آمران به معروف جوان و بازخوردهای منفی آن در جامعه / بازنگری کارشناسانه برنامه‌های ستاد امر به معروف
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور گفت: اگر متولیان امر به معروف و نهی از منکر شناخت درستی از جامعه نداشته باشند و صرفا بر اساس بایسته‌های ذهنی خود سیاست‌گذاری کنند معمولا نتایج معکوسی می‌دهد. بنابراین، لازم است که آموزش‌ها و برنامه‌های این ستاد در یک گروه نخبگانی با حضور افراد صاحب‌نظر مورد بررسی و کارشناسی قرار بگیرد و پس از بررسی دقیق به مرحله کشت اجتماعی برسد.
در قرآن کريم، آيات زيادی بر امر به معروف و نهی از منکر دلالت دارند؛ بعضی از اين آيات به‌طور صريح و آمرانه و بعضی به‌طور غيرمستقيم و ارشادگرايانه به رواج اين دو آموزه دينی می‌پردازند از این رو از سال 1372 ستاد امر به معروف و نهی از منکر در ایران به‌صورت رسمی کار خود را آغاز کرد و رسالت اصلی این ستاد فرهنگ‌سازی عموم مردم برای گسترش این فریضه در جامعه است.
ستاد امر به معروف و نهی از منکر برای تحقق این رسالت، نیازمند نیروهایی متخصص، کارآمد و تأثیرگذار است که خود به بلوغ فکری، اجتماعی و فرهنگی رسیده و چیستی، چرایی و چگونگی امر به معروف و نهی از منکر را درک کرده‌اند، اما گاهی اوقات در سطح جامعه افرادی در رده سنی زیر 25 سال در قامت آمر به معروف به ناقضان قوانین عرف و شرع در جامعه تذکر لسانی می‌دهند و به افکار عمومی متبادر می‌شود که آیا این اشخاص خود به بلوغ فکری و پختگی کافی رسیده‌اند یا خیر؟ از طرفی دیگر بازخوردهای منفی دریافت شده از سوی افراد چه تأثیری بر روان آمران به معروف کم سن و سال دارد؟
در ابتدا برای راستی‌آزمایی این موضوع با سیدمحمدتقی حسینی، جانشین دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه از نظر می‌گذرد:
حسینی در گفت‌وگو با ایکنا از قم با اشاره به اینکه از شرایط وجوب دو فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر، آگاهی و آموزش نسبت به آن‌هاست، تصریح کرد: آموزش در زمینه امر به معروف و نهی از منکر امری اجتنا‌ب‌ناپذیر است و این آموزش تنها معطوف به آمران به معروف در این ستاد نیست و هر شخصی که بخواهد امر به معروف و نهی از منکر کند باید طریقه آن را بداند.
وی با بیان اینکه برای گروه‌های فعال و جهادی در عرصه امر به معروف و نهی از منکر که متقاضی این امر هستند، پس از ثبت‌نام و گزینش، دوره‌های آموزشی برگزار می‌شود، ادامه داد: آموزش‌های عمومی امر به معروف در سطح ادارات استان و مساجد نیز اجرا می‌شود.
جانشین دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم چیستی، چرایی و چگونگی امر به معروف را از مباحث مطرح شده در دوره‌های آموزشی مطرح و اظهار کرد: تکنیک‌ها و روش‌های چگونگی امر به معروف و نهی از منکر برای مؤثر واقع شدن آن در سطح جامعه از دیدگاه آیات و روایات و عقل و فطرت ویژه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
حسینی با بیان اینکه والدین نیز برای ارتباط و نحوه برخورد با فرزندانشان به این روش‌ها نیاز دارند، افزود: امر به معروف و نهی از منکر بر همه ما واجب است و لذا برای آموزش به آمران به معروف محدودیت سنی یا تنها خاص یک قشر از جامعه قائل نیستیم.
