رئیس انجمن مطالعات اجتماعی حوزه عنوان کرد:
روش‌شناسی مطالعات قرآنی؛ کار بر زمین مانده در حوزه
گروه حوزه‌های علمیه: رئیس انجمن مطالعات اجتماعی حوزه با بیان اینکه برخی دروس در حوزه زائد است، اظهار کرد: در بحث روش‌شناسی مطالعات قرآنی به شعار بسنده شده است و این کار بر زمین مانده در حوزه است که برای پیشبرد آن پیشنهاد می‌دهم تا پژوهشگاه تحول در علوم انسانی قرآن‌محور تاسیس شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا ضمیری، رئیس انجمن مطالعات اجتماعی حوزه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با بیان اینکه در اصل تحول در حوزه نباید تردید شود، گفت: اصل تحول در حوزه مورد تاکید تمامی بزرگان و به خصوص رهبر معظم انقلاب اسلامی در سالیان اخیر بوده است.
چالاک کردن حوزه
وی با تاکید بر حفظ سنت‌های مفید حوزه در بحث تحول اظهار کرد: در کنار توجه به سنت‌های خوب گذشته باید تحولات اجتماعی امروز و مقتضیات زمانه را مد نظر قرار دهیم و در روش‌ها و محتواهای حوزه طوری دگرگونی ایجاد کنیم که حوزه چالاک‌تر شود و بیشتر به سمت اهداف پیش برود.
ضمیری با تاکید بر هدف‌گذاری صحیح به عنوان اولین گام بیان کرد: شناسایی وضع موجود، ترسیم وضع مطلوب و تعیین مسیر و راه رسیدن به اهداف از جمله مهمترین مقدمات است و قبل از هر چیز باید رسالت‌های حوزه بازتعریف شود.
نیاز حوزه به تربیت مجتهد منحصر نشود
این استاد حوزه با بیان اینکه سبک و سیاق حوزه سبک و سیاق مجتهدپروری و تربیت مرجع است تصریح کرد: هدفی غیر از این در درون چینش مباحث حوزه وجود ندارد در حالی که نیازهای حوزه، نظام اسلامی، فراتر از این حد و بین‌المللی است به عنوان مثال یکی از نیازهای مهم بحث تبلیغ براساس آیه «نفر» است یعنی حوزه باید برون‌داد تبلیغی و فرهنگی داشته باشد که تربیت ائمه جمعه و جماعات و تربیت فاضل مخاطب‌شناس در همین راستاست و حوزه باید در این بعد تقویت شده و دانش مبلغان خود را به روز کند از این رو چنین افرادی نیاز زیادی به گذراندن مقدار زیادی از واحدهای اصولی و مبانی ندارند و نباید وقت آنان صرف این مطالب شود و در حد لزوم به آن مسلط شوند کفایت خواهد کرد و به نظر من حداکثر یک دوره هشت ساله کافی است.
مسیر طولانی اجتهاد
رئیس انجمن ارتباطات اجتماعی حوزه افزود: رسالت مهم دیگر حوزه مجتهدپروری و تفقه در دین است که امروزه مسیر آن بسیار طولانی و ناقص است؛ الان در حوزه سه سطح داریم مقدمات، سطح و خارج که خارج باید به دو بخش تبدیل شود زیرا وضعیت فعلی در هم و برهم است و مجتهدپروری ندارد زیرا یک طلبه سال اول خارج با فردی که 30 سال سر این کلاس حاضر می‌شود یک مرتبه هستند در حالی که باید در بخش خارج اول، به صورت عمومی یک دوره 5 ساله ایجاد کنیم و مهمترین مسایل اصولی مورد نیاز به طلاب آموزش داده شود و کلاس ها و حجم دروس نیز مختصر شود تا طلبه به صورت استدلالی گلچینی از مباحث اصولی را بیاموزد در عوض در دوره خارج دوم وارد مباحث نظریه‌پردازی شود.
