مقام و منزلت حضرت زهرا(س) از منظر آیات قرآن

 آیات متعددی از قرآن به منزلت حضرت زهرا(س) پرداخته است. مشهورترین سوره‌ای که به فاطمه زهرا(س) اختصاص دارد سوره کوثر است. خداوند در این سوره می‌فرماید «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ، ما به تو کوثر [خیر و برکت فراوان] عطا کردیم.»؛ براساس برخی روایات این سوره حضرت فاطمه(س) را کوثر معرفی می‌کند.

در مورد علت و چرایی نزول سوره کوثر در شأن حضرت فاطمه(س) این‌طور گفته‌اند که در پی از دنیا رفتن پی‌درپی فرزندان ذکور پیامبر(ص)، برخی از دشمنان حضرت بنای تمسخر، استهزا و آزار و اذیت ایشان را گذاشتند که نسل پیامبر منقطع خواهد شد و نام ایشان از یادها خواهد رفت؛ این رویداد بعد از ولادت حضرت زهرا(س) اتفاق افتاد و باعث اندوهگینی قلب پیامبر(ص) شد. در پی این جریان خداوند با نزول سوره کوثر خط بطلانی بر این طرز تفکر جاهلی کشید.

در تفسیر واژه کوثر، مباحث فراوانی مطرح شده است. مفسران در اینکه مصداق کوثر چیست، اختلاف نظر دارند. در نوشته‌های تفسیری، مصداق‌های فراوانی چون حوض کوثر، بهشت، رودی در بهشت، قرآن، شمار فراوان اصحاب و پیروان، تعداد زیاد نسل پیامبر از حضرت زهرا(س) و شفاعت برای کوثر مطرح شده است. همچنین براساس گزارش تفسیر نمونه بسیاری از علمای شیعه مصداق کوثر را در این سوره حضرت فاطمه(س) دانسته‌اند؛ زیرا در سوره سخن از کسانی است که پیامبر را بدون نسل و ذریه می‌دانستند. در حالی که نسل پیامبر از دخترش فاطمه(س) ادامه پیدا کرده و همان نسل است که امامت بر عهده او نهاده شده است.

آیه تطهیر

آیه تطهیر از جمله دیگر آیاتی است که به حضرت فاطمه اختصاص دارد. این آیه بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب است که در آن به اراده خداوند بر پاکی اهل‌بیت(ع) از رجس و پلیدی تأکید شده و خداوند می‌فرماید «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً، بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل‌بیت (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.»

حضرت علی(ع) به جماعتی فرمودند: اى مردم، آیا تصدیق مى‌کنید که پیامبر پس از نزول آیه «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» من و فاطمه و دو پسرم حسن و حسین را جمع نموده و بر ما کساء و شمدى فدکى کشیده و فرمودند «بار خدایا! اینان اهل بیت و گوشت تن منند، آزار و ناراحتى و زحمت اینان موجب زحمت و آزار و اذیّت من است، پس رجس و آلودگى را از وجود اینان زائل نموده و آنان را تطهیر فرماى!»، امّ‌سلمه با شنیدن این کلمات نزدیک کساء آمده و عرض کرد: من نیز [از اهل کساء مى باشم]؟ فرمود: تو بر خیرى، اما این آیه فقط در شأن من و برادرم علىّ و دخترم فاطمه و دو فرزندم، و نه تن دیگر از فرزندان حسین نازل شده است، و کسى را در آن اشتراکى نیست. جماعت با شنیدن این سخن یکپارچه گفتند: گواهى مى دهیم که امّ سلمه این مطلب را براى ما نقل نمود.(الإحتجاج على أهل اللجاج، ج. ۱، ص. ۱۴۸).

