مفهوم قرض دادن به خداوند از منظر آیات و روایات

نیکوکاری و انجام اعمال حسنه از مهمترین ویژگی‌هایی است که یک فرد مؤمن باید به آن آراسته باشد. نیکوکاری مصادیق بسیاری دارد که یکی از آن‌ها دستگیری از دیگران و قرض دادن در راه خداوند است. در آیات و روایات، پاداش‌ بسیاری برای قرض دادن به خداوند برشمرده شده است. این پاداش‌ها مادی و معنوی و دنیوی و اخروی است. در آیه ۱۷ سوره تغابن می‌خوانیم «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ: اگر به خدا وام نیکو دهید، آن را برای شما دو چندان می‌کند و شما را می‌آمرزد و خدا عطا کننده پاداش فراوان در برابر عمل اندک می‌باشد و بردبار است». در آیات متعدد دیگری نیز موضوع قرض دادن به خداوند ذکر شده است؛ حال آنکه خداوند بی‌نیاز مطلق است؛ در همین رابطه الهام حیدرپور، پژوهشگر حوزه قرآن، مدرس دانشگاه و دبیر کمیته عفاف و حجاب اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان کرمان در گفت‌وگو با ایکنا از کرمان به بررسی مفهوم قرض دادن به خداوند پرداخته است که تقدیم مخاطبان ایکنا می‌شود.

ایکنا ـ منظور از قرض دادن به خدا چیست؟

تعبير عجيبى است خدایى كه مالک حقيقى تمام هستى و بخشنده تمام نعمت‌ها است و همه ذرات وجود ما لحظه به لحظه از درياى بى‌پايان رحمت او بهره مى‌گيرد از بنده خود، از انسانى كه هستى را به او بخشیده، طلب قرض می‌کند و برخلاف قرض‌هاى معمولى که عين همان مقدار را باز پس مى‌دهند، او چندين برابر، گاه صدها و گاه هزار برابر بر آن اضافه مى‌كند و علاوه بر اين وعده اجر كريم می‌دهد.

کاربرد این تعبیر به دلیل رشد انسان‌، دل كندن او از دنيا‌، رسيدگى به فقرا، خدمت به مردم و گره‌گشايى از آنان، عدم دلبستگى به ماديات و پرواز به سوى خدا و شكوفايى روح سخاوت و بخشندگی است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید «وَ اسْتَقْرَضَكُمْ وَ لَهُ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ، وَ إِنَّمَا أَرَادَ أَنْ يَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا: خداوند از شما درخواست قرض كرده در حالى كه گنج‌هاى آسمان و زمين از آن او می‌باشد و بى‌نياز وستوده است، و (بدلیل اینکه) فقط مى‌خواهد شما را بيازمايد كه كداميک نيكوكارتريد.»

درباره مراد از قرض دادن به خدا چیست دو نظر مطرح شده است؛ یکی اینکه مراد قرض دادن به نیازمند است و خداوند این قرض دادن را منتسب به خود کرده است لذا می‌توان گفت هر نوع کمک به بندگان خدا برای رضای خدا نوعی وام دادن به خداوند به حساب می‌آيد. نظر دیگر این است که مراد خرج کردن در راه خدا است نظير تمام کارهای خيری که انجام می‌شود. به عبارتی همان انفاق فى سبيل الله را قرض دادن به خداوند می‌گویند.

ایکنا ـ چرا باید به خدا قرض داد در حالی که خداوند بی‌نیاز است؟

قطعاً خدای متعال نه فقیر و نه محتاج کسی است؛ بلکه اینگونه اعمال به خاطر رضایت خداوند است و اوست که جزای خیر این اعمال نیک را می‌دهد؛ برخلاف ظاهر عمل در حقیقت ما خداوند را طرف معامله قرار می‌دهیم. در قرآن کریم در چند سوره قرض دادن به خداوند مطرح و وعده پاداش چند برابر از سوی خداوند داده شده است که اين نهايت لطف خداوند نسبت به بندگان را از يک سو و اهميت مسئله قرض دادن و انفاق را از سوى ديگر مى‌رساند. همچنین جنبه تشویق مؤمنان بر این کار را نیز دارد.

ایکنا ـ چگونه باید به خداوند قرض داد؟

با توجه به دو نظر مطرح شده می‌توان گفت هم قرض دادن به خلق خدا، قرض دادن به خداوند است و هم هر نوع کمک به بندگان خدا با نیت جلب رضايت خداوند نوعی قرض دادن به خدا به حساب می‌آيد؛ در مرتبه‌ای وسیع‌تر تمام کارهای خيری که انجام می‌شود قرض دادن به خدا محسوب می‌شود.