وی افزود: در دوره قبل، استاد محور درس بود ولی در این بخش، محور، طلبه است؛ در اینجا باید تعداد افراد در هر کلاس از 4 تا 5 نفر بیشتر نشود و دو تا سه کلاس نیز در هفته بیشتر برقرار نباشد یعنی کاملا به صورت مباحثه‌ای و استدلالی مباحث تحصیل و تدریس شود و طلاب مرحله به مرحله زیر نظر استاد جلو بروند و فعالیت آنان منتج به نظریه‌پردازی و تولید علم شود.
ضمیری بیان کرد: طلاب باید مقداری با ادبیات آشنا باشند تا بتوانند آیات و روایات و متون روایی و فقهی را بخوانند و بفهمند از این رو مطالب بیش از حد نیاز و اضافی باید از این متون حذف و زوائد برچیده شود؛ الان قواعد فراوانی گفته می شود ولی تجزیه و ترکیب و تطبیق نداریم.
وی خواستار آموزش دو زبان عربی و یک زبان دیگر مثلا انگلیسی در حوزه در حد مکالمه شد و گفت: عربی زبان لازم برای حوزویان است تا بتوانند با جهان اسلام و متون علمی و درسی آنان آشنا شوند و در کنفرانس ها و ... شرکت کنند و برای تحقق این مسئله لازم است یکسری دروس کمتر و این آموزش‌ها جایگزین شود.
وقت طلاب صرف زوائد نشود
این استاد حوزه تصریح کرد: متاسفانه چیزهای زیادی را به دروس حوزه ضمیمه می‌کنیم که فرصت طلاب را می‌گیرد و از چیزهای مورد نیاز مانند تربیت مبلغ آشنا به زبان‌هایی مثل کره ای و ژاپنی و ... باز می‌مانند.
ضمیری با تاکید بر پالایش در سطوح حوزه عنوان کرد: متن لمعه و مکاسب و رسائل فرصت زیادی را از طلاب می‌گیرد در حالی که دغدغه قدمای حوزه این است که اگر طلبه این متون را نخواند بهره علمی زیادی نخواهد برد از ین رو برای جمع میان این دو باید از یکطرف متون جدیدی را بنویسیم که ناظر به متون فقهی گذشته باشد و از طرف دیگر حاوی مسایل مستحدثه و رایج زیرا مثلا لمعه نزدیک هشت قرن با ما فاصله دارد ولی آیا ما فروعات جدیدی نداریم که به آن بپردازیم؟؛ غفلت از همین مسایل سبب شده تا فارغ التحصیلان حوزه نتوانند مشکلات جدید را جواب بدهند از این رو تدوین کتب جدید در فقه و اصول ضروری است تا ارتباط طلاب با گذشته قطع نشود و از طرفی نیز وقت زیادی در عبارت پردازی‌ها صرف نشود.
وی تاکید کرد: این همه صرف وقت برای این دروس، در حالی است که در حوزه مسایل حقوقی مبتلا به جامعه تدریس و تحقیق نمی‌شود و این همه مسایل حقوقی مانند شراکت و بیع و ... با مصادیق جدید داریم که یک طلبه باید با آن آشنا باشد و به مواد قانونی مسلط باشد تا بتواند به صورت اجتهادی وارد آن شود و وقتی در کرسی قضاوت قرار گرفت به صورت صحیح قضاوت کند.
غفلت از رجال و حدیث
ضمیری عنوان کرد: یکی از مشکلات کنونی در حوزه این است که از دانش رجال و حدیث در حوزه غفلت جدی شده و طلاب در بررسی یک سند حدیث،با مشکل مواجه می‌شوند از این رو باید به صورت جدی‌تری این مسئله پیگیری شود و کارگاه های رجالی و حدیثی داشته باشیم زیرا مبنای روش اجتهاد و تحقیق مبتنی بر متن کاوی منابع اجتهادی است.
