ورمزیار: تعزیه رسانه عاشوراست + صوت و فیلم

مرشد ابوالفضل ورمزیار نقال و پژوهشگر تعزیه گفت: طبق مطالعات جدید و دقیق جامعه‌شناسانه هنر‌های ایرانی نظیر تعزیه، کارکرد رسانه را دارد برای همین تعزیه توانسته نقش مهمی در اشاعه فرهنگ عاشورا داشته باشد. بهترین مثال در این رابطه دوران رضاخانی است. در آن مقطع حکومت سعی کرد با هنرهایی که در آن مفاهیم عاشورایی مدنظر بود مبارزه کند اما نه تنها در انجام این کار موفق نبود بلکه تعزیه و دیگر اشکال هنرهای عاشورایی نظیر نقالی توانستند احیاگر و عاملی در جهت شور و اشتیاق عاشورایی باشند.

وی افزود: دلیل موفقیت تعزیه دو عامل است. ابتدا اینکه تعزیه برخاسته از باورهای قلبی و پایگاه مردمی است. در ضمن رسانه بودن این هنر باعث شده این هنر بتواند عاملی در جهت اشاعه فرهنگ عاشورا باشد. با این توضیح به صورت روشن می‌گویم حتی اگر شرایطی پیش آید که دیگر امکان اجرای آیین‌های عاشورایی را نداشته باشیم تعزیه در جای خود باقی خواهد ماند. در حقیقت هر هنری که در آن سعی شده نور و کلام امام حسین(ع) مدنظر قرار گیرد هیچگاه خاموش نخواهد شد.

این نقال ادامه داد: قدم‌های ابتدایی در تعزیه دوران آل بویه رخ داد و در دوره سلجوقی با آن برخورد شد. با گذر زمان تعزیه راه خود را ادامه داد تا اینکه در دوره صفویه به آن توجه جدی شد و در زمان قاجار نیز به اوج خود رسید، به‌نحویکه در دوره قاجار ما محلی با عنوان «تکیه دولت» داشتیم که در آن تعزیه به شکلی فاخر اجرا می‌شد. در دوره انقلاب اسلامی امیدوارم تعزیه و دیگر هنر‌های عاشورایی به بالاترین نقطه رشد خود رسند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا بالا رفتن آگاهی در بین هنرمندان تعزیه روی کیفیت هنر آنها تاثیر داشته است؟ گفت: برخی از روایت‌هایی که در تعزیه اجرا می‌شود دارای اشکالات اساسی چون کذب بودن آنهاست. برای مثال به تعزیه «فضل و فتاح» اشاره می‌کنم که مبتنی بر حقیقت نیست، زیرا شخصیتی چون اشکبوس در تاریخ نداشتیم که با امیرالمومنین(ع) کشتی گرفته باشد و سپس این شخصیت متحول شده و قنبر نام گیرد. این مشکل تنها در تعزیه وجود ندارد بلکه در برخی نقالی‌ها هم دیده می‌شود. در همین رابطه تاکید می‌کنم اگر روی استناد‌های تاریخی توجه و تاکید لازم از طرف هنرمندان عاشورایی صورت نگیرد مطمئناً آسیب‌های آن به اصل معنا ضربه خواهد زد. نکته دیگر اینکه زندگی ائمه و معصومان(ع) به اندازه‌ای سرشار از عظمت و بزرگی است که برای جذب مخاطب نیاز به اغراق و برخی تحریفات نداریم.

ورمزیار تأکید کرد: تحریف در تعزیه نه ‌تنها آسیب رساندن به اصل موضوع است بلکه گناه کبیره نیز محسوب می‌شود چون دروغ بستن به حق اهل بیت(ع) گناهی بس بزرگ است. مخاطب امروز به‌هیچ‌وجه قابل مقایسه با گذشته نیست چون تماشاگر خود امروز پژوهشگر و اهل مطالعه است پس وقتی برخی دروغ‌ها یا تحریف‌ها را مشاهده کند به اصل موضوع شک خواهد کرد.

