نقش‌آفرینی زنان در جاوید شدن حماسه کربلا

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمد باغستانی کوزه‌گر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بعدازظهر روز گذشته، 30 مهرماه، در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «به وقت زن» با موضوع زن در عاشورا در محل دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: در این خصوص با توجه به اینکه یک موضوع تاریخی و دینی است، باید نقش‌های پذیرفته شده اسلام برای زنان در نظر گرفته شده و مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: قبل از واقعه عاشورا و در زمان پیامبر(ص) براساس آیات قرآن و تاریخ اسلام نیز چارچوب‌های نقش‌های پذیرفته شده برای زنان موجود است که نیاز به بررسی دارد. همه ادیان اسمانی و زمینی چارچوب‌ها و ضوابطی دارند و شاید نتوان دینی را پیدا کرد که چار چوب و ضوابط نداشته باشد؛ چرا که این امر وجود دارد.

باغستانی با اشاره به آیه 35 سوره احزاب ادامه داد: آنچه در نگاه اول در قرآن است راه رسیدن به کمالات معنوی است که این امر در سایه پایدارترین رسالت انبیاء الهی است، این بدان معناست که در رسیدن به کمالات معنوی بین زنان و مردان تفاوتی وجود ندارد و هر دو می‌توانند به اوج کمالات دست یابند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: در آیه 35 سوره احزاب خداوند می‌فرماید: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا» که اشاره به پاداش بزرگ به مومنان با این صفات دارد و همه زنان و مردان با این صفات را در برگرفته است.

وی بیان کرد: اگر بحث آیات دیگر را ببینیم یکی از نشانه‌های اهل ایمان سبقت گرفتن در خیرات و نیکی‌هاست. در آیه 11 سوره تحریم از الگو بودن آسیه همسر فرعون و در آیاتی نیز از حضرت مریم(س) برای همه اهل ایمان چه مرد و چه زن یاد شده است؛ لذا در راه تقرب به خداوند باری تعالی براساس سبقت در نیکی‌ها، مردان و یا زنان می‌توانند از یکدیگر جلو بیفتند.

فعالیت‌های اجتماعی زنان در اسلام

باغستانی گفت: اصل فعالیت‌های اجتماعی زنان در اسلام پذیرفته شده است و آیاتی هم در قرآن کریم به این موضوع اشاره کرده اما این امر با ضابطه پذیرفته شده است. یکی از فعالیت‌های اجتماعی بیعت است که در زمان پیامبر(ص) نیز گروه‌هایی برای اینکه با پیامبر(ص) پیمان ببندند و به فرمان ایشان عمل کنند، نزد ایشان آمدند که در متون تاریخی نیز از بیعت زنان با پیابر(ص) یاد شده است و در برخی به آمار 600 نفر نیز رسیده است که این بیعت جداگانه انجام می‌شده و این نشادن‌دهنده آن است که بیعت با مردان را به منزله بیعت با زنان ندانسته و این امر به‌صورت مجزا صورت می‌گرفته است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: همچنین در جریان صلح حدیبیه وقتی پیامبر(ص) با اصحاب خود بیعت کردند نیز حضور زنان در این واقعه تاریخی نیز گزارش شده است حتی بعد از فتح مکه نیز به بیعت زنان با پیامبر(ص) در منابع تاریخی اشاره شده است و این نشان از نقش سیاسی و اجتماعی بانوان در آغاز تشکیل جامعه اسلامی در مدینه است که برای زنان به رسمیت شناخته شد.

وی ادامه داد: در کنار بیعت مسئله هجرت بود در آن زمان با توجه به اینکه کفار در مکه بودند هجرت نشانه ایمان بود که این امر نیز با مشارکت سیاسی زنان صدر اسلام همراه بوده است. در گزارش‌های تاریخی دو هجرت یعنی از مکه به مدینه و از مکه به حبشه گزارش شده است. در میان مردان مسلمان که به حبشه هجرت کردند نیز نام زنانی ذکر شده و در میان مردانی که به مدینه هجرت کردند نیز نام زنانی آورده شده و حتی نام عده‌ای از بانوان در هر دو هجرت یعنی مدینه و حبشه ذکر شده است، هر چند برخی از این هجرت‌ها با مخالفت از سوی خانواده آنان همراه بوده، ضمن اینکه حرکت آنان مورد تأیید و در منابع تاریخی نیز آمده است.