امر به معروف از مهدکودک آغاز شود
وی در پاسخ به این سؤال که آیا نوجوانان و جوانان و به‌طور کلی قشر کم سن و سال‌تر جامعه نیز مجوز حضور در دوره‌های آموزشی آمران به معروف را دارند؟ گفت: بله؛ ما معتقد هستیم امر به معروف باید از دوران مهدکودک با زبان کودکانه آغاز شود و مهم این است که احساس مسئولیت‌پذیری از همان دوران در کودک ایجاد شود.
حسینی تصریح کرد: قشر نوجوان یا جوانان بین 20 تا 25 سال پس از سپری کردن دوره آموزش امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند به هم‌سن و سالان خود تذکر بدهد و این مسئله هیچ اشکالی ندارد، انتظار نداریم که به بزرگتر از خود تذکر بدهد، اگرچه می‌گویند حرف راست را از بچه بشنو، این امر زمینه‌ساز حضور آن‌ها در اجتماع است.
جانشین دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم گفت: در روایتی از امیرالمؤمنین آمده است «الْعِلْمُ مِنَ الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ؛ یادگیری در كودكی مانند كند و كاری روی سنگ است.(ماندگار است)»؛ بر اساس این روایت ما اعتقاد داریم اگر با زبان خود کودک یا نوجوان و در اندازه عقل و شعورش به او آموزش دهیم در بزرگسالی مؤثر واقع می‌شود.
وی با بیان اینکه بر اساس شرع، هر شخصی پس از رسیدن به سن تکلیف قدرت تجزیه و تحلیل دارد، ادامه داد: امر به معروف و نهی از منکر باید با فرهنگ آموزش ما عجین شود البته هدف ما این نیست که مباحث فلسفی و اقناعی در حوزه امر به معروف را به قشر کم سن و سال در جامعه آموزش دهیم بلکه در درجه اول درک کردن و باور مسئله، تحریک مسئولیت‌پذیری و در نهایت آموزش روش‌های امر به معروف مورد نظر است.
تعامل ستاد امر به معروف و آموزش و پرورش در راستای آموزش دو فریضه الهی به دانش‌آموزان
حسینی بلوغ زودرس و آشنایی کودکان و نوجوانان با فضای مجازی را مورد توجه قرار داد و گفت: ریشه بی‌توجهی قشر کثیری از مردم جامعه نسبت به امر به و معروف و نهی از منکر در کودکی آن‌ها و عدم آموزش به آن‌ها پیدا می‌شود.
جانشین دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قم اظهار کرد: تاکنون در ستاد امر به معروف آموزش به قشر کودک و نوجوان داده نشده اما تعامل با آموزش و پرورش در این زمینه در دستور کار ما قرار گرفته است، معمولا جوانان در سنین 20 تا 25 و بیشتر آن‌ها بالاتر از 25 سال در این دوره‌ها شرکت می‌کنند.
آموزش تصنعی به آمران به معروف به کیفی‌سازی زیست شهروندی کمک نمی‌کند
در ادامه، برای پرداختن به ابعاد جامعه‌شناختی آموزش به آمران معروف زیر 25 سال به سراغ حجت‌الاسلام مجتبی فرهنگیان، پژوهشگر حوزه دین رفتیم و با او به گفت‌وگو پرداختیم، مشروح گفت‌وگو از نظر می‌گذرد:
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا بیان کرد: با توجه به آموزه‌های دینی، اولین پیشنیاز امر به معروف و نهی از منکر آن است که احتمال تأثیرگذاری را بدهیم همچنین مسامحه و گفتمان و اقناع‌سازی در حوزه امر به معروف از دیگر شروط آن است و با توجه به همین اصل دینی اگر ما یک درصد احتمال بدهیم که آمر به معروف نمی‌تواند تأثیرگذار باشد، طبیعتا نباید در این مسیر قرار بگیرد.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به محتواهای آموزشی در ستاد امر به نهی از منکر، تصریح کرد: در ابتدا باید بررسی کرد سازمانی که به‌صورت رسمی به دنبال آموزش به آمران به معروف است چه مقوله‌هایی را تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر به شرکت‌کنندگان آموزش می‌دهد.
