حقیقت فضای مجازی نظم جدید اجتماعی است

به گزارش ایکنا، نشست بررسی ماهیت فضای مجازی ظهر امروز 21 آبان با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید امیر سخاوتیان؛ مدرس حوزه و دانشگاه و حجت‌الاسلام و المسلمین محمود محمدزاده؛ استاد دانشگاه فرهنگیان قزوین در دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی مرکز ملی فضای مجازی برگزار شد.

در ابتدای نشست سخاوتیان اظهار کرد: در گام نخست مباحث فقهی باید الفاظ و واژگان یک موضوع را دقیق مشخص کنیم. اگر حدود یک واژه مشخص نشود سبب مغالطه در استنباط احکام می‌شود، لذا در گام نخست مهم این است که واژه فضای مجازی را درست بشناسیم. من و شما از فضای مجازی استفاده می‌کنیم ولی فضای مجازی صرفا یک فناوری صرف نیست. فضای مجازی یک اتوپیا است که در قرن بیستم شدت گرفت و احتمالا قرن 21 را در بر می‌گیرد. فضای مجازی در ادبیات علمی یک تعریف واضح و مشخص ندارد و هر کس با زاویه‌ای آن را تعریف می‌کند. در غرب این مشکل کمتر است چون ما آن را به فضای مجازی تعریف کردیم ولی در غرب آن را به عنوان دیجیتال اسپیس یا سایبر اسپیس تعریف می‌کنند. متاسفانه مجاز بودن و مجازیت تبیین صحیحی نشده و عدم تبیین صحیح سبب می‌شود مغالطه‌هایی صورت بگیرد. فضای مجازی یک فناوری برای جامعه‌سازی جدید است. به عبارت دیگر حقیقت فضای مجازی یک نظم جدید اجتماعی و تمدنی است.

وی افزود: ابتدا باید مشخص کنیم مراد ما از مجاز در فضای مجازی چیست. مجاز گاهی اوقات در برابر حقیقت است، گاهی اوقات در برابر واقعیت. واقعیت چیزی است که تحقق پیدا کرده، حقیقت چیزی است که صلاحیت تحقق دارد. اگر مجاز را در برابر حقیقت در نظر بگیریم، معنای عدمی می‌گیرد ولی اگر در برابر واقعیت در نظر بگیریم معنای وجودی خواهد گرفت، چون خود مجاز هم دارای نفس الامر است. وقتی گفته می‌شود مجاز در برابر حقیقت، گاهی مجاز لغوی است و گاهی مجاز اسنادی. مجاز لغوی سیر لفظ از یک معنا به معنای دیگر به خاطر یک علاقه و رابطه است. مثلا می‌گوییم شیر آمد. شیر برای حیوان جنگل وضع شده ولی از حیث شجاعت بر انسان شجاع هم اطلاق می‌شود. این مجاز لفظی است. گرچه فضای مجازی یک اصطلاح و واژه است ولی بحث ما ناظر به مجاز لغوی نیست و سخن ما از یک واقعیت و حقیقتی است.

مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: مجاز بعدی مجاز در اسناد است. در مجاز اسنادی ما لفظ را به جای دیگر انتقال ندادیم، بلکه چیزی را به کسی اسناد می‌دهیم که اولا و بالذات برای خود شخص نیست، برای چیز دیگری است. مثلا به کسی که داخل کشتی نشسته است می‌گوییم فلان شخص در حال حرکت است در حالی که در واقع کشتی در حال حرکت است. فضای مجازی هم یک تحققی در خارج دارد ولی به تبع یک حقیقتی است. اگر مجاز در برابر حقیقت را در نظر بگیریم معنای اسنادی را می‌توانیم به فضای مجازی ربط دهیم.

وی افزود: مجاز در برابر واقعیت یعنی در خارج یک واقعیتی تحقق پیدا کرده و بر اساس آن واقعیت یک چیزی تحقق پیدا می‌کند که بالعرض است. مثلا درختی داریم که نور به آن می‌تابد و سایه‌اش بر زمین می‌افتد. سایه واقعی است یا مجازی است؟ سایه یک واقعیت خارجی است، ولی نسبت به درخت مجاز است. این واقعیت یک واقعیت تبعی است. سایه، درخت نیست، ولی سایه درخت است. پس فضای مجازی یک فرعی است که در تحقق بیرونی خودش آنقدر می‌تواند قدرت بگیرد که بر ادراک واقعی ما اثر بگذارد. آنقدر این سایه پررنگ می‌شود که درخت به چشم نمی‌آید با اینکه درخت هست.

در ادامه محمدزاده به عنوان ناقد سخن گفت و اظهار کرد: یک بخش مغفول و اساسی بحث شما نسبت به تعریف فضا است. وقتی می‌گوییم فضای مجازی، مقصود از فضا چیست. اگر این بخش روشن شود، اشکال بعدی مرتفع می‌شود و آن اینکه اگر کسی فضا را درست تعریف کرد فضای مجازی را روبروی فضای حقیقی نمی‌بیند. در واقع آن یک بحث است این یک بحث است. اصلا قیاس فضای حقیقی و مجازی غلط است. اینکه روی سخن را روی سایه درخت می‌بریم نشان از این دارد که فضای مجازی را سایه دیدیم و درخت را فضای حقیقی دیدم در حالی که در واقع اینطور نیست. اساسا باید نشان دهیم تعریف ما از فضا چیست. این نکته خیلی مهمی است. اگر فضا را درست تعریف کردیم دیگر فضای مجازی را عدل فضای حقیقی یا تبع آن نخواهیم دید.

وی افزود: اساسا کلمه فضای مجازی یک غلط رایج است. این فضایی که در آن هستیم مجاز نیست که دنبال این بگردیم معنای این مجاز چیست. اساسا در کلمه فضای مجازی قطعا مقصود یک فضای سایه‌ای و شبهی نیست بلکه فضای مجازی دنیایی است که لوازم خودش را دارد.

در ادامه نشست سخاوتیان به نقد محمدزاده پاسخ داد و گفت: ایشان فضای مجازی را مستقل و جدا از فضای واقعی می‌داند ولی طبق مبنایی که ما ورود کردیم فضای مجازی را مستقل از فضای واقعی ندانستیم بلکه امتداد همان فضا دانستیم. این یک اختلاف مبنایی است. اشکال ایشان بر اساس مبانی خودشان بود.