باغستانی عنوان کرد: یکی دیگر از موضوعات مسئله جنگ و جهاد بوده که زنان به‌صورت مستقیم امکان حضور نداشتند مگر موارد استثنایی از جمله حمله به شهر اتفاق می‌افتاد؛ لذا وقتی فضائل جهاد را از پیامبر(ص) می‌شنیدند به ایشان عرضه داشتند حال که این امر از ما سلب شده است، چطور می‌توانیم از فیوضات این امر مهم بهره‌مند شویم که پیامبر(ص) نیز در پاسخ به آنان نیز به کمک‌های زنان در پشت جبهه اشاره می‌کردند و به این ترتیب بانوان را قانع می‌ساختند که راه تقرب به خداوند بر زنان بسته نیست و با انجام دادن پاره‌ای از امور می‌توانند به این فیض دست یابند.

وی اضافه کرد: در فتح مکه و در برخی از جنگ‌های پیامبر(ص) نیز زنان فعالیت‌هایی از جمله طبابت، پرستاری، آوردن آب و فعالیت‌هایی از این قبیل را بر عهده داشتند، حتی در برخی از موارد از حضور زنان مسلح یاد شده که وقتی پیامبر(ص) از ایشان پرسیدند در پاسخ گفته بودند برای دفاع از خود سلاح حمل کرده‌اند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در واقعه عاشورا نیز مفاهیم امر به معروف و نهی از منکر، بیعت و هجرت گزارش شده است و همچنین نقش زنان در جهاد در صدر اسلام و جنگ‌های پیامبر و حکومت کوتاه مدت حضرت علی(ع) در منابع تاریخی آمده است.

سرودن رجزهای سیاسی برای تضعیف روحیه دشمن

وی اضافه کرد: یکی از کارهای مهم زنان در میدان جنگ، سرودن اشعار حماسی در تضعیف روحیه دشمن و تقویت سپاه اسلام بوده است که در این خصوص زنان با آماده کردن رجزهای حماسی نقش مهمی در این راستا ایفا می‌کردند.

باغستانی ادامه داد: در خصوص ماجرای کربلا نیز باید گفت امام با خانواده خود از مدینه هجرت کرده و گزارشی علیه این مطلب در منابع تاریخی نیامده است و این حضور بستگان نزدیک حضرت نشان از ایمان داشتن به حرکت امام و بیعت با ایشان است که با همراهی کردن امام نمود یافته است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: همچنین آمده که در سال 60 هجری زنی از طرف امام حسین(ع) به ری آمد و از ایرانیان درخواست کرده تا به امام بپیوندند، این ماجرا در برخی از منابع آمده اما قوت چندانی در خصوص این قول تاریخی وجود ندارد. همچنین در منابعی از حضور یک زن به عنوان فرستاده امام برای دعوت از مردم کوفه برای بیعت با حضرت سخن گفته شده که این همه مربوط به قبل از وقوع واقعه عاشورا است.

پناه دادن مسلم بن عقیل توسط یکی از زنان کوفه

وی ابراز کرد: یکی از گزارش‌های مهم در خصوص نقش زنان در واقعه قبل از عاشورا پناه دادن مسلم بن عقیل توسط یکی از زنان کوفه است، همچنین در جای دیگر نیز وقتی زهیر بن قین در جریان دعوت امام دچار تردید می‌شود، همسر وی با نهیب زدن به زهیر در خصوص اینکه آیا نشنیدی پیامبر(ص) حسن(ع) و حسین(ع) را سرور جوانان اهل بهشت خواندند، باعث می‌شود که زهیر به اصحاب سید‌الشهداء(ع) بپیوندد.