ایکنا ـ این قرض باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

تعبير به «قَرْضًا حَسَنًا» در آيه ۱۷ سوره تغابن پاسخ به این سؤال است و اما اینکه قرض چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا مصداق «قَرْضًا حَسَنًا» واقع شود باید مواردی که در قرآن به آن اشاره شده در حد امکان رعایت شود. با توجه به آیه ۲۶۷ سوره بقره قرض از بهترين قسمت مال انتخاب شود نه از اموال كم ارزش. با توجه به آیه ۹ سوره حشر از اموالى باشد كه مورد نياز انسان است. با توجه به آیه ۲۷۳ سوره بقره اولويت‌ها را در نظر گيرد و به كسانى انفاق كند كه سخت به آن نيازمندند. با توجه به آیه ۲۷۱ سوره بقره قرض دادن پنهانی باشد بهتر است. با توجه به آیه ۲۶۴ سوره بقره هرگز منت و آزارى با آن همراه نباشد و با توجه به آیه ۲۶۵ سوره بقره توأم با اخلاص و خلوص نيت باشد.

آنچه را که فرد انفاق مى‌كند كوچک و كم اهميت بشمرد هر چند ظاهرا بزرگ باشد( آیه ۶ سوره مدثر)، از اموالى باشد كه مورد علاقه او است(آیه ۹۲ سوره آل‌عمران)، هرگز خود را مالک حقيقى تصور نكند، بلكه خود را واسطه‌اى ميان خالق و خلق بداند(آیه 7 سوره حدید)، قبل از هر چيز بايد انفاق از اموال حلال باشد، چرا كه خداوند فقط آن را مى‌پذيرد( آیه ۲۷ سوره مائده).

ایکنا ـ نیت فرد برای قرض دادن به خداوند چگونه باشد؟

قرض دهنده باید با نیت پاک و خالص و برای تقرب به خدا قرض دهد و از همین رو در قرآن در آیه ۲۰ سوره مزمل در کنار نماز و زکات آمده است «وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا: پس در هر حال آنچه میسّر و آسان باشد به قرائت قرآن پردازید و نماز به پا دارید و زکات مالتان (به فقیران) بدهید و به خدا قرض نیکو دهید.»

نکته مهم دیگر این است که قرض گیرنده قصد پرداخت دِین خود را داشته باشد پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند «مَنْ أَخَذَ أَمْوالَ النّاسِ يُريدُ أَداءَ‌ها أَدَّى اللّه‏ عَنْهُ وَمَنْ أَخَذَ‌ها يُريدُ إِتْلافَها اَتْلَفَهُ اللّه‏: هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد (او را يارى مى‏‌كند) و هر كس اموال مردم را بگيرد و قصد تلف كردن داشته باشد خداوند آن را تلف كند.»

ایکنا ـ چگونه این قرض ادا می‌شود؟

پیامبر اکرم(ص) درباره ضمانت قرض‌الحسنه از سوی خداوند می‌فرماید «إِنَّ اللّه تَعالی مَعَ الدّائِنِ حَتّی یقْضی دَینَهُ مالَمْ یکنْ دَینُهُ فیما یکرَهُ اللّه: خداوند یار قرض‌دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آنکه قرض وی بر خلاف رضای خدا نباشد». (نهج‌الفصاحه، حدیث ۷۳۳) آن حضرت باز می‌فرماید «مَنْ أَخَذَ أَمْوالَ النّاسِ یریدُ أَداءَ ها أَدَّی اللّه عَنْهُ ؛ هر کس اموال مردم را بگیرد و قصد پرداخت آن را داشته باشد خداوند آن را بپردازد(او را یاری می‌کند)». (نهج‌الفصاحه، حدیث ۲۹۷۹)

همچنین رسول اکرم(ص) خود ضامن کسی است که با اخلاص می‌خواهد قرض‌الحسنه خود را بپردازد. آن حضرت می‌فرماید «اَلدَّینُ دَینانِ: فَمَنْ ماتَ وَ هُوَ ینْوی قَضاءَهُ فَاَنَا وَلیهُ وَ مَنْ ماتَ وَلاینْوی قَضاءَهُ فَذاک الَّذی یؤْخَذُ مِنْ حَسَناتِهِ لَیسَ یوْمَئِذٍ دینارٌ وَ لادِرْهَمٌ؛ قرض بر دو نوع است: هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را بپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نیک او برمی‌دارند، زیرا در آن روز دینار و درهمی نیست». (نهج‌الفصاحه، حدیث ۱۶۰۹)

ایکنا ـ وعده خدا چگونه محقق می‌شود؟

خداوند در آیات متعددی برای قرض دادن پاداش تعیین کرده است از جمله پاداش چند برابر که خداوند در آیه ۲۴۵ سوره بقره به آن اشاره دارد. «مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أضعافا کثیرة: کیست که خدا را قرض الحسنه دهد تا خدا بر او به چندین برابر بیفزاید؟».

از بین رفتن گناهان با توجه به آیه ۱۲ سوره مائده «وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ: و خدا را قرض نیکو دهید، در این صورت گناهان شما بیامرزم»، آمرزش و تشکر به وسیله پاداش‌های عظیم با توجه به آیه ۱۷ سوره تغابن: «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ: اگر به خدا وام نیکو دهید، آن را برای شما دو چندان می‌کند و شما را می‌آمرزد و خدا عطا کننده پاداش فراوان در برابر عمل اندک می‌باشد و بردبار است» از دیگر پاداش‌های خداوند برای قرض دهندگان به خداوند است.