بارانخواهی آئین کهن زنان ایلخچی/ طبخ آش نذری برای طلب رحمت الهی
کانون خبرنگاران نبأ: بانوان بخش ایلخچی اسکو در آذربایجان شرقی همه ساله هم‌زمان با فصل باران و در آئین بارانخواهی با طبخ آش نذری، وفور نزولات آسمانی را از درگاه الهی طلب می‌کنند.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، اکنون دیگر بر کسی پوشیده نیست که دومین ریسک بزرگ تهدید کننده اقتصاد دنیا در آینده، کم‌آبی و آلودگی منابع آبی در دنیاست که باعث آلوده شدن مواد غذایی و افزایش بحران‌های غذایی در جهان میشود و در این میان سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی در گزارشی یکی از اصلی‌ترین دلایل کم‌آبی در دنیا را هدر رفت آب در بخش خانگی و کشاورزی اعلام کرده که بر این اساس هزینه سالانه جایگزینی و بازسازی زیرساخت‌های صنعت آب در کشورهای در حال توسعه و بازارهای در حال گذار دنیا بیش از ۱.۳ هزار میلیارد دلار است.
طبق تأکیدات و هشدارهای این سازمان در صورتی که سالانه ۷۷۲ میلیارد دلار در توسعه بخش فاضلات و زیرساخت‌های تأمین آب سالم در دنیا سرمایه‌گذاری نشود، همین منابع آبی موجود هم غیر قابل استفاده خواهد بود و این در حالی است که هم‌اکنون ۷۸۲ میلیون نفر در سراسر دنیا به آب پاک و ۲.۵ میلیارد نفر هم به سیستم فاضلات دسترسی ندارند و صندوق جهانی طبیعت نیز در گزارش اخیر خود کم‌آبی را بحرانی جدی برای نسل فعلی و نسل آینده بشر دانسته و بر اهمیت حل کردن این بحران تأکید دارد چراکه روی کیفیت منابع غذایی و تأمین غذا در دنیا هم اثر دارد و به سلامت مردم آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیر وارد می‌کند.
در چنین شرایطی عواملی چون کاهش نزولات آسمانی در چند سال اخیر، استمرار خشکسالی‌ها و برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی کشورمان را نیز با چالش‌های جدی در حوزه منابع آبی مواجه ساخته و زنگ خطر جدی کمبود آب را به صدا درآورده است.
بحران کمبود آب در جهان
۷۰ درصد کره زمین را آب پوشانده اما این آب با نوع مایعی که انسان نیاز دارد، متفاوت است بطوری‌که تنها سه درصد از آب کره زمین برای نوشیدن، استحمام، مصارف کشاورزی و صنعتی مناسب است یعنی همان چیزی که به آب شیرین معروف است و از این میزان نیز، دو سوم آن در یخچال‌های قطب شمال و جنوب خاک می‌خورد و بنابراین فقط یک درصد آب کره زمین برای ما براحتی قابل استفاده است و باقی آن را باید با صرف هزینه‌های بیشتر، آن هم در برخی مصارف خاص بکار ببریم.
طبق آمار سازمان ملل میزان مصرف جهانی از این یک درصد آب در طول ۵۰ سال اخیر، سه برابر شده و هم‌اکنون حدود یک میلیارد نفر دسترسی به آب شرب سالم ندارند و بیش از ۲.۵ میلیارد نفر دیگر نیز دست کم یک ماه در سال با کمبود آن مواجه هستند و در کل حدود ۲.۵ میلیارد نفر به خاطر استفاده از آب غیربهداشتی در معرض بیماری‌هایی چون وبا قرار دارند و از این مقدار، دو میلیون نفر هر ساله به همین دلیل جان خود را از دست می‌دهند.