باغستانی اظهار کرد: همسر حبیب بن مظاهر نیز از جمله زنانی بود که وقتی نامه امام به حبیب رسید، وی را تشویق به همراهی با حضرت کرد در حالیکه حبیب گفته بود از یتیم شدن فرزندانم می‌ترسم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: در شرایط مهم خیلی از افراد از جمله محمد حنفیه برادر امام و ابن عباس از صحابه امیرالمومنین(ع) با توجه به شناختی که از حضرت داشتند، در واقعه عاشورا کنار کشیدند اما در این جریان زنانی چون ام وهب نصرانی و... حضور داشتند.

وی با اشار به نقش محوری حضرت زینب(س) از لحاظ روحی و اخلاقی در واقعه عاشورا، اضافه کرد: همچنین در حین واقعه عاشورا حضور زنان باعث تقویت شجاعت مردان در میدان بود تا از حریم زنان دفاع کنند؛ چرا که فاصله خیمه تا میدان نبر زیاد نبود و همه زنان حاضر جزئیات نبرد را می‌دیدند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: رباب، مادر حضرت علی اصغر(ع) نیز نمونه بی‌نظیر صبر در جریان کربلا بود و بعد از آن نیز ماجرای کربلا را با جزئیات برای مردم نقل می‌کرد.

باغستانی ابراز کرد: نقل است که همسر یکی از اصحاب بعد از شهادت همسرش نیز پسرش را به حضور در میدان تشویق کرد و وقتی امام از او خواست که چون پدرش شهید شده نزد مادرش بماند به امام عرض کرد که مادرش وی را به حضور در میدان تشویق کرده و بعد امام اذن میدان به وی داد.

وی تصریح کرد: در پایان واقعه عاشورا نیز نقش‌آفرینی زنان بود که این واقعه را با روایت جزئیات و ماجراهای آن به یک حماسه جاوید تبدیل کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: سه سخنرانی حضرت زینب(س) در دروازه کوفه، مجلس عبیدالله بن زیاد و در کاخ یزید نیز باعث شد بسیاری از مردم پشیمان شده و حتی قیام‌هایی که پس از واقعه عاشورا از جمله قیام توابین صورت گرفته منشأ اصلی آن همان افشاگری حضرت زینب(س) از چهره بنی‌امیه بود. حتی در جایی که عبیدالله از حضرت زینب(س) در خصوص سختی واقعه پرسید ایشان با پاسخ معروف خود که جز زیبایی چیزی ندیده‌ام او را به ذلت کشاند، همچنین در کاخ یزید گفت تو هیچگاه نمی‌توانی نام و یاد حسین(ع) را از یادها ببری و این پیش‌بینی حضرت امروز به وقوع پیوسته است.

وی ادامه داد: حضرت زینب(س) برای اتفاقات عاشورا نام مشخصی را نمی‌برد، بلکه در قالب ادبی به جزئیات واقعه اشاره کرده که این نیز زمینه را برای سایر شاعران دوره‌های بعدی فراهم کرده تا با استفاده از جزئیات آنان را پرورش دهند. نقش‌آفرینی پس از پایان دوره اسارت از طریق نوحه‌سرایی نیز از دیگر مواردی است که به نقش زنان در واقعه عاشورا در منابع تاریخی اشاره شده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: همچنین جمعی از زنان قبیله بنی‌اسد با نقشی که داشتند باعث به وقوع پیوستن برخی از قیام‌ها شدند، همچنین از مهم‌ترین قیام‌ها که قیام مختار است، می‌توان به نقش مادر وی در تشویق مختار به انتقام قاتلان امام حسین(ع) اشاره کرد.

باغستانی در خصوص عدم شرکت زنان در صحنه نبرد عاشورا افزود: حضور 40 زن در این واقعه گزارش شده که از این تعداد برخی کودک و نوجوان نیز بودند از طرفی نیز با تدبیر امام(ع) که این جنگ به لحاظ ظاهری به شکست منجر بود، ضمن اینکه در شب عاشورا حضرت به آن اشاره داشتند، در واقع از نقش زنان برای نقل این واقعه در راستای جاوید ماندن آن استفاده شده است که این امر با تأثیرگذاری خطبه‌های حضرت زینب(س) به وضوح روشن است.