وی در پاسخ به این سؤال که روش اجتهاد در حوزه چه میزان معطوف به مباحث علوم انسانی است افزود: مباحث میان رشته‌ای برای رفع نیازهای تخصصی در دوره کنونی ضروری است و نیازمند شناخت بیشتر این موضوعات در درجه اول هستیم زیرا امروز مباحثی مانند فقه اقتصاد، سیاست، اجتماع و مباحثی مانند مدیریت شهری و ... ضروری است به عنوان مثال در یک پروژه ای که بنده روی آن کار کرده ام با عنوان مسایل فقهی در فعالیت های شهری، بیش از 400 موضوع تدوین و تالیف شده که در فقه ما به آن پرداخته نشده و نیاز به حکم فقهی دارد و چون احکام فقهی آن وجود ندارد متولیان امور شهری براساس قوانینی کار می کنند که بعضا ممکن است با احکام شرع منطبق نباشد.
رئیس انجمن مطالعات اجتماعی حوزه گفت: معتقدم با تقسیم مرحله اجتهاد در حوزه به دو بخش اجتهاد مقدماتی و تخصصی، طلاب در دوره اول با مباحث کلان علوم انسانی آشنا می‌شوند و در سطح دوم وارد نظریه‌پردازی در یک موضوع و رشته تخصصی خواهند شد مثلا فردی که می‌خواهد به مطالعات میان رشته‌ای علوم اجتماعی و قرآن بپردازد باید 10 تا 15 واحد جامعه‌شناسی و روش تحقیق و نظریات جامعه شناختی و ... را بخواند و با فقه‌الاجتماع نیز آشنا باشد.
وی افزود: علوم انسانی به طور کلی مبانی سکولاری دارند از این رو باید افرادی را که حداقل در سطح کارشناسی ارشد هستند و دارای قوت حوزوی نیز هستند به کار بگیریم و گروهی برای مطالعات میان رشته‌ای در هر موضوعی ممحض شوند در این صورت حداقل 5 سال زمان برای ارایه مثلا جامعه شناسی قرآنی و تدریس آن در حوزه لازم است البته کارهایی در حوزه در این عرصه ها صورت گرفته ولی همین مقدار نیز به صورت کاربردی مورد توجه نیست به عنوان مثال الان در جامعه ما فاصله طبقاتی روزافزون است و فقر و مشکلات دیگری وجود دارد و اگر مبانی اسلامی را از قرآن و روایات استخراج و واقعا وارد صحنه اجرایی جامعه کنیم خواهیم توانست بر بسیاری از این معضلات غلبه کنیم.
روش‌شناسی مطالعات قرآنی؛ کار بر زمین مانده در حوزه
ضمیری تاکید کرد: متاسفانه نگاه ما به قرآن در این مقولات بسیار ضعیف بوده و حق قرآن ادا نشده است؛ من معتقدم در روش‌شناسی مطالعات قرآنی، کارهای فراوانی بر زمین مانده و می‌توانیم انجام بدهیم و تنها باید اعتراف کنیم و عذر تقصیر بیاوریم که قرآن را جدی نگرفته و تنها شعار آن را داده‌ایم و جا دارد که مراکز با جدیت پای این کار بیایند.
استنطاق از قرآن در حد شعار مانده است
این استاد حوزه با تاکید بر اینکه متاسفانه استنطاق از قرآن برای نظریه‌پردازی‌های میان رشته‌ای در حد شعار باقی مانده و کاری جدی نشده است اظهار کرد: جلساتی هم در این زمینه‌ها برگزار می‌شود ولی از محققان حمایت مادی صورت نمی‌گیرد در حالی که این مطلب بسیار مهم است و همه به اهمیت آن اعتراف دارند البته حمایت معنوی وجود دارد ولی نیازمند هزینه مادی نیز هست.
