راضیه تجار: خالق اثر ایرانی - اسلامی باید خبره قرآن و شاهنامه باشد + صوت
راضیه تجار گفت: نویسنده باید از فضا و مکان سنتی گرفته تا آداب و رسوم، آموزه‌های دینی، باورهای ملی و میهنی، پند و اندرزهای حکمت‌آمیز تا کمک‌گیری از شاهنامه و قرآن و نمادها و نشانه‌هایی که در این زمینه می‌شناسیم در کار خود بهره ببرد؛ در این صورت فرد می‌تواند مدعی شود که اثری ایرانی-اسلامی ارائه داده است.
بخش عظیمی از ادبیات فارسی به‌ویژه بخش کلاسیک آن مبتنی بر حکمت، اخلاق و آموزه‌های مورد تایید و تاکید دین اسلام است. حتی در نظم و نثر بزرگانی چون سعدی، حافظ، مولاناو دیگر بزرگان ادبیات فارسی بارها شاهد اشارات مستقیم یا تلمیح به آیات و روایات هستیم؛ اما کمتر بحث و بررسی اختصاصی درباره وجوه اسلامی در ادبیات فارسی صورت گرفته یا شاخه ویژه‌ای به‌عنوان ادبیات ایرانی- اسلامی تعریف شده است.
برای روشن شدن وجوه نامعلوم این موضوع و پرسش درباره اینکه آیا اساسا چیزی به‌عنوان ادبیات ایرانی- اسلامی در ادبیات فارسی قابل تقسیم‌بندی است یا خیر، در سرویس فرهنگی ایکنا، مجموعه گفت‌وگوهایی را با تعدادی از نویسندگان و شاعران ترتیب داده‌ایم.
در بخش اول با اکبر صحرایی به گفت‌وگو نشستیم و در دومین مصاحبه با راضیه تجار، نویسنده و مدرس داستان‌نویسی، نویسنده برگزیده ادبیات دفاع مقدس و داور جایزه جلال آل احمد گفت‌وگو کردیم.
ایکنا _ با توجه به اینکه بخش بزرگی از ادبیات فارسی، به‌ویژه شعر و ادبیات کلاسیک ما با مضامین اخلاقی و حکمت و دیگر آموزه‌ها دینی درآمیخته است، آیا در شعر و ادبیات فارسی هم مانند هنر و معماری ایرانی- اسلامی، می‌توانیم تقسیم‌بندی با عنوان ادبیات ایرانی-اسلامی داشته باشیم؟
بله؛ در برخی آثار داستانی، خواننده با مفاهیمی چون عرفان، آموزه‌های دینی، حکمت و معرفت، سنت‌هایی برپایه باور ایرانی- اسلامی و از این دست مفاهیم و مضامین روبه‌رو می‌شود و البته این رنگ و لعاب وقتی به جان مخاطب می‌نشیند که آن اثر در یک قالب هنری ارائه شده باشد. یعنی زیرساخت درست باشد و مرصع‌نگاری به کمک واژگان و مفاهیم ارزشی آن در خدمت اثر قرار گرفته شده باشد در آن صورت محتوا و پیامی که عطری آشنا از آن به مشام می‌رسد، با هر نفس به عمق جان مخاطب نفوذ می‌کند.
ایکنا _ اگر از این زاویه به ادبیات نگاه کنیم که بخش زیادی از ادبیات کلاسیک ما مبتنی بر حکمت و اخلاق و دیگر آموزه‌هایی مثبتی است که مورد تأکید اسلام هم هست یا در اشعار شاعرانی چون حافظ و سعدی و مولانا صریحاً به آیات قرآن و روایات اشاره یا تلمیح دارند؛ می‌توانیم ادبیات فارسی و ایران را ادبیاتی اسلامی تلقی کنیم؟
نه لزوما همه آثار اما می‌توان در میان آثار خلق شده – چه آثار دیروز و چه آثار امروز- آثاری را می‌توان یافت که قلم نویسنده جدا از پردازش صحیح شخصیت‌پردازی، گفت‌وگونویسی، فضاسازی و دیگر عناصر داستانی که ترکیب‌بند آن‌ها ایرانی-اسلامی است و در ارائه مضمون و محتوا هم به‌گونه‌ای عمل کرده که پیام و جانمایه اثر تکیه بر فضائل اخلاقی، باور دینی و نماد و نشانه‌های ایرانی دارند؛ یعنی آثاری که همه وجهه هنری دارند؛ پاک و پاکیزه و مماس بر روح و جان و ذوق و فرهنگ یک ایرانی مسلمان است.
ایکنا _ برخی افراد صاحب‌نظر مدعی پدیده کتاب‌سازی در بخش کتاب‌های دینی هستند، به نظر شما این معضل چقدر اتفاق می‌افتد و چه ضربه‌ای به وجهه این ادبیات می‌زند؟
با کمال تاسف همین‌طور که می‌فرمایید؛ متأسفانه باید بگوییم بعضی آثار سکه قلب است و سکه قلب زدن هم به نظر من خیانت است. رج زدن و کپی کاری در این زمینه نابخشودنی است و باید حرمت این وادی را نگاه داشت.
بیشتر بخوانیم:
باید از چیزهایی حرف زد و به‌گونه‌ای گفت که قبلا گفته نشده و با بیان نو بیان نشده است. دوام و مانایی این آثار زمانی اتفاق می‌افتد که از شدت تکرار تاثیرگذاری خود را از دست نداده و طوری نباشند که مخاطب فقط هزینه کند اما دستاورد جدیدی بدست نیاورد.
ایکنا _ بحث دیگری که معمولاً در رمان‌های دینی و آئینی اتفاق می‌افتد، بحث سفارشی‌نویسی است، به نظر شما این مسئله چه تبعات مثبت و منفی برای این ادبیات داشته و دارد؟
به چه کسی و به چه منظوری سفارش دادن بسیار مهم است. اگر نویسنده با باور و ایمان قلبی سراغ چنین مضامینی برود یا سفارش بگیرد و توانایی ارائه اثری خواندنی با ساختار محکم داشته باشد، اشکال ندارد اما وای از زمانی که انگیزه فقط دریافت پول باشد و خود نویسنده هم بداند توانایی قلمی بالایی در این زمینه ندارد. در نتیجه اگر شروع به نوشتن کند به نظر من کارش قابل نکوهش است.
ایکنا _ با همه این تفاسیر اگر نویسنده‌ای بخواهد یک رمان یا شعر ایرانی و اسلامی تولید و تألیف کند، باید چه خصایص و ویژگی‌هایی در آن به کار ببرد که هم بخش ملی و هم وجه دینی آن برای مخاطب روشن و موردقبول باشد؟
نویسنده باید فرهنگ کشور خودش را بشناسد، باید در این اقیانوس غوطه‌خورده و دل سپرده باشد و در وقت نگارش از این آبشخور ابتدا روح خود و بعد، مخاطب را سیراب کند.
نویسنده باید از فضا و مکان سنتی گرفته تا آداب و رسوم، آموزه‌های دینی، باورهای ملی و میهنی، پند و اندرزهای حکمت‌آمیز تا کمک‌گیری از شاهنامه و قرآن و نمادها و نشانه‌هایی که در این زمینه می‌شناسیم و ظرایف و دقایقی دیگر را بشناسد و در کار خود وارد کند؛ در این صورت فرد می‌تواند مدعی شود که اثری ایرانی-اسلامی ارائه داده است و درحقیقت آیینه‌ای در مقابل فرهنگ کشورش نگاه داشته است.
گفت‌وگو از مطهره میرشکاری
انتهای پیام
