پرویز: نظارت کیفی دولتی بر کتاب خسارت ایجاد می‌کند + صوت
محسن پرویز معتقد است در حوزه کتاب‌هایی که از کیفیت کافی برخوردار نیستند، ورود نهادهای نظارتی یا دولت یا نهادهای فرهنگی مرتبط در بخش دولتی و پیشگیری از صدور مجوز و مسائلی از این دست، اثرات خسارت‌باری به دنبال خواهد داشت.
طبق آمار رسمی خانه کتاب و ادبیات ایران تعداد عناوین کتاب چاپ اول در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۱۱۱ هزار عنوان می‌رسد که نسبت به سال گذشته افزایش تقریبا ۱۶ هزارتایی را در پی داشته است.
افزایش چندهزارتایی چاپ کتاب به عنوان یک کالای مهم فرهنگی آن هم به فاصله یک سال می‌تواند شاخص خوبی در بیان رشد و توسعه فرهنگی باشد اما باید توجه داشت که سهم کیفیت از این افزایش کمیت چقدر است.
در سی‌امین دوره هفته کتاب لزوم کیفیت‌سنجی آثار مکتوب پیش از چاپ و امکان‌های ایجاد سازوکاری برای توجه به ابعاد فنی و ادبی کتاب‌ها پیش از اخذ مجوز را از نگاه اهالی قلم و ادب بررسی کردیم.
محسن پرویز، نویسنده و معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم و رئیس پیشین انجمن قلم ایران در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن بیان اینکه این تعداد کتاب که در کشور چاپ می‌شود در حوزه‌ها و موضوعات مختلف است، عنوان کرد: بخشی از این کتاب‌ها مربوط به حوزه کودک و نوجوانان و بخشی مربوط به بزرگسالان است. در هرکدام از بخش‌ها هم یک رده کتاب برای حوزه کمک درسی داریم که طبیعتا از دایره شمول این بحث‌ها خارج می‌شود.
سهم بالای کتاب‌های کمک‌درسی
وی با اشاره به اینکه شاید بالای 25 درصد از نشر سالانه کشور مربوط به کتاب‌های کمک درسی است، اضافه کرد: افزون بر این بخش کتاب‌های علمی که کتاب کمک درسی محسوب نمی‌شود هم بحث جداگانه‌ای دارد. غیر از این‌ها حوزه دین و کتاب‌های ادبیات یعنی شعر و داستان و سایر حوزه‌ها است که فکر می‌کنم آنچه در اینجا و در بحث ارزیابی کیفی آثار مورد بحث و نظر است، کتاب‌های عمومی مخصوصا کتاب‌های حوزه دین و ادبیات یعنی شعر و داستان است و کتاب‌های دانشگاهی و حوزه فلسفه و عرفان و این قبیل موضوعات کمتر مد نظر است.
این نویسنده افزود: البته در آن حوزه‌ها هم گاهی کتابسازی یا کتاب‌های کم‌ارزش داریم اما چون بخشی از این کتاب‌ها مخاطب عام ندارند، آن چیزی که بیشتر مد نظر افراد هست، همین حوزه‌های عمومی و نهایتا حوزه دین و کتاب‌هایی است که شکل فلسفی و عرفانی دارند اما برای عموم مردم منتشر می‌شوند و به معنای واقعی کلمه کتاب‌های علمی نیستند.
توجه به رویه چاپ کتاب
پرویز با اشاره به اینکه در چاپ این بخش از کتاب‌ها، توجه به رویه‌ای که معمولا در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد، شاید تا حدی راهگشا باشد؛ تصریح کرد: معمولا در همه کشورهای پیشرفته دنیا بر سر راه انتشار هیچ کتابی مانع ایجاد نمی‌کنند، مگر کتابی که به منافع ملی آن کشور لطمه بزند یا انتشار آن بنا به دلایلی مضر تشخیص داده شود.
رئیس پیشین انجمن قلم اضافه کرد: برای مثال در بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکا ممکن است به‌هیچ‌وجه نتوانید کتابی راجع به هولوکاست یا راجع به نقاط قوت کشوری که دوست محسوب نشود و به نحوی منع انتشار آثار در خصوص آن کشورها به‌صورت ننوشته ساری و جاری باشد، منتشر کنید. مثلا در ایام جنگ سرد در آمریکا اگر کسی می‌خواست کتابی راجع به شوروی منتشر کند و نقاط قوت رژیم کمونیستی را برشمرد، ممکن بود با تعقیب قضایی مواجه شود یا بعدا دردسرهایی متحمل شود و در نتیجه از این دست کتاب‌ها در آنجا منتشر نمی‌شد.