تاسیس پژوهشگاه تحول در علوم انسانی قرآن‌محور
ضمیری با بیان اینکه ایده‌های خوبی در حوزه و در میان فضلا در مورد مباحث قرآنی و علوم انسانی وجود دارد ولی در عمل حمایت صورت نمی گیرد تاکید کرد: موسسات و مراکز علمی‌ای که وجود دارند بیشتر درگیر موضوعاتی هستند که برای آن ایجاد شده‌اند از این رو معتقدم پژوهشگاهی مختص تحول در علوم انسانی قرآن‌محور ایجاد شود.
چالاک کردن حوزه
وی با تاکید بر حفظ سنت‌های مفید حوزه در بحث تحول اظهار کرد: در کنار توجه به سنت‌های خوب گذشته باید تحولات اجتماعی امروز و مقتضیات زمانه را مد نظر قرار دهیم و در روش‌ها و محتواهای حوزه طوری دگرگونی ایجاد کنیم که حوزه چالاک‌تر شود و بیشتر به سمت اهداف پیش برود.
ضمیری با تاکید بر هدف‌گذاری صحیح به عنوان اولین گام بیان کرد: شناسایی وضع موجود، ترسیم وضع مطلوب و تعیین مسیر و راه رسیدن به اهداف از جمله مهمترین مقدمات است و قبل از هر چیز باید رسالت‌های حوزه بازتعریف شود.
نیاز حوزه به تربیت مجتهد منحصر نشود
این استاد حوزه با بیان اینکه سبک و سیاق حوزه سبک و سیاق مجتهدپروری و تربیت مرجع است تصریح کرد: هدفی غیر از این در درون چینش مباحث حوزه وجود ندارد در حالی که نیازهای حوزه، نظام اسلامی، فراتر از این حد و بین‌المللی است به عنوان مثال یکی از نیازهای مهم بحث تبلیغ براساس آیه «نفر» است یعنی حوزه باید برون‌داد تبلیغی و فرهنگی داشته باشد که تربیت ائمه جمعه و جماعات و تربیت فاضل مخاطب‌شناس در همین راستاست و حوزه باید در این بعد تقویت شده و دانش مبلغان خود را به روز کند از این رو چنین افرادی نیاز زیادی به گذراندن مقدار زیادی از واحدهای اصولی و مبانی ندارند و نباید وقت آنان صرف این مطالب شود و در حد لزوم به آن مسلط شوند کفایت خواهد کرد و به نظر من حداکثر یک دوره هشت ساله کافی است.
مسیر طولانی اجتهاد
رئیس انجمن ارتباطات اجتماعی حوزه افزود: رسالت مهم دیگر حوزه مجتهدپروری و تفقه در دین است که امروزه مسیر آن بسیار طولانی و ناقص است؛ الان در حوزه سه سطح داریم مقدمات، سطح و خارج که خارج باید به دو بخش تبدیل شود زیرا وضعیت فعلی در هم و برهم است و مجتهدپروری ندارد زیرا یک طلبه سال اول خارج با فردی که 30 سال سر این کلاس حاضر می‌شود یک مرتبه هستند در حالی که باید در بخش خارج اول، به صورت عمومی یک دوره 5 ساله ایجاد کنیم و مهمترین مسایل اصولی مورد نیاز به طلاب آموزش داده شود و کلاس ها و حجم دروس نیز مختصر شود تا طلبه به صورت استدلالی گلچینی از مباحث اصولی را بیاموزد در عوض در دوره خارج دوم وارد مباحث نظریه‌پردازی شود.
وی افزود: در دوره قبل، استاد محور درس بود ولی در این بخش، محور، طلبه است؛ در اینجا باید تعداد افراد در هر کلاس از 4 تا 5 نفر بیشتر نشود و دو تا سه کلاس نیز در هفته بیشتر برقرار نباشد یعنی کاملا به صورت مباحثه‌ای و استدلالی مباحث تحصیل و تدریس شود و طلاب مرحله به مرحله زیر نظر استاد جلو بروند و فعالیت آنان منتج به نظریه‌پردازی و تولید علم شود.
