تکبر، سرآغاز بسیاری از رذایل اخلاقی است

حجت‌الاسلام محمدهادی قهاری، استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان در گفت‌وگو با ایکنا از کرمان به تفسیر آیه ۲۳ سوره حدید پرداخت و گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید «لَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ، به نعمت‌هایی که خداوند به شما داده است دلبسته و دلشاد نگردید که خدا هیچ متکبر فخرفروشی را دوست ندارد». واژه مختال از خیال گرفته شده و مختال در این آیه به معنای فرد متکبر است؛ زیرا علت اصلی تکبر در افراد متکبر این است که فرد متکبر، خود را مالک نعمت‌هایی می‌داند که خداوند به او عطا کرده است، در حالی که این خیالی بیش نیست.

وی ادامه داد: واقعیت و حقیقت آن است که خداوند در قرآن می‌فرماید «انّا لله»، یعنی هرآنچه که انسان دارد، مالک آن خداوند است و انسان تنها امانت‌دار است؛ بنابراین چون انسان متکبر در خیال و توهم مالکیت نسبت به نعمت‌هایی که خداوند به او عطا کرده به سر می‌برد، دچار دلبستگی و دلشادی شده و بر دیگران فخرفروشی می‌کند که این کار، نوعی دیوانگی است.

حجت‌الاسلام قهاری به روایتی از امام صادق(ع) اشاره کرد و گفت: «روزى پيامبر اكرم(ص) از جايى عبور مى‏‌كرد که عده‌‏اى از مردم پيرامون شخصى گرد آمده بودند. گفتند اى رسول خدا اين مرد ديوانه است. پيامبر(ص) فرمود به شما بگويم ديوانه واقعی كيست؟ گفتند آرى. پیامبر(ص) فرمود ديوانه واقعی كسى است كه با تکبر گام برمى‌‏دارد و متكبرانه به جوانب خود مى‏‌نگرد و شانه‌‏هايش را حركت مى‏‌دهد. ديوانه اوست، نه اين بيمار مبتلا.»

این استاد دانشگاه تصریح کرد: نخستین نافرمانی از خداوند تمرد شیطان از سجده بر آدم(ع) بود که ریشه در تکبر داشت. بنابراین نخستین صفت از صفات رذیله که در آغاز خلقت انسان به چشم می‌خورد و می‌توان گفت مادر بسیاری از رذایل اخلاقی به شمار می‌رود رذیله تکبر است.

وی انتظار بسیار داشتن از دیگران، انتظار قرار گرفتن در صدر مجلس، کوچک شمردن دیگران، نپذیرفتن پند و اندرز و انتقاد و انتظار اطاعت مردم را از نشانه‌های افراد متکبر برشمرد و گفت: تکبر همچون یک بیماری است که انسان باید علت آن را کشف و با آن مبارزه کند.

حجت‌الاسلام قهاری افزود: مال و ثروت فراوان، پُست و مقام، انتساب به نیاکان شرافتمند، وضعیت خوب جسمانی و شهرت از علل خودبزرگ‌بینی افراد و در نتیجه تکبر آنها می‌شود؛ اما علت اصلی تکبر این است که فرد متکبر، خود را مالک این نعمت‌ها می‌داند.

این استادیار دانشگاه با بیان اینکه برای پیشگیری و درمان بیماری تکبر، انسان باید توجه کند که حتی مالک جان خود نیز نیست، افزود: انسان متکبر باید بداند هر نعمتی از مال، شهرت، مقام و... دارد امانت‌ الهی برای امتحان او است و یکی از بزرگترین امتحانات این است که آیا انسان با در اختیار داشتن این نعمت‌ها دچار تکبر می‌شود یا خیر. بنابراین اگر انسان، خود را امانتدار نعمت‌های الهی بداند و این حقیقت را با قلب بپذیرد، از شر توهمات آزاد شده و دیگر متکبر نخواهد بود.

وی رفتار متواضعانه در محیط‌های مختلف اجتماعی، خانه، مدرسه و محل کار را درمان عملی تکبر دانست و افزود: همچنین تفکر در این نکته که اگر خداوند اراده کند می‌تواند در یک لحظه نعمت را انسان بگیرد برای درمان تکبر مؤثر است.

حجت‌الاسلام قهاری تفکر در پیامدهای دنیوی و اخروی تکبر را از دیگر راه‌های درمان تکبر دانست و گفت: تکبر نه تنها یک رذیلت بلکه مادر بسیاری از رذایل است که عدم مشورت، نپذیرفتن نصیحت، خودستایی، در پی داشتن واکنش منفی دیگران، فرورفتن در گناه، جاهل ماندن، عاقبت بد و شعله‌ور شدن آتش جهنم از پیامدهای دنیوی و اخروی این رذیلت است.