درس‌های تربیتی زیارت امام حسین(ع)

برخی از درس های تربیتی زیارت امام حسین(ع) عبارت است از تقویت آخرت گرایی و ترجیح آخرت بر دنیا،  افزایش تمایل به انجام دادن کارهای نیک، افزایش گرایش به فضایل اخلاقی، ایجاد و تقویت انگیزه توبه و بازگشت از گناهان، آموزش اخلاص، حفظ و تقویت روحیه جهاد و شهادت و آموزش مساوات و برابری.

آموزه های اسلامی، راهکارهای نوینی در اختیار افراد قرار می دهد که مایه تهذیب نفس و تربیت اخلاقی افراد می شود و آنان را به برخورداری از سعادت دنیوی و اخروی رهنمون می‌کند. یکی از روش های یادگیری که در روان شناسی یادگیری به آن پرداخته می شود و در تربیت دینی نیز کاربرد گسترده دارد روش الگوبرداری یا سرمشق ‌گیری است.

اهل بیت از جمله امام حسین(ع)، در پایبندی به صفات پسندیده و خصلت های برجسته انسانی و الهی، برترین نمونه و الگو هستند. یاد و نام امام حسین(ع)، در کنار پذیرش ولایت و امامت او، افراد را به‌سوی سرمشق گیری از آن حضرت سوق می دهد. شیعه واقعی می داند که راه نجات در دنیا و آخرت، اقتدا به امام حسین(ع) و سایر امامان و سرمشق گیری از آن پیشوایان مقدس است، چنان که در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «مَنْ اَتَاکُمْ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یاْتِکُمْ هَلَک؛ کسی که نزد شما بیاید، نجات یابد و کسی که نزد شما نیاید، هلاک شود.»

امام حسین(ع)، در مسیر خود به‌سوی کوفه، در نامه ای که برای بزرگان شیعه آنجا می‌نویسد، خود را سرمشق و مقتدا معرفی کرده، می فرماید: «... وَ نَفْسِی مَعَ اَنْفُسِکُمْ وَ اَهْلِی وَ وُلْدِی مَعَ اَهَالِیکُمْ وَ اَوْلَادِکُمْ فَلَکُمْ بِی اُسْوَهٌ؛ خودم با شما، خانواده و فرزندانم با خانواده و فرزندان شما هستند و من الگو و مقتدای شما هستم.»

از سوی دیگر می بینیم که زیارت امام حسین(ع)، در منابع دینی ما، جایگاه ویژه ای دارد. اهل بیت(ع) در موارد بسیار به زیارت آن حضرت توصیه کرده و پاداش های بی شماری برای زائران اباعبدالله‌الحسین(ع)  برشمرده اند. برای مثال از امام صادق(ع) روایت شده است: «مَنْ اَرَادَ اَنْ یَکُونَ فِی جِوَارِ نَبِیِّهِ(ص) وَ جِوَارِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ فَلَا یَدَعْ زِیَارَهَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ(ع)؛ هرکس می‌خواهد در همسایگی پیامبر اکرم(ص) و نیز در همسایگی امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) باشد، زیارت امام حسین(ع) را ترک نکند.»

زیارت امام حسین (ع)، افزون بر جنبه های اخروی در ابعاد مختلفی همچون بعد تربیتی نیز، سودبخش است. زیارت آن حضرت موجب می شود افراد به‌دلیل محبتی که نسبت به ایشان دارند، در امور تربیتی به ایشان اقتدا کنند و آن حضرت را الگو و سرمشق خود قرار دهند.

بر این اساس، از آثار و کارکردهای زیارت امام حسین(ع) درس هایی تربیتی است که در  ذیل به آنها اشاره می‌شود.

از درس های مهم زیارت امام حسین(ع)، آموزش گرایش به آخرت و عمل برای آن است. این عمل عبادی از جهات متعدد، موجب دل کندن از دنیا و توجه به آخرت می شود. زائران اباعبدالله‌الحسین(ع) به این مطلب توجه دارند که آن حضرت، در راه خدا قیام کرد و جان خویش را فدا کرد و اکنون در دنیای دیگر، از حیات و نعمت های عظیم الهی برخوردار است. آنان متوجه این نکته هستند که یاران امام حسین(ع) و خاندان آن حضرت که رنج اسارت و بی حرمتی ها را بر خود هموار کردند یا در این راه شربت شهادت نوشیدند همگی زندگی اخروی را بسی بالاتر و ارزشمندتر از زندگی دنیوی می دانستند.