ضمیری بیان کرد: طلاب باید مقداری با ادبیات آشنا باشند تا بتوانند آیات و روایات و متون روایی و فقهی را بخوانند و بفهمند از این رو مطالب بیش از حد نیاز و اضافی باید از این متون حذف و زوائد برچیده شود؛ الان قواعد فراوانی گفته می شود ولی تجزیه و ترکیب و تطبیق نداریم.
وی خواستار آموزش دو زبان عربی و یک زبان دیگر مثلا انگلیسی در حوزه در حد مکالمه شد و گفت: عربی زبان لازم برای حوزویان است تا بتوانند با جهان اسلام و متون علمی و درسی آنان آشنا شوند و در کنفرانس ها و ... شرکت کنند و برای تحقق این مسئله لازم است یکسری دروس کمتر و این آموزش‌ها جایگزین شود.
وقت طلاب صرف زوائد نشود
این استاد حوزه تصریح کرد: متاسفانه چیزهای زیادی را به دروس حوزه ضمیمه می‌کنیم که فرصت طلاب را می‌گیرد و از چیزهای مورد نیاز مانند تربیت مبلغ آشنا به زبان‌هایی مثل کره ای و ژاپنی و ... باز می‌مانند.
ضمیری با تاکید بر پالایش در سطوح حوزه عنوان کرد: متن لمعه و مکاسب و رسائل فرصت زیادی را از طلاب می‌گیرد در حالی که دغدغه قدمای حوزه این است که اگر طلبه این متون را نخواند بهره علمی زیادی نخواهد برد از ین رو برای جمع میان این دو باید از یکطرف متون جدیدی را بنویسیم که ناظر به متون فقهی گذشته باشد و از طرف دیگر حاوی مسایل مستحدثه و رایج زیرا مثلا لمعه نزدیک هشت قرن با ما فاصله دارد ولی آیا ما فروعات جدیدی نداریم که به آن بپردازیم؟؛ غفلت از همین مسایل سبب شده تا فارغ التحصیلان حوزه نتوانند مشکلات جدید را جواب بدهند از این رو تدوین کتب جدید در فقه و اصول ضروری است تا ارتباط طلاب با گذشته قطع نشود و از طرفی نیز وقت زیادی در عبارت پردازی‌ها صرف نشود.
وی تاکید کرد: این همه صرف وقت برای این دروس، در حالی است که در حوزه مسایل حقوقی مبتلا به جامعه تدریس و تحقیق نمی‌شود و این همه مسایل حقوقی مانند شراکت و بیع و ... با مصادیق جدید داریم که یک طلبه باید با آن آشنا باشد و به مواد قانونی مسلط باشد تا بتواند به صورت اجتهادی وارد آن شود و وقتی در کرسی قضاوت قرار گرفت به صورت صحیح قضاوت کند.
غفلت از رجال و حدیث
ضمیری عنوان کرد: یکی از مشکلات کنونی در حوزه این است که از دانش رجال و حدیث در حوزه غفلت جدی شده و طلاب در بررسی یک سند حدیث،با مشکل مواجه می‌شوند از این رو باید به صورت جدی‌تری این مسئله پیگیری شود و کارگاه های رجالی و حدیثی داشته باشیم زیرا مبنای روش اجتهاد و تحقیق مبتنی بر متن کاوی منابع اجتهادی است.
وی در پاسخ به این سؤال که روش اجتهاد در حوزه چه میزان معطوف به مباحث علوم انسانی است افزود: مباحث میان رشته‌ای برای رفع نیازهای تخصصی در دوره کنونی ضروری است و نیازمند شناخت بیشتر این موضوعات در درجه اول هستیم زیرا امروز مباحثی مانند فقه اقتصاد، سیاست، اجتماع و مباحثی مانند مدیریت شهری و ... ضروری است به عنوان مثال در یک پروژه ای که بنده روی آن کار کرده ام با عنوان مسایل فقهی در فعالیت های شهری، بیش از 400 موضوع تدوین و تالیف شده که در فقه ما به آن پرداخته نشده و نیاز به حکم فقهی دارد و چون احکام فقهی آن وجود ندارد متولیان امور شهری براساس قوانینی کار می کنند که بعضا ممکن است با احکام شرع منطبق نباشد.
