غفلت از حوزه اهواز در تاریخ حوزه‌های علمی تشیع

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا هدایت‌پناه، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در کرسی علمی ترویجی «تأملی بر ابعاد علمی حوزه اهواز با تأکید بر فضاله بن ایوب اهوازی، پسران سعید اهوازی و خاندان مهزیار اهوازی» که امروز، 24 آبان در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد، گفت: ابعاد حوزه علمی اهواز کاملاً گمنام است و سخن گفتن درباره آن کار آسانی نیست. بررسی و تفصیل این موضوع نیازمند جلسات متعددی است تا ابعاد مختلف آن کاملاً مشخص شود. ریشه‌های تشیع در حوزه اهواز، زمینه‌های ظهور و بروز حوزه اهواز، نقش ائمه(ع)، میراث علمی حوزه اهواز و مناسبات این حوزه با حوزه‌های دیگر هر کدام بحث‌های گسترده‌ای است که نیاز به پژوهش‌های عمیق‌تر دارد.

وی اظهار کرد: این بحث را با تمرکز بر سه شخصیت فضاله بن ایوب، پسران سعید اهوازی و علی‌بن مهزیار که نقش مهمی در ارتقای حوزه اهواز داشتند، پیش ‌می‌بریم و بخش‌هایی از ابعاد حوزه علمی اهواز را نشان می‌دهیم. شخصیت‌های فعال دیگری نیز در ارتباط با این حوزه کار کرده‌اند که برخی در دوره بعد از ائمه(ع) هستند، اما آنچه درباره حوزه اهواز بیشتر مطرح شده است افرادی هستند که در دوره ائمه معصوم بوده‌اند. 

هدایت‌پناه گفت: از دوره امام رضا(ع) و به ویژه در دوره ابناءالرضا(ع) شاهد اوج شخصیت‌های علمی در حوزه اهواز هستیم. حتی در ارتباط با حوزه قم نیز از زمان امام کاظم(ع) که سازمان وکالت شکل می‌گیرد شاهد رشد فزاینده شخصیت‌های علمی هستیم.

شخصیت شاخص علمی حوزه اهواز

این محقق به معرفی شخصیت شاخص علمی اهواز پرداخت و عنوان کرد: درباره فضاله گفته‌اند که او متولد کوفه است. اطلاع دقیقی از تاریخ تولد او نداریم، اما در حدود سال 130 هجری قمری متولد شده است و آنچنان در اهواز بوده که بیشتر به قید اهوازی شناخته می‌شود. او را از اصحاب بزرگ امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) دانسته‌اند. شیخ صدوق روایتی از او نقل کرده که به خدمت امام صادق(ع) رسیده است. اگر این روایت را درست بدانیم سابقه او به دوره امام صادق(ع) نیز می‌رسد. نجاشی او را توثیق کرده است. او از محدثان بزرگ شیعه است که برخی او را از اصحاب اجماع دانسته‌اند. 2 هزار و 576 بار نام او در اسناد و هزار و 311 بار در کتب اربعه ذکر شده است. از مشایخ بزرگ علمای امامیه مانند علی‌بن مهزیار است. کتاب الصلاة و النوادر از آثار ایشان است.

وی در ادامه درباره پسران سعید اهوازی گفت: حسن و حسین دو چهره معروف از اصحاب امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و مورد توثیق تمام علمای شیعه است. تضعیفی درباره این دو در کتب رجالی ندیدم. علامه حلی، حسین بن سعید را ثقه و جلیل‌القدر وصف کرده است. هر دو از مشایخ بزرگ افرادی چون علی‌بن مهزیار اهوازی هستند. این دو برادر در تدوین مجامع حدیثی شیعه پیشگام بودند به گونه‌ای که کتب آن‌ها میزان قرار گرفته است. این دو سی کتاب نوشته‌اند که مورد اعتماد بزرگان شیعه است. موضوع این کتاب‌ها فقه، فضایل، کلام، تفسیر و موضوعات دیگر است.

این پژوهشگر در ادامه در معرفی علی‌بن مهزیار اهوازی بیان کرد: درباره خاندان مهزیار سخن بسیار می‌توان گفت. در تاریخ شیعه این خاندان نزدیک به 15 یا 16 نفر هستند که از آن‌ها تألیفاتی برجای مانده و برخی از آن‌ها دیدارهایی با ائمه(ع) داشته‌اند و کلمات عجیبی از طرف برخی امامان درباره آن‌ها وارد شده است.

