نقش دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی دانشجویان

به گزارش خبرنگار ایکنا، حسین ابراهیم‌آبادی، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، امروز سه شنبه اول آذرماه در همایش «فرهنگ و هویت‌های دیجیتال دانشگاه» با موضوع «فضای دیجیتال و هویت‌های چندپاره دانشگاهی» به سخنرانی پرداخت.

در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:

وقتی راجع به هویت در نسل دانشجو صحبت می‌کنیم باید هویت در دوره سنی 18 تا 24 سال را مد نظر قرار می‌دهیم. این دوره مهمی است چراکه 18 سالگی سنی است که فرد از نوجوانی وارد ابتدای بزرگسالی می‌شود. هویت‌یابی، یک جریان مستمرِ ثبات و تغییر است اما از دوره دانشجویی، تا حدودی ثبات بر تغییر غلبه پیدا کرده و فرد تلاش می‌کند به هویت با ثباتی دست پیدا کند. عبور از خودمرکزبینی، موضوع مهمی است که در این دوره رخ می‌دهد و فرد با مؤلفه‌های جدیدی مواجه می‌شود که قبلا با آنها مواجه نبوده است. فرد قبلا با خانواده، دین فرهنگ و جغرافیایی که در آن زندگی می‌‌کرده است مواجه بوده اما در دانشگاه با ساختارهای هویتی جدیدی مواجه می‌شود که یکی از آنها خودِ دانشگاه است.

رابطه دانشگاه و هویت

فرد در دانشگاه قدرت تفکر و تصمیم‌گیری درباره آینده، شغل و ... دارد و همه این مسائل بر جنبه‌های هویتی وی تأثیر دارد و چون فرد در ابتدای بزرگسالی است بنابراین هویت در برابر آشفتگی تقویت می‌شود. تشخص هویتی، منزلت و موقعیت هویتی برای فرد، یکی از مشخصات اصلی این دوره است. حتی برخی از کارشناسان می‌گویند آنقدر دانشگاه در شکل‌گیری ثبات هویتی فرد تأثیر دارد که هویت فرد را باید به دوران قبل و بعد از دانشگاه تقسیم کنیم. در این دوره فرد احساس بزرگ شدن مخصوصا در زمینه انتخاب مستقلانه می‌کند چراکه لفظ بزرگسال در این دوره به فرد این امکان را می‌دهد که به شکل مستقل فکر کرده و مستقل انتخاب کند.

نکته مهمی که درباره هویت وجود دارد این است که شاید بتوان گفت هویت از موضوعاتی است که در سال‌ها و دهه‌های اخیر، یکی از مراکز اصلی کشمکش بین فرد، جامعه و سیاست بوده است. حتی بخشی از اعتراضات چند ماهه اخیر به درگیری‌های هویتی مربوط است چراکه یک نسل وجود دارد که دنبال هویتی خاص و تعریفی از زندگی است اما سیاستگذاران ما قبلا به مسائل هویتی جوانان ما توجه نکرده‌اند لذا بروز و ظهور آن را اکنون می‌بینیم. حال استقبال از شبکه‌های اجتماعی و وب نیز از این زاویه قابل تأمل است چراکه افراد در آنجا آزادانه‌تر می‌‌توانند به ابراز هویت خودشان بپردازند.

تلاش نسل جوان ایرانی برای ابراز هویت

چند سال قبل در پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات، کاری تحقیقی انجام دادیم که در قالب کتاب هم چاپ شد. در آنجا بررسی کردیم که چرا زبان فارسی، چهارمین زبان موجود در فضای وب است. در آنجا توضیح دادیم که این مسئله ناشی از تلاش نسل جوان ایران است که خودِ حقیقی‌شان را به میزان بیشتری نشان دهند بنابراین می‌توان از این زاویه نیز به هویت‌هایی که نسل جوان دانشجو دنبال آن هستند پرداخت؛ چراکه دانشجو هم در آنجا می‌تواند به ابراز هویت بپردازد. اینترنت فضایی فراهم کرده که انسان به دور از خواب و خیال به رهاسازی فکر و اندیشه خود پرداخته و رفت و برگشت میان حقیقت و واقعیت را دائماً داشته باشد و برخی از ناممکن‌ها را ممکن کند.