یک کارشناس هواشناسی در این زمینه گفته است: کاهش بارندگی و از سویی افزایش دمای هوا، تنش آبی و تداوم خشکسالی را که بی‌صداترین بلایای طبیعی شناخته میشود، در پی خواهد داشت و بار دیگر مسئولان را به فکر جیره‌بندی آب در سطح کشور به ویژه پایتخت خواهد انداخت.
علی مظاهری عنوان کرد: خطر و خسارت‌های ناشی از خشکسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی چون سیل، طوفان، آتش فشان و حتی زلزله است اما به دلیل اینکه مشاهده تأثیر تخریبی خشکسالی نیاز به زمان نسبتا طولانی دارد، مطالعه و تحقیق و نحوه برخورد با آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
این کارشناس هواشناسی در پایان اظهار کرد: البته ناگفته نماند که پیشرفت بحرانی چون کم آبی در کشور ما را با بحرانی عظیم‌تر همچون هجوم ریزگردها مواجه خواهد کرد که تاکنون راه حل مناسبی برای آن یافت نشده است.
با این تفاسیر به راحتی می‌توان درک کرد که باران نزول رحمت است بر کرانه هستی، آغاز زندگی است و پایان هرآنچه نیستی نام گرفته است.
طبخ آش نذری و طلب باران در ایلخچی
در زمان‌های قدیم که نزولات آسمانی کاهش می‌یافت، برخی از همسایه‌ها و اهل محل در شهر ایلخچی که یکی از شهرهای آذربایجان شرقی در بخش ایلخچی شهرستان اسکو و در ۲۵ کیلومتری جنوب غرب کلانشهر تبریز قرار گرفته است، با آداب و رسوم خاصی از خدا طلب باران می‌کردند و این آداب و رسوم پخت آش رشته نذری باران بوده و از آن با عنوان آئین بارانخواهی یاد میشود که در اعتقاد مردمان این دیار در خصوص دلایل قطع بارندگی‌ها به خاطر مواردی چون گسترش گناهان، ناسپاسی نعمت‌ها، نپرداختن حق مردم، کم‌فروشی، ظلم، نیرنگ، ترک امر به معروف و نهی از منکر، نپرداختن زکات، حکومت و قضاوت بر خلاف حکم خدا، آئینی برای رفع این موانع بارش دیده میشود.
بانوان آشپز شهر ایلخچی سال‌های سال است که این سنت حسنه را برگزار می‌کنند و در آن اهالی محلات با همکاری و همیاری یکدیگر نسبت به پخت و پخش آش نذری برای برآورده شدن حاجات و افزایش بارشها اقدام می‌کنند چراکه شهر ایلخچی یک منطقه کاملا کشاورزی بوده و عمده امرار معاش اهالی این شهر از طریق زراعت و کشاورزی است و همه ساله با شروع فصل بارشها اقدام به پخت آش کوچه یا آش محله می‌کنند و با دعا و نیایش به درگاه خداوند، طلب باران و رفع خشکسالی می‌کنند و این آئین با شروع فصل بهار به طور گسترده در محلات شهر ایلخچی برگزار میشود.
در همین خصوص یکی از بانوان ایلخچی که در این مراسم حضور داشت، از نگاه مردم به این آئین صحبت و تصریح کرد: مردم با خلوص نیت در مراسم طبخ آش نذری بارانخواهی حضور می‌یابند چراکه باور دارند حضور در این مراسم و طلب رحمت از درگاه الهی، موجب فزونی بارشها و دور شدن بلایایی مانند خشکسالی و کم آبی میشود.
خدیجه بانو در ادامه افزود: مردم ایلخچی در یکی از ایام بهار و در آغاز فصل بارشها به صورت خودجوش اقدام به آماده کردن مقدمات پخت آش نذری بارانخواهی را فراهم می‌کنند و در کوچه‌ها و معابر بصورت دسته‌جمعی از ساعات ابتدایی صبح اقدام به پخت آش می‌کنند و هم‌زمان با اذان ظهر که طبخ آش نیز به پایان رسیده، اقدام به توزیع آن میان افراد محله و نیازمندان می‌کنند تا به این واسطه نظر رحمت الهی نیز در قطره‌های باران بر روی این مردم جاری شود.
