انتظار ترویج مکارم اخلاقی از جامعه فقیر نمی‌توان داشت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: در جامعه‌ای که اقتصاد بر مبنای اسلامی شکل نمی‌گیرد، تکاثر اقتصادی ایجاد می‌شود و مکارم اخلاقی نیز در آن رشد نخواهد کرد.
یکی از مشکلات امروز جامعه اسلامی ما، بروز ناهنجاری‌ها و مشکلات اجتماعی و اخلاقی است که در پی ترویج فرهنگ غربی و دور شدن از سنت‌ها و آداب اسلامی ایجاد شده است. یکی از راه‌های بازگشت جامعه به مسیر صحیح اخلاقی و اجتماعی، الگوگیری از رفتار پیامبر(ص) است. هرچند پیامبر(ص) تمام فضایل اخلاقى را دارا بودند و به فرموده خودشان، براى تکمیل مکارم اخلاق مبعوث شده بودند، نکته حائز اهمیت در ایجاد جامعه اخلاقی در دوران ایشان، عمل پیامبر(ص) به مسائل اخلاقی بود و این امر نشان می‌دهد تا زمانی که حاکمان و نخبگان جامعه عامل به اخلاقیات نباشند، جامعه نیز در این مسیر حرکت نخواهد کرد. بنابراین، نهادینه‌سازی اخلاقیات در جامعه امروز به ویژه جامعه اسلامی ما نیازمند تبیین دقیق رفتار اجتماعی پیامبر(ص) و روزآمدی رفتار اجتماعی ایشان است.
سیدجواد میری، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره ویژگی‌های اخلاقی پیامبر(ص) و ضرورت نهادینه شدن مکارم اخلاق در جامعه اسلامی اظهار کرد: پیامبر اکرم(ص) از لحاظ مکارم اخلاق در عالی‌ترین سطح قرار داشتند. البته لزوماً به این معنا نیست که جامعه زمان ایشان نیز همانند پیامبر(ص) بود. اگرچه در میان اصحاب کسانی نظیر امیرالمؤمنین(ع)، مقداد، سلمان، اباذر و عمار در راه پیامبر(ص) گام گذاشته بودند و در مکارم اخلاقی ایشان را به عنوان اسوه حسنه و الگوی خود قرار داده بودند، اما عمومیت نداشت و نمی‌توان آن را به جامعه دوره پیامبر(ص) تعمیم داد. براساس فلسفه انتقادی در الهیات رهایی‌بخش اسلام (اسلام تشیع)، جامعه آرمانی در گذشته شکل نگرفت و جامعه طلایی در آن زمان وجود نداشت و براساس فلسفه رهایی‌بخش، جامعه آرمانی جامعه‌ای است که در آینده باشد و باید در آینده ساخته شود.
وی در پاسخ به اینکه آیا جامعه امروزی نسبتی با ایده جامعه آرمانی یا جامعه تراز اسلامی دارد؟ گفت: البته نمی‌توان و نباید به این پرسش به راحتی و به صورت شعاری پاسخ داد. بررسی شاخص‌های جامعه تراز اسلامی اهمیت دارد، یعنی باید به این موضوع بپردازیم که جامعه در ساحت فردی چه نوع افرادی را پرورش می‌دهد و در ساحت اجتماعی نیز چه نوع جامعه‌ای برون‌داد این وضعیت خواهد بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه پیامبر اکرم(ص) اسوه و الگوی همه جهانیان هستند، افزود: یکی از بنیادی‌ترین مؤلفه‌های نبوت بر یک ایده بزرگ بنا شده و آن مؤلفه نیز قیام به قسط است، یعنی جامعه باید به سمتی برود که در آن انسان‌ها در وضعیت منهای فقر قرار گرفته باشند. جامعه‌ای اسلامی است که در آن قسط، عدل و منهای فقر رشد کرده باشد و افراد گرفتار زندگی روزمره خود نباشند.
میری تصریح کرد: در جامعه‌ای که فقر به مثابه یک اصل نهادینه می‌شود، نباید انتظار مکارم اخلاقی را داشت. در چنین جامعه‌ای افراد به سمت چاپلوسی و دریوزگی خواهند رفت و سازوکارها و رویه‌ها به سمت تکاثر خواهد رفت. همچنین اقتصاد به معنای خاص خود نمی‌تواند بر مبنای اسلامی شکل گیرد، بلکه به سمت تکاثر می‌رود و در جامعه‌ای که تکاثر وجود داشته باشد، مکارم اخلاقی نیز در آن رشد نخواهد کرد. فردی که یک میلیون تومان ندارد و برای رسیدگی به امور خود مجبور به فروش کلیه‌اش می‌شود، نمی‌توان از او انتظار مکارم اخلاقی و رعایت آن را داشت. بنابراین، در چنین رویه‌هایی به هیچ وجه انسان تراز اسلامی رشد نخواهد کرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به خلل موجود در برخی کشورهای مسلمان از لحاظ اجتماعی و جایگاه مکارم اخلاقی و نیز وضعیت نامناسب آنها در تراز جهانی، بیان کرد: این مسئله دو علت عمده دارد. دلیل اول، بیرونی و دلیل دوم، درونی است که علت بیرونی نیز به مؤلفه‌های درونی اشاره می‌کند که یکی از آنها استبداد است و در خوانشی از اسلام ریشه دارد که تلاش می‌کند امر حاکمیت را به گونه‌ای شکل دهد که انسان‌ها را در وضعیتی منقادگونه قرار دهد.
میری با بیان اینکه این مسئله انحطاط و اضمحلال نیروهای درونی جامعه را در بین تحولات تاریخی شکل داده و زمینه را برای پدیده‌ای با عنوان استعمار و امپریالیزم فراهم کرده است، گفت: اگر انسان‌ها و جامعه در درون خود وضعیت قدرتمندی داشتند و افراد در وضعیت سرکوب‌شده قرار نمی‌گرفتند، جامعه به هیچ وجه به سرکوب‌گری از سوی بیگانگان تن نمی‌داد تا در وضعیتی قرار گیرد که به مقولاتی مانند مکارم اخلاقی برای ساخت جامعه تراز اسلامی فکر کند.
وی با ذکر اینکه فقر مقوله‌ای یک‌بُعدی نیست، تصریح کرد: زمانی که می‌گوییم جامعه‌ای دچار فقر شده، صرفاً این نیست که افراد جامعه قدرت و استطاعت مالی خود را از دست داده‌اند و نمی‌توانند خود و خانواده را مدیریت کنند، بلکه فردی که دچار فقر مالی می‌شود، دچار فقر فرهنگی و اجتماعی و ارتباطی نیز می‌شود. حتی فقر بر روی مخزن لغات فرزندان جامعه نیز تأثیر می‌گذارد، یعنی فردی که در خانواده فقیر رشد می‌کند، هنرهای ارتباطی خود را از دست می‌دهد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان بیان کرد: فقر یکی از مفاهیم کلیدی است که ساحت‌های گوناگونی دارد. اگر جامعه‌ای بخواهد از وضعیت فقر خارج شود و بتواند کمر خود را راست کند، باید انسان و ظرفیت‌های او را به رسمیت بشناسد. در این صورت با شناسایی ظرفیت انسان‌ها و رفع فقر در جامعه، راه برای پرداختن به اموری همچون مکارم اخلاقی و اخلاقیات اجتماعی گشوده می‌شود و جامعه می‌تواند به سمت الگوگیری از پیامبر اکرم(ص) و مکارم اخلاقی ایشان به عنوان اسوه حسنه حرکت کند.
انتهای پیام
