ضرورت توجه به قرآن در کلام امام حسن(ع)

قرآن کریم به عنوان یکی از دو امر ارزشمند و یادگار حضرت رسول(ص) بیانگر همه امور مرتبط با سعادت و کمال انسان است و تنها منبع اصیلی است که هیچ باطلی اعم از تاریک، ظلمت، گمراهی، انحراف، تحریف و تناقض در آن راه ندارد. امام حسن (ع) در فرمایش ارزشمند خود فرمودند «کتاب الله فیه تفصیل کل شیء لایاتیه الباطل من بین یدیه و لامن خلفه: در کتاب الهی بیان هر چیز است و باطل از پیش روی آن و از پشت سرش به سویش نمی‌آید.» حضرت تأکید می‌فرماید که به هیچ وجه در این کتاب شریف باطل راه نمی‌یابد. بنابراین انسانی که برای انسانیّت خود با آن بُعد الهی ارزش قائل است باید برای بهره‌گیری از جوهره انسانیت خود، قرآن را ملجأ و مأوای خود قرار دهد.

انسان برای رسیدن به سعادت و لذت واقعی باید مسیر پیش روی خود را بشناسد. از طرفی خودش احاطه به کل جهان هستی و ابعاد آن ندارد؛ پس باید خالق او راهنمای او در این مسیر حساس باشد. قرآن به عنوان کلام خالق چراغ نور و روشنایی در این مسیر است. امام حسن(ع) درباره قرآن می‌فرماید «اِنَّ هذَا الْقُرآنَ فيهِ مَصابيحُ النّورِ، وَ شِفاءُ الصُّدورِ: چراغ‌های نور و شفای سینه‌ها در این قرآن است.» پس به دلیل همین ویژگی، این کتاب شریف به منزله امام هدایتگر است و برای قرار گرفتن در مسیر هدایت، تلاوت و حفظ آن به تنهایی کفایت نمی‌کند بلکه باید در مرتبه عمل مورد عنایت ویژه قرار گیرد؛ همچنانکه در ارشاد القلوب دیلمی(جلد ۱، صفحه ۷۹) از حضرت نقل شده: «در دنیا غیر از این قرآن چیزی نمانده است؛ پس آن را امام خود قرار دهید تا شما را به هدایت راهنمایی کند. سزاوارترین مردم به قرآن کسی است که به آن عمل کند، هر چند آن را حفظ نکرده باشد و دورترین شخص از قرآن کسی است که به آن عمل نکند، هرچند آن را بخواند».

کسی که به قرآن ایمان آورده، به دستورات آن عمل می‌کند و قرآن را ملاک عمل خود قرار می‌دهد، قرآن در قیامت راهبر او به سعادت، لذت واقعی و جاودانی خواهد بود؛ چنانکه حضرت می‌فرماید «انّ هذا القرآن یجی‌ء یوم القیامه قائداً و سائقاً یقود قوماً الی الجنّه احلّوا حلاله و حرّموا حرامه و آمنوا بمتشابهه و یسوق قوماً الی النّار ضیّعوا حدوده و احکامه و استحلّوا محارمه»؛ این قرآن در روز قیامت در حالی که راهبر است می‌آید؛ مردمی‌ را که حلال قرآن را، حلال و حرام آن را، حرام گرفته‌اند و به متشابه آن ایمان آورده‌اند، به بهشت رهنمون می‌شود و مردمی‌ را که حدود و احکامش را ضایع کرده‌اند و حرام‌هایش را روا شمرده‌اند، به آتش می‌اندازد.

آموزه‌های اخلاقی امام حسن(ع) با تکیه بر آیات قرآن

ائمه اطهار(ع) از جمله امام حسن(ع) که از اهل بیت رسول خدا(ص) هستند به عنوان قرآن صاعد و ثقل اصغر در کنار قرآن کریم پاک و مطهر هستند و به استناد آیه شریفه «لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» جز آن‌ها کسی حقیقت ناب آن‌ها را نمی‌یابد، تمام آموزه‌های قرآنی در رفتار و گفتار آنها تجلی دارد. یکی از آموزه‌های اخلاقی حضرت(ع) که مورد تأکید قرآن است تحیّت احسن است؛ نقل شده که روزی کنیزی شاخه گلی برای امام حسن(ع) هدیه آورد. امام(ع) او را به خاطر این هدیه آزاد کرد و برای این رفتارشان به آیه شریفه «وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها: هرگاه به شما تحیّتی گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید» اشاره فرمودند. اقتضای کرامت حضرت(ع) آزاد کردن این شخص بود؛ این نمونه مربوط به رفتار حضرت بود؛ اما گفتار ایشان چیزی جز تاکید بر آموزه‌های قرآنی نبود و در فرمایشات متعددی به قرآن استناد فرمودند که در کتب روایی به آنها اشاره شده است. در حقیقت سخن و رفتار آن‌ها به طور کامل بر قرآن منطبق بود.

انس امام حسن(ع) با قرآن

انس انسان با قرآن مراتبی دارد که اهل‌بیت(ع) در هر مرتبه‌ای، مصداق اتم آن مرتبه انس هستند و بالاترین مراتب انس با قرآن هم منحصر در همه‌ی آن‌ها است. امام صادق(ع) درباره ادب قرائت قرآن توسط امام حسن(ع) فرموده است: «وَ كَان لَا يَقْرَأُ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِلَّا قَالَ لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ: همیشه این‌گونه بود که هیچ آیه‌ای را که يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا دارد، تلاوت نمی‌کردند؛ مگر اینکه می‌فرمود: لبیک، لبیک».

انس آن حضرت(ع) با قرآن تا آنجا بود که همواره در برخی سخنان خود به آیات قرآن استناد می‌کردند، چنان‌که در یک سخنرانی کوتاه درباره اهمیت تقوا و نقش آن در نجات‌بخشی انسان که در کتاب شریف تحف العقول ابن شعبه حرّانی نقل شده به چهار آیه قرآن استناد کردند.

ایشان همچنین به خطر تحریف معنوی و تفسیر به رأی قرآن هشدار و مردم را به سوی مفسران واقعی سوق می‌دادند و می‌فرمودند «پس [فهم‏] آن [قرآن‏] را از اهلش بخواهید؛ زیرا تنها ایشان نورى هستندکه از پرتو آنها روشنایى جویند و امامانى که از آنان پیروى شود». طبق این فرمایش، خود حضرت(ع) هم اهل قرآن به شمار می‌آیند و اهل قرآن کسانی هستند که شأنیت همراهی همیشگی و انس واقعی با این کتاب شریف را دارد.

یادداشت از معصومه حاجی‌مقصودی، مدرس حوزه و دانشگاه