زنده نگه داشتن امر ولایت و امامت ملاک اصلی بر عزادار بودن است

عزاداری در سوگ و مصیبت اهل‌بیت(ع) یکی از مهم‌ترین آیین‌هایی است که برای کسانی که جان خود را در راه خدا از دست داده‌اند، در نقاط مختلف جهان برپا می‌شود و در ایران اسلامی آداب و رسوم متفاوتی برای عزاداری وجود دارد. در این بین عزاداری برای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در ماه محرم حال و هوای ویژه‌ای دارد که به شکل‌های مختلفی مثل راه‌اندازی دسته‌های عزاداری، نخل گردانی، جوش‌زنی، علم‌بندان، برگزاری مراسم روضه‌ و... برگزار می‌شود. اگرچه انواع مختلفی از عزاداری در کشور ما وجود دارد و مردم به شکل‌های مختلف ارادت خود به اهل‌بیت(ع) را نشان می‌دهند اما با وجود تفاوت‌های مختلف آداب ویژه‌ای برای عزاداری‌ها وجود دارد که باید رعایت شود به همین دلیل معصومه حاجی‌مقصودی، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنای کرمان به بیان فلسفه عزاداری و آداب آن به ویژه در روز عاشورا پرداخته است که تقدیم مخاطبان ایکنا کرمان می‌شود.

ایکنا ـ چرا باید در سوگ اهل‌بیت(ع) عزاداری کرد؟

اگر شیعه بخواهد در زندگی جاودانه خویش همنشین اولیای الهی و در بهشت رضوان سکونت کند و از برترین نعمت‌های الهی بهره‌مند شود باید در حزن و اندوه و از طرفی شادی و سرور اهل‌بیت(ع) به نحو شایسته عمل کند. با توجه به اینکه واقعه جانسوز کربلا بزرگترین حزن اهل‌بیت(ع) است می‌طلبد شیعیان در مراسم عزاداری عاشورا همت خود را به کار بندند و هر چه بیشتر در تعظیم عزاداری شهدای کربلا بکوشند.

شیعه برای تعظیم شعائر الهی عزاداری می کند. واقعه عاشورا تنها جنبه تاریخی ندارد؛ بلکه مهم ترین جنبه آن جنبه الهی آن است. عزاداری برای امام حسین (ع) موجب تثبیت ارزش‌های الهی و اثبات وجود اسوه‌ها و الگوها در مسیر رسیدن به سعادت است.

عاشورا به بشریّت ملاک و معیار می‌دهد که اعمال و رفتار خود را با آن ملاک بسنجد که چه مقدار و چه میزان در راه دفاع از جبهه حق ثابت قدم است و چه مقدار تحت تاثیر دنیا و ظواهر دنیوی است. از سویی عزداری برای اهل‌بیت(ع) نوعی اظهار مودت و دوستی است.

پیامبر (ص) درباره مزد رسالت خویش می فرماید که اجری جز مودت اهل بیتش را نمی‌خواهد. یکی از راه‌های اظهار مودت همین عزاداری بر مصیبت سنگین وارد شده بر اهل‌بیت(ع) است که روی دیگر آن تکریم و بزرگداشت برترین‌های عالم بشریت است که در جایی که حق، یاور می‌طلبد عده‌ای مشتاقانه جان و مال و همه هستی خود را پیشکش ماندگاری حق می‌کنند.

از سوی دیگر این عزاداری‌ها در زمان غیبت کبری می‌تواند هم اظهار همدردی با ولی عصر حجت بر حق امام زمان (ع) باشد. بنابراین باید به نحو مطلوب در تعظیم این شعار الهی بکوشد و به نحو شایسته عزدار سرور و سالار شهیدان باشد و یاد امام زمان خویش را فراموش نکند و عهد ببندد در تحقق آرمان‌های الهی بکوشد و زمینه ظهور حق را با تمام توان فراهم سازد. این می‌تواند عزداری سازنده‌ای باشد.

در روایتی از امام‌رضا(ع) به ریان‌بن‌شبیب وارد شده است ایشان می‌فرمایند «یا ابن شبیب ان کنت باکیا لشیئ فابک علی‌الحسین فانه ذبح کما یذهب الکبش...: ای پسر شبیب اگر بر مصیبتی گریه می‌کنی، بر حسین‌بن‌علی گریه کن چون که آن بزرگوار را همانند گوسفند سر بریدند»؛ حضرت در ادامه همان فرمایش فرمودند: «... فاحزن لحزننا و افرح لفرحنا: اگر خوشحال می‌شوی از اینکه در درجات عالی بهشت با ما باشی، در حزن ما محزون و در شادی ما شاد باش »(الامالی للصدوق، صفحه ۱۳۰).

همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند: «نفس المهموم لنا المغتم لظلمنا تسبیح و همه لامرنا عبادة: نفس کشیدن کسی که برای ما اندوهناک باشد، تسبیح و هم و غم او به خاطر ما عبادت است»(الکافی، جلد ۲، صفحه ۲۲۶). بنابراین عزاداری تسبیح و عبادت محسوب می‌شود.

همچنین در کتب ادعیه و زیارات سفارشات زیادی در زمینه احیای عزاداری شده است که در مفاتیح الجنان در اعمال روز عاشورا بیان شده است.