در شب عاشورا، هنگامی که امام حسین(ع) بیعت خود را از اصحاب برداشت، اصحاب آن حضرت یکی پس از دیگری اعلام وفاداری کردند و حاضر نشدند زندگی دنیوی را به بهای سنگین از دست دادن سعادت خروی به دست آورند، چنان که سخنان نقل شده از آنان، به خوبی بیانگر این واقعیت است. برای مثال، مسلم بن عوسجه در پاسخ به امام حسین(ع) فرمود: «وَ اللهِ لَا نُخَلِّیکَ حَتَّی یَعْلَمَ الله اَنْ قَدْ حَفِظْنَا غَیبَهَ رَسُولِ اللَّهِ فِیکَ وَ اللهِ لَوْ عَلِمْتُ اَنِّی اُقْتَلُ ثُمَّ اُحْیا ثُمَّ اُحْرَقُ ثُمَّ اُذْرَی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِی سَبْعِینَ مَرَّهً مَا فَارَقْتُکَ حَتَّی اَلْقَی حِمَامِی دُونَکَ وَ کَیفَ لَا اَفْعَلُ ذَلِکَ وَ اِنَّمَا هِی قَتْلَهٌ وَاحِدَهٌ ثُمَّ هِی الْکَرَامَهُ الَّتِی لَا انْقِضَاءَ لَهَا اَبَداً؛ به خدا قسم تو را رها نمی کنیم تا خداوند بداند که ما غیبت رسول خدا را در مورد تو حفظ کردیم؛ به خدا قسم، اگر می دانستم که کشته می شوم، سپس زنده می گردم، سپس مرا آتش می زنند و خاکستر مرا را به باد می دهند و این عمل هفتاد بار درباره من انجام می گیرد، از تو جدا نمی شدم تا اینکه در راه تو کشته شوم و چگونه در راه تو فداکاری نکنم، درحالی که فقط یک بار کشته می شوم و پس از آن از کرامتی برخوردار می شوم که هیچ گاه پایانی نخواهد داشت.»

امام حسین (ع) و اصحاب آن حضرت، با این فداکاری و تحمل سختی ها، آخرت گرایی و گذشتن از دنیا را برای رسیدن به سعادت اخروی به ما آموختند.

یکی از درس های مهم زیارت اباعبدالله‌الحسین(ع) افزایش تمایل افراد به انجام کارهای نیک نیز است. همچنین زیارت امام حسین(ع)، ابزاری برای یادآوری صفات برجسته اخلاقی مانند شجاعت، جوانمردی، صبر، ادب، عفو و خطاپوشی، سخاوت، عفت، غیرت و راستگویی و... است.

مناجات های اباعبدالله‌الحسین(ع) در روز عاشورا، به‌خصوص مناجات آن حضرت در قتلگاه نیز، آشکارا اخلاص آن حضرت را نشان می دهد. فرازهایی از مناجات آن حضرت، در ساعات آخر حیات خود، در ذیل آمده است:

«اللَّهُمَّ! مُتَعالِی الْمَکانِ، عَظیمَ الْجَبَرُوتِ، شَدیدَ الِمحالِ، غَنِی عَنِ الْخَلایِقِ، عَریضُ الْکِبْرِیاءِ، قادِرٌ عَلی ما تَشاءُ، قَریبُ الرَّحْمَهِ، صادِقُ الْوَعْدِ، سابِغُ النِّعْمَهِ، حَسَنُ الْبَلاءِ، قَریبٌ اِذا دُعیتَ، مُحیطٌ بِما خَلَقْتَ، قابِلُ التَّوْبَهِ لِمَنْ تابَ اِلَیکَ، قادِرٌ عَلی ما اَرَدْتَ، وَ مُدْرِکٌ ما طَلَبْتَ، وَ شَکُورٌ اِذا شُکِرْتَ، وَ ذَکُورٌ اِذا ذُکِرْتَ، اَدْعُوکَ مُحْتاجاً، وَ اَرْغَبُ اِلَیکَ فَقیراً، وَ اَفْزَعُ اِلَیکَ خایِفاً، وَ اَبْکی اِلَیکَ مَکْرُوباً، وَ اسْتَعینُ بِکَ ضَعیفاً، وَ اَتَوَکَّلُ عَلَیکَ کافِیاً»؛ خدایا! ای بلندجایگاه، بزرگ جبروت، سخت توانمند در کیفر و انتقام، بی نیاز از مخلوقات، صاحب کبریایی گسترده، بر هر چه خواهی قادری، رحمتت نزدیک، پیمانت درست، دارای نعمت سرشار، بلایت نیکو، هرگاه تو را بخوانند، نزدیکی، بر آفریده‌ها احاطه داری، توبه‌پذیر توبه‌کنندگانی، بر هر چه اراده کنی، توانایی و به هر چه بخوانی، می‌رسی، چون سپاست گویند، سپاسگزاری و چون یادت کنند، یادشان می‌کنی، حاجتمندانه تو را می‌خوانم و نیازمندانه به تو مشتاقم و هراسانه به تو پناه می‌برم و با حال حزن به درگاه تو می‌گریم و ناتوانمندانه از تو یاری می‌طلبم؛ تنها بر تو توکل می‌کنم.

اخلاص بالای اصحاب امام حسین(ع) در صحنه کربلا نیز به بالاترین صورت آشکار است. شخصیت های بزرگی مانند زهیر بن قین، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه، جون، سعید ابن عبدالله حنفی، ابوثمامه صاعدی، حر بن یزید ریاحی و مقدم بر آنها خاندان آن حضرت، همچون علی‌اکبر، ابوالفضل‌العباس، قاسم و... هر یک به‌گونه ای درجه بالای اخلاص خود را در کارزار کربلا به نمایش گذاشتند.

به یقین، امام حسین(ع) نمونه اعلای جهاد در راه خداست و مصیبت هایی که آن حضرت در جهاد در راه خدا دید، برای هیچ‌کس رخ نداده است، چنان که در زیارت عاشورا می خوانیم: «وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِیبَتُکَ فِی السَّمَاوَاتِ عَلَی جَمِیعِ اَهْلِ السَّمَاوَاتِ»؛ و بزرگ و عظیم است مصیبت تو در آسمان ها بر همه اهل آسمان ها.

 منابع:

کتب مفردات الفاظ القرآن، بحار الانوار و تفسیر نمونه و hawzah.net.