این پژوهشگر تعزیه ادامه‌ داد: مثلا در برخی از نقل‌قول‌های تعزیه گفته می‌شود که در عاشورا به اندازه‌ای غیرت و شجاعت حضرت عباس(ع) برافروخته شد که تمام سپاهیان دشمن را به خاک و خون کشید به‌نحوی‌که خون تا زانوی اسبش بالا آمد! این دروغی بس بزرگ است که توهین به ائمه(ع) نیز محسوب می‌شود. مگر امامان ما ماشین آدمکشی بودند که اینگونه از آنها یاد می‌کنیم؟ در چنین شرایطی توصیه جدی می‌کنم پیرامون برخی از روایت‌ها و قصه‌هایی که وجود دارد تحقیق فراوان صورت گیرد وگرنه مطمئن باشید آسیب‌های آن بسیار جدی خواهد بود. از مجموع توضیحاتی که ارائه کردم می‌خواهم نتیجه بگیرم که اگر تعزیه‌خوان اهل مطالعه و پژوهش باشد مطمئناً جلوی بسیاری از تحریفات گرفته خواهد شد. این اتفاق با بالا رفتن آگاهی تعزیه‌خوان‌ها در حال رخ دادن است و باید به صورت جدیتر ادامه پیدا کند.

ورمزیار اضافه کرد: مسئول اول و آخر تعزیه، معین‌البکا است. وی شخصیت‌ها را انتخاب می‌کند و اوست که می‌گوید در حقیقت می‌توان او را هم تهیه‌کننده و هم کارگردان تعزیه محسوب کرد حتی انتخاب تعزیه‌هایی که خوانده می‌شود بر مبنای اسنادی است که او در اختیار تعزیه‌خوان‌ها قرار می‌دهد. این نقش امروز شاید به درستی ایفا نشود وگرنه اگر غیر از این بود در برخی بخش‌های تعزیه، نباید آسیب‌های جدی را مشاهده کنیم. بهترین مثال در این رابطه به موسیقی تعزیه برمی‌گردد متاسفانه این روزها به اسم جذابیت اتفاقاتی رخ می‌دهد که به‌هیچ‌وجه شایسته تعزیه نیست.

این نقال با بیان اینکه موسیقی تعزیه ارکست نیست؟ گفت: به چشم خود دیده است در برخی از تعزیه‌ها به جای استفاده از طبل ریز از «درامر» استفاده شده است! آیا ما در تعزیه به دنبال موسیقی جاز هستیم؟ همچنین از برخی سازهای بادی و غربی مختلف استفاده می‌شود. شاید چنین اجراهایی جذابیت ظاهری داشته باشد اما مطمئناً تعزیه نیست. موسیقی در تعزیه در جهت «تحبیت» استفاده می‌شود منظور اینکه، تعزیه شرایطی به وجود آورد تا احساس تماشاگر در جهت محبت اهل بیت(ع) پیش رود نه اینکه بخواهیم مخاطب را هیجان‌زده کنیم.

بیشتر بخوانید:

موسیقی نادرست بیشترین ضربه را به تعزیه زده است

مستند بودن تعزیه مانع تحریف آن است

وی افزود: مشکل دیگر در بخش لباس‌هاست؛ طرح‌هایی که در برخی از لباس‌ها مشاهده می‌شود با ذات تعزیه مغایرت دارد و حتی برخی مواقع ساده‌انگاری در این رابطه به اندازه شدت گرفته که مارک‌های خارجی پارچه‌ها نیز پوشانده نمی‌شود.

این پیشکسوت تعزیه تذکر داد: موضوع دیگر به نقش و جایگاه رنگ در تعزیه برمی‌گردد. هر رنگ برای خود معنا و مفهومی دارد اما متاسفانه این حوزه نیز دستخوش آسیب شده، چون به بهانه جذابیت و نوآوری رنگ‌ها خلاف فلسفه وجودی، مورد استفاده قرار می‌گیرد و این بزرگترین مشکل است. همچنین ورود برخی رنگ‌های ناآشنا در تعزیه باعث می‌شود تا معنی رنگ‌ها از بین رود.

ورمزیار در پاسخ به سوال پایانی مبنی بر اینکه در تعزیه تا چه اندازه مجاز به نوآوری هستیم؟ گفت: نوآوری همیشه اتفاقی خوب محسوب می‌شود و این امر در تعزیه نیز رخ داده است چون تعزیه همیشه به این صورتی‌که اجرا می‌شود نبوده، اما نوآوری دارای شرایط و ابزاری است که بدون آن نمی‌توان این خواسته را مهیا کرد. تعزیه این ظرفیت را دارد تا هنری بین‌المللی شود چون هر گاه شخصیت‌های هنری و اندیشمند خارجی تعزیه را مشاهده کردند شیفته آن شدند. نمونه بارز این اتفاق «پیتر بروک» است که با دیدن تعزیه لب به تحسین آن گشود.