آیه مودت

آیه مودت نیز در شأن حضرت زهرا(س) است. خداوند در این آیه می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى، بگو بر این رسالت مزدى از شما، جز دوست داشتن خویشاوندان، نمی‌خواهم». ابن‌عباس می‌گوید: «وقتی این آیه نازل شد، به رسول خدا عرض کردم این کسانی که مودت و محبت آنها واجب شده کیستند؟ رسول خدا(ص) فرمود علی و فاطمه و حسن و حسین» (تفسیر نور الثقلین، ج. ۴، ص. ۵۷۲)

سوره انسان

در سوره انسان داستان انفاق خانواده حضرت علی‌(ع) بیان شده و قرآن از این عمل تجلیل کرده است. «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلىَ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَ یَتِیمًا وَ أَسِیرًا إِنمَّا نُطْعِمُکمُ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکمُ جَزَاءً وَ لَا شُکُورًا؛ و غذاى (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» مى دهند! (و مى‌گویند ما شما را بخاطر خدا اطعام مى کنیم، و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمى خواهیم!»

در این سوره مبارکه، خداوند برای اهل‌بیت(س)، نعمت‌ها، رحمت‌ها و بهشت‌هایی را وعده می‌دهد که نه گوشی شنیده و نه چشمی دیده است. از لطایف این سوره این است که انواع نعمت‌های بهشتی در آن بیان شده اما برای رعایت حرمت فاطمه(س) از نعمت حورالعین سخنی به میان نیامده است.

آیه مباهله

خداوند در آیه مباهله می‌فرماید: «فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ؛از آن پس که به آگاهى رسیده‌اى، هر کس که درباره او با تو مجادله کند، بگو: بیایید تا حاضر آوریم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آن گاه دعا و تضرع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.»

شکی نیست که مصداق مباهله کنندگان مسلمان، پنج تن بودند و اسقف نجران با دیدن پنج تن (ع) گفت: «ای گروه نصاری، من افرادی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را از جا بکند، خدا آن را می‌کند. با اینها مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت یک نصرانی روی زمین باقی نخواهد ماند.» (الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج. ۱، ص. ۴۲).

آیه اطعام

آیه اِطْعام هشتمین آیه از سوره انسان است که بر اساس احادیث و طبق نظر مفسران شیعه و برخی از اهل‌سنت، حضرت علی(ع) و فاطمه (س) و حسنین (ع) و خادم آنها فضه سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، همه غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.

خداوند در این آیه می‌فرماید«به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است، از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند! آنها به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! (و می‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم!»

از ابن عباس نقل شده است که حسن و حسین دچار بیماری شدند. رسول خدا(ص) همراه با جمعی از یاران به عیادت آن دو آمدند و به علی گفتند ای ابوالحسن خوب است برای تندرستی فرزندانت نذری کنی. علی و فاطمه و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند سه روز روزه بگیرند. هر دو شفا یافتند. علی سه من جو قرض کرد. فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: ای اهل‌بیت محمد، مسکینی از مساکین مسلمان هستم، به من خوراکی دهید که خداوند به شما از مائده‌های بهشتی دهد. او را بر خود مقدم داشتند و نان‌ها را به او بخشیدند و با آب افطار کردند. فردای آن روز نیز روزه گرفتند. چون شب شد و غذا به میان آوردند، یتیمی بر در آمد. این بار هم غذای خود را به او بخشیدند. روز سوم هم به همان ترتیب روزه داشتند و هنگام افطار، اسیری پیدا شد، و باز نان جوین خود را به او بخشیدند. چون صبح شد علی(ع)، دست حسن و حسین را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفتند. چون آنان را دید که از شدت گرسنگی می‌لرزند، فرمود از دیدن حال شما حال ناگواری پیدا می‌کنم. برخاست و همراه آنان به منزلشان رفت و فاطمه را دید که در محراب عبادت بسیار ضعیف است. از دیدن او اندوهگین شد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت خداوند تو را به چنین اهل‌بیتی تهنیت می‌گوید و این سوره را قرائت کرد.

رقیه ایزدی، استاد حوزه علمیه فاطمیه کرمان و پژوهشگر قرآن