رئیس انجمن مطالعات اجتماعی حوزه گفت: معتقدم با تقسیم مرحله اجتهاد در حوزه به دو بخش اجتهاد مقدماتی و تخصصی، طلاب در دوره اول با مباحث کلان علوم انسانی آشنا می‌شوند و در سطح دوم وارد نظریه‌پردازی در یک موضوع و رشته تخصصی خواهند شد مثلا فردی که می‌خواهد به مطالعات میان رشته‌ای علوم اجتماعی و قرآن بپردازد باید 10 تا 15 واحد جامعه‌شناسی و روش تحقیق و نظریات جامعه شناختی و ... را بخواند و با فقه‌الاجتماع نیز آشنا باشد.
وی افزود: علوم انسانی به طور کلی مبانی سکولاری دارند از این رو باید افرادی را که حداقل در سطح کارشناسی ارشد هستند و دارای قوت حوزوی نیز هستند به کار بگیریم و گروهی برای مطالعات میان رشته‌ای در هر موضوعی ممحض شوند در این صورت حداقل 5 سال زمان برای ارایه مثلا جامعه شناسی قرآنی و تدریس آن در حوزه لازم است البته کارهایی در حوزه در این عرصه ها صورت گرفته ولی همین مقدار نیز به صورت کاربردی مورد توجه نیست به عنوان مثال الان در جامعه ما فاصله طبقاتی روزافزون است و فقر و مشکلات دیگری وجود دارد و اگر مبانی اسلامی را از قرآن و روایات استخراج و واقعا وارد صحنه اجرایی جامعه کنیم خواهیم توانست بر بسیاری از این معضلات غلبه کنیم.
روش‌شناسی مطالعات قرآنی؛ کار بر زمین مانده در حوزه
ضمیری تاکید کرد: متاسفانه نگاه ما به قرآن در این مقولات بسیار ضعیف بوده و حق قرآن ادا نشده است؛ من معتقدم در روش‌شناسی مطالعات قرآنی، کارهای فراوانی بر زمین مانده و می‌توانیم انجام بدهیم و تنها باید اعتراف کنیم و عذر تقصیر بیاوریم که قرآن را جدی نگرفته و تنها شعار آن را داده‌ایم و جا دارد که مراکز با جدیت پای این کار بیایند.
استنطاق از قرآن در حد شعار مانده است
این استاد حوزه با تاکید بر اینکه متاسفانه استنطاق از قرآن برای نظریه‌پردازی‌های میان رشته‌ای در حد شعار باقی مانده و کاری جدی نشده است اظهار کرد: جلساتی هم در این زمینه‌ها برگزار می‌شود ولی از محققان حمایت مادی صورت نمی‌گیرد در حالی که این مطلب بسیار مهم است و همه به اهمیت آن اعتراف دارند البته حمایت معنوی وجود دارد ولی نیازمند هزینه مادی نیز هست.
تاسیس پژوهشگاه تحول در علوم انسانی قرآن‌محور
ضمیری با بیان اینکه ایده‌های خوبی در حوزه و در میان فضلا در مورد مباحث قرآنی و علوم انسانی وجود دارد ولی در عمل حمایت صورت نمی گیرد تاکید کرد: موسسات و مراکز علمی‌ای که وجود دارند بیشتر درگیر موضوعاتی هستند که برای آن ایجاد شده‌اند از این رو معتقدم پژوهشگاهی مختص تحول در علوم انسانی قرآن‌محور ایجاد شود.
احسان
| 
۱۳۹۵/۰۹/۰۱ - ۱۲:۰۱
پاسخ
با وجود تحولات کار بر زمین مانده زیاد است 