آثار ضعیف و منع انتشار
پرویز در ادامه با اشاره به اینکه در هیچ جای دنیا برای کسی که بخواهد یک رمان یا شعر ضعیف منتشر کند، منع انتشار صادر نمی‌کنند اما چاپ کردن این کتاب برای نویسنده خیلی ساده نیست، اضافه کرد: از آنجا که در این کشورها در حوزه نشر حرفه‌ای عمل می‌شود، عدد ناشران -حتی در حوزه‌های تخصصی مربوطه- خیلی زیاد نیست و مولف مجبور است برای انتشار کتاب سراغ یکی از این ناشران برود. ناشرها هم معمولا اثر را ارزیابی کلی می‌کنند و ممکن است شما به راحتی نتوانید کتاب خود را چاپ کنید.
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم با تاکید بر اینکه در کشورهای پیشرفته چاپ اول اثر معمولا تعداد کتاب‌های چاپ شده یعنی تیراژ کتاب، خیلی بالا نیست، اضافه کرد: تصور ذهنی عموم افراد این است که در آمریکا و اروپا کتاب‌ها با شمارگان بالا و به‌صورت میلیونی چاپ می‌شوند. درحالی که چنین نیست؛ بلکه ابتدا-مخصوصا درحوزه‌هایی مثل شعر و داستان که مخاطب عام دارد- در چاپ اول چند صد نسخه برای دست‌اندرکاران این حوزه و صاحب‌نظران - مطبوعات و منتقدین و... - چاپ می‌شود و اگر آن‌ها بخوانند و تایید کنند ناشر سرمایه‌گذاری می‌کند که کتاب را با تیراژ بالاتری چاپ کند.
پس زدن کتاب‌های ضعیف
وی با اشاره به اینکه اتفاق غربالگری توسط متخصصان مربوط به حوزه در جامعه اتفاق می‌افتد و اتفاق خوبی است، گفت: در این صورت ناشر روی کتاب‌های ناشناخته یا کتاب‌هایی که فکر می‌کند فروش بالایی نداشته باشد، سرمایه‌گذاری اولیه بالایی نمی‌کند. درواقع نهادهای دولتی نیستند که از چاپ کتاب‌های سطح پایین ممانعت می‌کند، بلکه این خود جامعه است که آثار ضعیفتر را پس می‌زنند.
پرویز اضافه کرد: خاطرم هست یکی از برندگان جایزه نوبل ادبی در مصاحبه‌ای گفته بود برای انتشار کتابم به 18 ناشر مراجعه کرده بودم و ناشر هجدهم حاضر شد کتابم را چاپ کند و بقیه حاضر به چاپ کتاب نشدند که این نشان می‌دهد در کشورهای پیشرفته چاپ کتاب کار راحتی نیست.
رئیس پیشین انجمن قلم ایران در بخش دیگر صحبت‌های خود اظهار کرد: یکی از اتفاقات بدی که در کشور ما افتاده و در سنوات اخیر هم خیلی زیاد شده است، بحث سرمایه‌گذاری خود مولف در چاپ کتاب است. درواقع بعضی از ناشران از مولف پول می‌گیرند تا کتاب وی را چاپ کنند که این موضوع در بخش‌های مختلف از جمله در حوزه ارزیابی کتاب لطمه می‌زند؛ یعنی در نگاه ناشر دیگر نیازی نیست که کتاب تخصصی یا حرفه‌ای باشد.
نشر ایران؛ همچنان غیرحرفه‌ای
پرویز در ادامه ضمن بیان اینکه نشر ما همچنان نشر غیرحرفه‌ای است، عنوان کرد: در یک مقطع زمانی- در نیمه دوم دهه شصت نوعی- حمایتی از ناشران توسط وزارت ارشاد صورت گرفت که مشوق گرفتن مجوز نشر شده است. درنتیجه تعداد زیادی مجوز نشر صادر شد و افرادی که اساسا کار حرفه‌ای‌شان کار نشر نیست، مجوز نشر گرفته‌اند و بعضی از آن‌ها به نحوی به این حرفه ادامه دادند که شکل حرفه‌ای ندارد.
وی افزود: تعداد ناشران خیلی از کشورهایی که حجم کتاب‌های چاپ شده آن‌ها چند ده یا چند صد برابر ما است؛ زیر هزار است؛ درحالی‌که تعداد ناشران در ایران 100 برابر آن‌ها است. طبیعتا بازار نشر ما با این حجم و گنجایشی که دارد نیازمند این تعداد ناشر نیست. عملا تعداد زیادی از این موارد فقط اسم است و فعالیتی ندارند یا در برخی موارد ممکن است فعالیتی انجام شده باشد که جنبه‌های فرهنگی نداشته باشد یا باعث افزایش و رشد نشود.
پرویز در پایان و در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: در حوزه کتاب‌هایی که از کیفیت کافی برخوردار نیستند، ما باید از سایر الگوها و مسیری که دیگران رفته‌اند استفاده کنیم و ورود نهادهای نظارتی یا دولت یا نهادهای فرهنگی مرتبط در بخش دولتی و پیشگیری از صدور مجوز و مسائلی از این دست، اثرات خسارت‌بار به دنبال خواهد داشت و مضرات آن بیش از منافع آن است لذا بهتر است از همان مسیرهای تجربه شده کار را دنبال کنیم.
گفت‌وگو از مطهره میرشکاری
انتهای پیام