بانوی دیگری که سال‌خورده است و به گفته خود سال‌ها در این مراسم حضور داشته، گفت: پخت این آش با نواها و اشعار محلی همراه است که بانوان حاضر در پخت آش نذری آنها را با خود زمزمه می‌کنند و محتوای همه آنها طلب لطف و رحمت الهی و بخشش گناهان برای فزونی رزق و روزی است.
فاطمه گودرزیان که همسایگان و اطرافیان او را با لفظ «بی‌بی ننه» مورد خطاب قرار می‌دهند، تصریح کرد: مادران و مادر بزرگ‌ها که سال‌های سال در این مراسم حاضر شده‌اند و آثار و نتایج آن را در زندگی خود و مردم منطقه حداقل به لحاظ قرابت و افزایش روابط و صمیمیت میان خانواده‌ها تجربه کرده‌اند، سعی می‌کنند با دادن مشارکت به فرزندان خود، آنها را نیز با این آئین مأنوس و این فرهنگ زیبا و اجتماعی حسنه را به نسل‌های آینده نیز منتقل کنند.
نجمی شهردار ایلخچی هم با اشاره به ترویج این سنت حسنه در منطقه اظهار کرد: شهرداری ایلخچی هم با اطلاع‌رسانی این موضوع و در اختیار گذاشتن محل‌هایی برای تسهیل این کار حسنه، با مردم همکاری کرده و در این سنت خیر شریک میشود.
بارانخواهی، آئینی کهن اما زنده در میان مردم منطقه ایلخچی
پخت این آش در چندین روز و در طول فصل بهار و همراه با دعا و نیایش به درگاه الهی صورت می‌گیرد و تقریبا در همه محلات شهر ایلخچی به صورت باشکوهی برگزار میشود و معمولا از اوایل صبح آغاز شده و پس از مشارکت همگانی مردم و مقارن با لحظات ملکوتی اذان ظهر، برای پخش در بین مردم آماده میشود.
آئین بومی و سنتی بارانخواهی از جمله رسومی است که ریشه در فرهنگ و اعتقادات دینی مردم دارد و در جای جای ایران زمین در اشکال مختلف برگزار میشود که البته در بسیاری از مناطق کشور به صفحات تاریخ سپرده شده و در برخی نقاط آذربایجان شرقی مانند بخش ایلخچی شهرستان اسکو شکل و شمایل خاصی دارد و خوشبختانه در عصری که سنن و رسوم به فراموشی سپرده شده، احیای این رسم از سنن و رسوم کهن در ایلخچی مایه خوشحالی است.
این رسم نیک معمولا در هنگامی که بارش رحمت الهی کمتر صورت می‌گیرد و یا زمانی که مزارع، مراتع، باغ‌ها، کوه‌ها، دشته‌ا و چشمه‌ها که نیاز شدیدی به نزولات آسمانی و باران دارند، با مشارکت زنان و دختران و کودکان کم سن و سال انجام میشود و استعانت از ایزد خالق و دعا، طلب صادقانه و خالصانه و خیرخواهانه از یگانه آفریدگار هستی‌بخش مبنی بر نزول باران همراه با پخش انواع نذری‌ها و اطعام اهالی و رهگذران اجرا میشود.
پختن آش نذری آئین بارانخواهی که امسال به شکلی گسترده و در انواع مختلف در محلات و معابر ایلخچی قابل مشاهده بود و پخش آن با مشارکت تعداد زیادی از بانوان به ویژه زنان کهنسال و طلب باران توسط کودکان کم سن و سال در قالب اشعار و جملاتی موزون از اقدامات ارزشمند قابل ذکر این سنت حسنه بود.
سعید رنجبر پرنیا