از سوی دیگر وقتی فرد وارد فضای مجازی می‌شود می‌تواند هویت‌های دیگری نیز پیدا کند لذا ممکن است هویت وی چندپاره شود. در اینجا یک دانشجوی رشته فنی دانشگاه صنعتی شریف اهل ادبیات و تاریخ و سیاست هم هست. البته بنده معتقدم در آینده دانشگاه، تبدیل به مرکز گفت‌وگو و تعامل شده و درس به فضای شبکه منتقل می‌شود یعنی دانشگاه و فضای مجازی با همکاری همدیگر چیزی را تشکیل می‌دهند که می‌توان اسم آن را دانشگاه دیجیتال گذاشت.

به عنوان نکته پایانی باید گفت که واقعیت این است؛ بسیاری از دانشجویان در فضای مجازی به هویت خود معنا بخشیده‌اند و از این طریق زندگیِ تحصیلی، اجتماعی و شغلی خودشان را نیز معنا داده‌اند.

نقش تحولات دیجیتال در تغییرات دانشگاهی

محمد اسکندری ثانی، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، در ادامه با موضوع «آینده‌نگاری و تحولات دانشگاهی در پرتو دیجیتالی شدن» سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:

یک بازساخت در اقتصاد جهانی در حال رخ دادن است و مهارت و دانش بر تمام آنچه قبلاً وجود داشته غلبه می‌کند و اکنون آنچه قبلاً در دست طبیعت بود در اختیار دانش و مهارت قرار دارد و به همین دلیل باید در دانشگاه‌ها آینده‌نگری داشته باشیم و تحولات و سیاست‌هایی را که لازم می‌دانیم را از قبل بازسازی کنیم و تصمیم‌گیری پیش‌دستانه داشته باشیم تا غافلگیر نشویم و آینده مطلوب را به شکل صحیحی ترسیم کنیم. مؤسساتی روی آینده پژوهی در ابعاد مختلف کار می‌کنند و شاید خیلی از دانشگاه‌های ما با آنها بیگانه باشند مثلاً بنده که بررسی کردم در نیوزیلند یا آمریکا در مورد مواد غذایی هم کار آینده‌پژوهی می‌شود.

مؤلفه‌های شکل دهنده به آینده شامل روندها، تصاویر، رویدادها، اقدامات استراتژی‌ها و قوانین هستند. روندها شامل تغییرات اقتصادی، اجتماعی و ... هستند. رویدادها در یک لحظه رخ می‌دهند و هیچ کس تصور نمی‌کند که تبعات زیادی داشته باشد برای مثال یک جوان صرب مست کرده و ولیعهد اتریش را می‌کشد که منجر به جنگ جهانی اول و کشته شدن پانزده میلیون انسان می‌شود. نکته‌ای که وجود دارد این است که آیا روندها منجر به شکل‌گیری آینده می‌شوند؟ در جواب باید گفت که در بسیاری از مواقع تصمیمات کنونی را بر اساس تصمیمات موفق گذشته می‌گیریم اما در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که هدف ما محقق نشده است بنابراین جواب منفی است و باید دانست که آینده را مؤلفه‌های مرتبط به هم همانند روندها، ریشه‌ها و رخدادها شکل می‌دهند.

سؤال این است که تحولات دیجیتال چگونه و به چه میزان باعث تغییر در جامعه دانشگاهی می‌شوند. امروزه وارد انقلاب نت شده‌ایم. این انقلاب، روز به روز گسترش پیدا می‌کند و اگر به سند 2030 آلمان نگاه کنید در این سند آمده است که در آن سال باید هیچ وابستگی به منابع گازی وجود نداشته باشد اما از هم اکنون در بخش آموزش و کتاب، شاهد دیجیتالی شدن و به روز شدن و هزینه پائین هستیم و اصطلاحاً به سمتی می‌رویم که مخصوصاً در زمینه آموزشی، هزینه صفر شود و از بسیاری از آموزش‌های به روز و در دسترس هم استفاده کنیم. جالب اینجاست که دانشگاه‌های ما در ایران همگام با این تحولات حرکت نکرده‌اند لذا به نظرم در سال‌های آینده شکاف بزرگی بین نظر و عمل در این عرصه در بطن جامعه خواهیم داشت.