ایکنا ـ ملاک عزادار بودن چیست؟

کسی که عزادار اهل‌بیت(ع) است در درون او غمی فراگیر است که هرگز خاموش نمی شود. بنابر همین امر پیامبر(صل) می فرماید «ان لقتل الحسین(ع) حراره فی قلوب المؤمنین لا تبرد ابدا: برای شهادت حسین(ع) حرارتی در دل‌های مؤمنان است که هرگز سرد نمی‌شود.»(مستدرک الوسایل، جلو ۱۰، صفحه ۳۱۸)

در کنار این امر، زنده نگه داشتن امر ولایت و امامت ملاک اصلی بر عزادار بودن واقعی است. کسی که امر اهل‌بیت(ع) برایش مهم است باید در تمام اموری که باعث می‌شود امر ولایت الهی زنده نگه داشته شود اهتمام ورزد. بنابراین در همه مجالس به خصوص مجالس عزاداری به تبیین امر دین و عمل بر طبق آن همت گمارد.

امام‌صادق(ع) فرمودند «تزاوروا و تلاقوا و تذاکروا امرنا و احیوه: به زیارت و دیدار یکدیگر بروید، با هم به سخن و مذاکره بنشینید و امر ما را زنده کنید.»(الکافی، جلد ۲، صفحه ۱۷۵). امام باقر(ع) هم دعا کردند «خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند.»(هدایة الامة، جلد ۵، صفحه ۱۳۷) امام رضا(ع) نیز فرموده است«هرکس که در مجلسی بنشیند که در آن، امر ما احیا می‌شود، دلش در روزی که دلها می‌میرند، نمی‌میرد.» (الامالی للصدوق، صفحه ۷۳)

ایکنا ـ چگونه عزاداری کنیم تا مقبول باشد؟

مهمترین امر در هر عمل عبادی اخلاص در نیّت و عمل است که موجب تقرّب است. نکته دیگر این است که باید عزداری به همان گونه‌ای باشد که خود ائمه‌(ع) سفارش فرمودند و با همان آدابی انجام شود که توصیه شده است. افراط و تفریط همانگونه که در هر امری ناپسند است در امر عزاداری اهل‌بیت(ع) که برای احیای شعائر دین و امر اهل‌بیت(ع) برگزار می‌شود اهمیت ویژه‌ای دارد.

ایکنا ـ حفظ ظاهر در عزاداری چگونه است؟

حفظ ظاهر در عزاداری امری متعارف است و عدم حفظ ظاهر موجب سرزنش؛ بنابراین در مصیبت اهل‌بیت(ع) هم حفظ ظواهر اهمیت ویژه دارد چون مرتبط با امر دین است و اظهار تولی و تبری است. امام‌باقر(ع) نسبت به کسانی که در روز عاشورا نمی‌توانند به زیارت آن حضرت بروند، اینگونه دستور عزاداری را فرمودند «هر کسی بر حسین(ع) ندبه و عزاداری و گریه کند و به اهل خانه خود دستور دهد که بر او بگریند و در خانه‌اش با اظهار بی‌تابی بر حسین مراسم عزاداری برپا کند و یکدیگر را با گریه و تعزیت و تسلیت‌گویی در سوگ حسین(ع) در خانه‌هایشان ملاقات کنند. (کامل الزیارات، صفحه ۱۷۵).

ایکنا ـ در عزاداری چه آدابی باید رعایت شود؟

هر عمل عبادی آداب مخصوص به خود دارد. این آداب موجب کمال عمل است. عزاداری اهل‌بیت (ع) نیز آداب خاص خود را دارد که گریان بودن چشم‌ها از جمله این آداب است. چشمان گریان در مصیبت اهل‌بیت(ع) موجب شادی در بهشت است. امام رضا(ع) فرموده است«هر کس که عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه‌اش باشد، خداوند روز قیامت را برای او روز شادی و سرور قرار می‌دهد.»(الامالی للصدوق، صفحه ۱۲۹)

از بعضی از علما نقل شده که پیامبر اکرم(ص) به حضرت زهرا(س) فرمودند«فاطمه جان! روز قیامت هر چشمی گریان است، مگر چشمی که در مصیبت و عزای حسین گریسته باشد که آن چشم در قیامت خندان است و به نعمت‌های بهشتی مژده داده می‌شود» (بحارالانوار، جلد ۴۴، صفحه ۲۹۳)

دوری کردن از شادی و سرور یکی دیگر از آداب عزاداری است. امام رضا(ع) فرموده‌اند«هرگاه ماه محرم فرا می‌رسید، پدرم دیگر خندان دیده نمی‌شد و غم و افسردگی بر او غلبه می‌یافت تا آن که ده روز از محرم می‌گذشت، روز دهم محرم که می‌شد، آن روز، روز مصیبت و اندوه و گریه پدرم بود.»(الامالی صدوق، صفحه ۱۲۸)

یکی دیگر از آداب عزاداری سرودن شعر در مدح اهل‌بیت(ع) و بیان فضایل آن‌ها در قالب بیان جذاب و اثرگذار است. دعبل شاعر زمان امام کاظم و امام رضا (علیهما السلام) خدمت امام رضا(ع) می‌رسد امام به دعبل می‌فرماید«ای دعبل! دوست دارم که برایم شعری بسرایی و بخوانی، چرا که این روزها (ایام عاشورا) روز اندوه و غمی است که بر ما خاندان رفته است». (جامع احادیث الشیعه، جلد ۱۲، صفحه ۵۶۷)