وی در ادامه با تصریح به غفلت از این خاندان در تاریخ تشیع اظهار کرد: وقتی درباره حوزه‌های علمی پژوهش کنیم، متوجه می‌شویم که چند نفر را برجسته می‌کنیم که تألیفی هم ندارند، اما خاندانی مانند خاندان مهزیار که 15 یا 16 نفر آن‌ها چنین جایگاه علمی دارند یک سطر درباره آن‌ها در تاریخ تشیع نداریم و غفلت عجیبی از طرف ما نسبت به این خاندان و حتی در متون درسی شده است.

نامه امام جواد(ع) به علی‌ بن مهزیار

مؤلف کتاب «سیر تدوین و تطور صحابه نگاری» افزود: معروف است که علی‌بن مهزیار از منطقه دورق اهواز است. پدرش نصرانی بود و بعدها مسلمان شد. در عظمت او گفته‌اند او محضر سه امام یعنی امام رضا(ع)، امام جواد تا امام هادی(ع) را درک کرده و گفته‌اند حسن‌بن سعید اهوازی کسی است که علی‌بن مهزیار را به خدمت امام رضا(ع) آورده است. این دیدار قطعاً مربوط به قبل از مهاجرت امام رضا(ع) به مرو است. علی‌بن مهزیار را جلیل‌القدر و واسع‌الروایه توصیف کرده‌اند. اگر کتاب‌های خاندان مهزیار که 33 کتاب در علوم مختلف هستند رصد کنیم می‌بینیم در حوزه‌های مختلف و نزد علمای بزرگ انتشار پیدا کرده‌ بودند و اگر از کتب اربعه، روایات حوزه اهواز را جدا کنیم خواهیم دید که روایات زیادی از حوزه اهواز در این کتاب‌ها نفوذ پیدا کرده‌اند.

هدایت‌پناه ادامه داد: امام جواد(ع) در نامه‌ای به علی‌بن مهزیار می‌نویسد «يا علي احسن الله جزاک و اسکنک جنته و منعک من الخزي في الدنيا و الآخرة و حشرک الله معنا. يا علي قد بلوتک و خيرتک في النصيحة و الطاعة و الخدمة و التوفير و القيام بما يجب عليک. فلو قلت اني لم ار مثلک لرجوت ان اکون صادقاً فجزاک الله جنان الفردوس نزلاً فما خفي علي مقامک و لا خدمتک في الحر و البرد، في الليل و النهار فأسأل الله اذا جمع الخلائق للقيامة ان يحبوک برحمته تغتبط بها انه سميع الدعاء» این سخن بسیار مهم است و اگر من به جای خوزستانی‌ها و مسئولان خوزستانی بودم این جمله را به عنوان هویت استان در سر در ورودی شهر قرار می‌دادم. ما چنین تعبیری را کمتر در ارتباط با افراد دیگر از طرف ائمه(ع) داریم. امام جواد(ع) در نامه دیگری به علی‌بن مهزیار می‌نویسد تو نمی‌دانی خداوند چه جایگاهی برای تو در نزد من قرار داده است. سال وفات علی‌بن مهزیار معلوم نیست اما او تا سال 229 هجری قمری زنده است.

این پژوهشگر در ادامه نام برخی از خوزستانی‌هایی که در میان وکلا و سفرای امام زمان(عج) بوده‌اند نام برد و گفت: در ارتباط با اهواز سه نامه در تاریخ داریم که یک نامه معروف به «رساله الاهوازیه» از امام صادق(ع)، یک نامه با موضوع جبر و تفویض از امام هادی(ع) و نامه دیگری از امیرالمؤمنین(ع) است که آن را برای رفاعه‌بن شداد که در آن زمان حاکم اهواز نوشته بودند. همچنین 55 نامه در تاریخ وجود دارد که ظاهراً نامه‌هایی هستند که اصحاب خوزستانی ائمه(ع) واسطه رساندن آن‌ها به مردم بوده‌اند.

وی در پایان گفت: حوزه علمی اهواز یکی از حوزه‌هایی است که ظرفیت عجیبی دارد و قابلیت آن را دارد که درباره ابعاد مختلف آن به طور گسترده بحث کنیم.