نقش امام رضا(ع) در تبیین اسلام اصیل

دوران امام رضا(ع) یکی از برهه‌های حساس تاریخ اسلام و تشیع است. دورانی که بنی عباس سعی داشتند برای رسیدن به اهداف سیاسی، خود را طرفدار علویان و تشیع معرفی کنند. امام رضا(ع) در آن زمان اگرچه مخیر به پذیرش ولایتعهدی نبودند اما از فرصت پیش آمده برای تبیین اسلام ناب و فرهنگ شیعی استفاده کردند. مرضیه اکبری، معاون پژوهش مدرسه علمیه فاطمیه کرمان و پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا کرمان به نقش امام رضا(ع) در تبیین اسلام ناب محمدی پرداخته است که تقدیم مخاطبان ایکنا می‌شود.

ایکنا ـ امام رضا(ع) در تبیین اسلام ناب و زدودن شبهات چه نقشی ایفا می‌کردند؟

امام رضا(ع) در تبیین اسلام ناب و زدودن شبهات در خصوص دین و مذهب تشیع سهم به سزایی داشتند و از آگاهی کامل نسبت به ادیان و مکاتب مختلف برخوردار بودند به صورتی که با اهل تورات، انجیل، زبور و زرتشت بر مبنای اعتقادشان سخن گفته و استدلال می‌کردند؛ چرا که بر همه زبان‌ها و کتب آسمانی اشراف داشتند.

مناظرات و مباحث علمی ایشان حاکی از توانمندی علمی حضرت است که با حضور فعال در مناظره‌ها و بحث‌های علمی، به نشر معارف اسلامی می‌پرداختند و با صبر و حوصله در برخورد با شبهه‌ها، نقش مهمی در ابطال نظر نادرست و جلب نظر دانشمندان سایر مکاتب داشتند.

ایکنا ـ نقش امام رضا در گسترش فرهنگ شیعی چگونه بود؟

امام رضا(ع) وارث انبیاء و اولیای الهی بودند و با مدیریت فرهنگی و تلاش چشمگیر، نقش به سزایی در اعتلا و حفظ فرهنگ شیعه داشتند. مدیریت مدبرانه ایشان باعث تعالی جایگاه قرآن و عترت در جامعه شد. ایشان با احیای اسلام ناب محمدی، به تبیین اصل امامت پرداخته، باعث رشد علمی، فرهنگی و توسعه شیعه شدند. امام رضا(ع) ضمن سازمان‏دهی عقاید و باورهای شیعه، مبانی کلامی تشیع را به کمال رسانده، در عین حال شیعه را از هر گونه آسیب و انحراف، محفوظ داشتند.

این امام همام، با تربیت شاگردان به رشد علمی شیعیان پرداختند. وی از طریق سازمان وکالت، به مدیریت شیعیان می‌پرداختند؛ حضرت در مناطقی همچون اهواز، همدان، سیستان، ری، بغداد، کوفه و قم وکلایی را انتخاب کرده بودند تا از طریق آن‌ها با شیعیان در ارتباط باشند.

همچنین حضور امام رضا(ع) در مرو، مرکز علمی و اداری خراسان، در منصب ولایتعهدی، زمینه رشد و گسترش شیعه را در خراسان فراهم کرد. مردم خراسان که از پیش به خاندان رسالت علاقه‌مند بودند، پس از حضور آن حضرت، عشق و محبتشان به اهل‌بیت(ع) و علویان بیشتر شد، به گونه‌ای که مدفن امام رضا(ع) به یکی از پایگاه‌های مهم تشیع در طول تاریخ تبدیل شد و بر تاریخ فرهنگ، هنر و اقتصاد ایران تأثیر عمیقی بر جای گذاشت.

ایکنا ـ با وجود فضای سیاسی در دوران عباسی عملکرد سیاسی ایشان چگونه بود؟

سیره سیاسی امام رضا(ع) بر پایه رفتار سیاسی خلفاء شکل گرفت و تلاش امام بر این بود تا به دقت بیشتری علاوه بر مدیریت تشیع و تبلیغ در دین و تربیت شاگردان، با تأکید بر الهی بودن منصب امامت به نامشروع بودن خلافت بنی عباس بپردازد زیرا هدف امام، تبیین اندیشه سیاسی شیعه بود.

ایکنا ـ امام رضا(ع) از چه راه‌هایی برای تبیین اسلام ناب استفاده می‌کردند؟

تمام هدف و تلاش امام رضا(ع) این بود که اسلام اصیل و اندیشه‌های ناب حضرت رسول(ص) را به مردم تبیین کند و در این راه تلاش بسیار کرد و با برگزاری جلسات علمی به تربیت شاگردان و نخبگان زیادی پرداخت که هر کدام از آن‌ها می‌توانستند به تنهایی عده کثیری را با جامعه شیعی همراه کنند.

ایشان در مناظره‌های مختلف شرکت می‌کرد؛ می‌توان این مناظره‌ها را مهمترین عامل بصیرت افزایی و توسعه مذهب تشیع دانست؛ چرا که پیروزی در مناظره‌ها، عظمت علمی، مقام معنوی و اخلاق عملی باعث جذب مردم به سوی امام رضا(ع) شد. اُبهت علمی ایشان همه جا را فراگرفت به گونه‌ای که مأمون به آن اعتراف کرد.

علاوه بر مناظره‌ها، مجموعه نامه‌های امام(ع) به افراد مختلف در توضیح مبانی شیعه و توسعه مذهب تشیع مفید بود.

ایکنا ـ مقام سیاسی امام چه تأثیری در اقدامات فرهنگی ایشان در مبارزه با شبهات دینی و ارائه اسلام ناب داشت؟

بعد از جریان عاشورا تا حدی احساس مردم، به خصوص شیعیان به سمت اهل‌بیت(ع) معطوف شد و ائمه فعالیت‌های فرهنگی مهمی در جهت توسعه مبادی شیعه انجام می‌دادند. اما تبلیغات امویان و عباسیان علیه شیعه به حدی زیاد بود که اجازه رشد به تشیع داده نمی‌شد؛ در چنین فضایی مسئله ولایتعهدی امام رضا(ع) فرصتی برای رشد تشیع بود.

امام رضا(ع) در دوران ولایتعهدی با آزادی بیان با استفاده از مناظره‌ها و جلسات علمی، زمینه اعتلای معرفت، بینش دینی و گسترش تشیع این منطقه را فراهم کردند و به دفاع از اصول اسلام و فرهنگ اهل‌بیت(ع) پرداختند. امام(ع) برای تبیین و تحکیم مواضع شیعه و رفع شبهه از آن، گام‌های اساسی برداشتند و تحول‌های فرهنگی چشمگیری را در جامعه ایجاد کردند. جامعه شیعی عصر امام رضا(ع) در اکثر مناطق به خصوص در خراسان رو به افزایش بود. می توان گفت: در عصر هشتمین پیشوا، جان تازه‌ای به کالبد نیمه جان شیعه بخشیده شد و اسلام ناب محمدی بار دیگر احیا گشت.