بررسی نوآوری‌های علامه طباطبایی در تبیین رابطه خدا و جهان در فصلنامه «قبسات»

به گزارش ایکنا؛ نود و ششمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «قبسات» به صاحب‌امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «علل معنوی و کیفیت سازگاری آن با قانون علیت»، «نقش و تأثیر علل و عوامل فرامادی در بلایای طبیعی»، «درنگی در شبهه خدا به‌مثابه مولود جهل آدمی (نقد و بررسی الحاد کیهان‌شناختی هاوکینگ)»، «نگاه وجودی و سلوکی به سبک مواجهه با شرور»، «تحلیل مقوله بلا و درد و رنج در عرفان ابن‌عربی»، «وانهادگی انسان معاصر در غربت غربی و تنهایی او در بلیه‌ای چون کرونا»، «خیزش تفکر الهیاتی ـ فلسفی در بحران کرونا (مروری بر معناداری زندگی، مرگ‌اندیشی و معنویت‌گرایی)»، «نوآوری‎ های علامه طباطبایی در تبیین رابطه خدا و جهان بر مبنای قرآن و برهان»، «علل عمده گرایش به پلورالیسم دینی در غرب و پاره‌ای از نقدهای وارد بر آن»، «بررسی کاربست نظریات جامعه‌شناختی در مطالعه حدیث شیعه از سوی مستشرقان».

سبک مواجهه با شرور

در طلیعه مقاله «نگاه وجودی و سلوکی به سبک مواجهه با شرور» می‌خوانیم: «جهان سرای رخدادهای مختلفی است که برخی از آن رودیدادها شرور نام دارند. انسان‏ها ناگزیز با این رویدادهای ناگوار مواجه‏اند. برخی از این رویدادها به خودی خود آفت نیستند؛ اما تصادم انسان‏ها با آنها به آسیب می انجامد. برخی از آن رویدادها در شمار آفات و آفت زاها می‏باشند. برخی دیگر که از حیث قوانین اخلاق شدیدترین رویدادهای شرآمیزند که از شرارت ها بشری به حساب می‎آیند. اکنون این دو پرسش در پیش نهاده می‏شود: نخست، جایگاه این شرور در نظام هستی چیست و کدام است؟ دوم، روش مواجه‎شدن با این گونه رویدادهای آسیب‎رسان چیست و کدام است؟ در پاسخ به پرسش نخست باید نظام احسن را تشریح و وجود خیر و شر را در آن بررسی کرد؛ نظامی که دو بخش دارد: یکم، بخش فراگیر و عام که در تمامیت خویش واجد امکانات اشرف ترتیبی است. دوم، بخش خاص که شرور در آن بخش برابر جهات خیر و نیک جهان واقع می‏شوند. شرور در دو رده می گنجد: نخست، شرور تکوینی و دوم، شرور اختیاری. در پاسخ به پرسش دوم دو مرحله خواهیم داشت: نخست، مرحله پیشاشرور و دوم مرحله پساشرور. در مرحله نخست سه عامل کردار سنجیده و پسندیده، گزینش‎گری روش و فرجام نیک و درخواست از خدا سعادت را نتیجه خواهد داد. در مرحله دوم اصل های اخلاق و اصل های سلوک پاکیزه می‏‌باید فرا راه انسان واقع شود.»

نوآوری‌های علامه طباطبایی در تبیین رابطه خدا و جهان

در چکیده مقاله «نوآوری‌های علامه طباطبایی در تبیین رابطه خدا و جهان بر مبنای قرآن و برهان» آمده است: «اندیشه خدا و چگونگی رابطه او با عالم خلقت همیشه یکی از مسائل مطرح در نظام‎های فکری جهان بوده است. رابطه از نوع صانع و مصنوع، محرک و متحرک، حلول و اتحاد، فیضان و صدور و رابط و مستقل از جمله دیدگاه‎ های مطرح در این خصوص می‎باشد. علامه طباطبایی به عنوان یک حکیم نوصدرایی ضمن نقد نظر ملاصدرا مبنی بر «لمی»بودن برهان صدیقین اثبات می ‎کند که این برهان «انی» و نسبت به سایر براهین «اشبه به لمی» است. ایشان با تقریری جدید از این برهان آن را صرفاً یک تنبیه و نه برهان می‏داند. علامه طباطبایی همین دیدگاه را در مباحث توحیدی خود در المیزان نیز دنبال می‎کند. تفسیر جدیدی از واژه حق در آیات قرآن را می‎توان یکی از نوآوری‎های تفسیری علامه طباطبایی دانست. ایشان در توضیح این آیات، وجود فقری ملاصدرا را مطرح نموده، معتقدند تنها خداوند «حق مطلق» بوده و ما سوی الله ظهورات حق و به بیان قرآنی آیات الهی هستند و آیه از خود چیزی ندارد جز ارائه ذی الایه و سایه‌هایی هستند که خورشید حق را ارائه می‎دهند و بدون لحاظ حق هیچ و پوچ‎اند. از این منظر خداوند از حیث معرفتی تصوراً و تصدیقاً «ابده بدیهیات» بوده، سایر پدیده‎‌ها ذیل بداهت حق شناخته می‌‏شوند.»