مؤمنان باز نمى‌داشتيم؟» پس خداوند، روز قيامت ميان شما داورى مى‌كند؛ و خداوند هرگز بر [زيان‌] مؤمنان، براى كافران راه [تسلّطى‌] قرار نداده است.»

انقلاب اسلامی و حرکت انقلابی مردم ایران در مسیر تحقق این آیه بود. مردم ایران نمی‌خواستند بیگانگان بر آنها سلطه و ولایت داشته باشند و زیر سلطه آمریکایی‌ها و غربی قرار بگیرند. وابستگی حداکثری رژیم پهلوی به آمریکا و غرب یکی از عوامل مؤثر در بروز و ظهور اعتراضات مردم در جریان انقلاب اسلامی بود که برای مردم مسلمان ایران به هچ وجه قابل پذیرش نبود.

امام خمینی(ره) نیز این آیه و قاعده معروف «نفی سبیل» را به مسائل سیاسی و حکومتی نیز تسری دادند و در جریان انقلاب اسلامی یکی از اهداف نهضت را نفی سلطه بیگانگان بر ایران دانستند. امام(ره) در تشریح این قاعده و وجوب نفی سلطه بیگانگان بر مسلمانان فرمودند: «منظور، جلب توجه نظر مسلمین است تا با هر وسیله ممکن، از سلطه‌ کفار خارج شوند.»

امام (ره) در بیانات خود از مجموعه رژیم پهلوی با عبارت «ایادی بیگانگان» نام می‌برد و این حکومت را از پایه و اساس، وابسته به قدرت‌های بیگانه می‌دانست و لذا تداوم سلطه شاه را تداوم سلطه بیگانگان بر مسلمانان و در نتیجه خلاف مبانی و آموزه‌های قرآن از جمله قاعده نفی سبیل می‌دانست. به همین دلیل بود که امام(ره) واکنش شدیدی نسبت به تصویب کاپیتولاسیون انجام داد و در پیامی که با بیان همین آیه آغاز شده بود، لایحه کاپیتولاسیون را اقدامی ننگین و سند استعمار نامید. لذا یکی از اهداف اصلی مبارزات علیه شاه در نگاه امام خمینی(ره) استقلال کشور، قطع ایادی اجانب و سلطه خارجی و بیرون‌ راندن استعمارگران از ایران مستند به این آیه بود.

ایشان بر مبنای همین قاعده قرآنی است که ضمن تأکید بر لزوم روابط حسنه با دیگر کشورها تأکید می‌کنند: «نباید تحت سلطه خارجی باشیم، نباید آنها دخالت در امور ما کنند و نباید به ما خط دهند.»

ایشان سلطه فرهنگی اجانب را ریشه اصلی سلطه آنان بر مسلمانان در سایر عرصه‌ها می‌دانستند و معتقد بودند وظیفه مسلمانان نفی سلطه فرهنگی بیگانگان است، چرا که اگر فرهنگ جامعه وابسته به فرهنگ مخالف باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرایش پیدا می‌کند. به همین خاطر بر انقلاب و تحول فرهنگی در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و برچیده شدن مظاهر و فرهنگ تمدن غربی از جامعه و حاکم شدن قوانین اسلام در کشور تأکید می‌کردند.

لذا می‌توان گفت براساس مفاد این قاعده که منطق اسلام در صحنه روابط بین‌المللی است، برقرارى هرگونه رابطه و انجام هرگونه اعمالى که منجر به سلطه اقتصادى، سیاسى، نظامى، فرهنگى و عقیدتى کافران بر مسلمانان شود، مردود است و این نشانه اهمیت اسلام به استقلال و عزت‌ مسلمانان در مقابل کفار و مستکبران است.

امام خمینی(ره) نیز با مشاهده تشدید وابستگی رژیم شاه به آمریکا در ابعاد مختلف و تلاش آشکار این رژیم برای به حاشیه بردن فرهنگ دینی و سلطه فرهنگ غربی بر ذهن جامعه ایرانی، بر مبنای این قاعده فقهی برگرفته از قرآن، انقلاب و سرنگونی رژیم شاه را تنها راه آزادی ملت ایران از سلطه آمریکا و غرب ارزیابی کرده و هرگونه مصالحه و سازش با حکومت پهلوی را به امید اصلاح این نظام فاسد و پوسیده رد کردند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این قاعده را با شعار «نه شرقی نه غربی» در سیاست خارجی عملی ساخته و زمینه نفوذ و سلطه مجدد قدرت‌ها را بر ایران از بین برده و استقلال و مصونیت پایدار را برای کشور به ارمغان آوردند.