فرهنگیان با اشاره به اینکه باید ظرفیت‌ها و توانایی‌ها و جنبه‌های روان‌شناختی گروه‌های سنی شرکت‌کننده در دوره‌های آموزش ستاد امر به معروف را مورد توجه قرار داد، اظهار کرد: نکته مهم آن است که آیا آن فرد به تشخیص خوب و بد رفتارهای اجتماعی رسیده است یا خیر؟ اگر آن‌ها قرار است صرفا در یک مکانیسم مکانیکی و تصنعی یک مسئله‌ای را یاد بگیرند و آن را در سطح جامعه اعمال کنند، به مراتب نمی‌توانند به کیفی‌سازی زندگی اجتماعی و زیست شهروندی که رسالت اصلی امر به معروف و نهی از منکر است برسند.
وی با بیان اینکه اگر به دنبال آن هستیم صرفا یک صنعتی از بایدها و نبایدها را به نوجوانان و جوانان القا کنیم که او به جامعه انتقال دهد، دو نکته را باید در نظر گرفت، تصریح کرد: مسئله اول آن است که این رفتار آموزش داده شده به فرد تا چه اندازه مؤثر واقع شده و منجر به تغییرات درونی و برونی فرد شده است که اگر در ضمير ناخودآگاه او نهادينه شده است به‌درستی بر این امر صحه می‌گذارد و نیازی به اعمال محدودیت سن و سال آمران به معروف نیست.
فرهنگیان ادامه داد: اگر صرفا پس از پایان دوره آموزشی با استفاده از اهرم‌ها و نظام حمایتی که برای شخص ایجاد می‌کنیم او را به آغوش جامعه سپرده تا امر به و معروف نهی از منکر کند بدون اینکه ذره‌ای به خودسازی و رشد انگاره‌های معروف و منکر در روح خویش رسیده باشد آنگاه با گروهی از آمران به معروف روبه‌رو هستیم که امر به معروف را صرفا یک رفتار سازمانی می‌بینند و از یک نظام حمایتی نیز برخوردار هستند که ماحصل آن در طول زمان، نوعی از رفتارهای خشونت‌آمیز را می‌تواند باز تولید کند.
وی با اشاره به اینکه امر به معروف و نهی از منکر در ایران یک سابقه‌ای دارد و بازتاب‌های اجتماعی آن نیز قابل مشاهده است، گفت: با مطالعه دهه 60 و 70 ملاحظه می‌کنیم گروه‌های آمران به معروف علی‌رغم کارهای مثبتی که در حوزه کنترل اجتماعی و تربیت بایسته‌های اجتماعی انجام داده‌اند اما گاهی اوقات آثار بدی از روش‌های آن‌ها در جامعه دیده شده است که در لایه‌های پنهان اجتماعی به جا مانده و تأثیرات آن در افکار، شخصیت و آرای سیاسی و عمومی مردم در دهه‌های بعدی بروز پیدا کرده است.
توجه به شناخت درست از جامعه و روان اجتماعی در مقوله امر به معروف و نهی از منکر
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور بیان کرد: متولیان امر به معروف و نهی از منکر یک فلسفه و مأموریت ذاتی برای خویش قائل هستند و آرمان‌های مقدسی نیز پیگیری می‌کنند که زیبنده و شایسته است؛ اما مهم‌ترین نکته آن است که در درجه اول باید به شناخت کامل جامعه و روان اجتماعی برسند تا بر مبنای آن در سطح جامعه رفتاری را نقض یا تأیید کنند و بدانند باید چه بنیان‌های فکری را در سطح جامعه بازتاب داده یا تقویت کنند.
فرهنگیان گفت: اگر شناخت درستی از جامعه نداشته باشند و صرفا بر اساس بایسته‌های ذهنی خود سیاست‌گذاری کنند معمولا نتایج معکوسی می‌دهد و این نوع از رفتارها به جهت اینکه بازتاب اجتماعی دارند و اساسا عموم مردم را نشانه می‌گیرند لازم است که آموزش‌ها و برنامه‌هایی که در دستور کار دارند را در یک گروه نخبگانی با حضور اندیشمندان، صاحب‌نظران و کسانی که در این عرصه صاحب‌نظر هستند، عرضه کنند تا مورد بررسی و کارشناسی قرار بگیرد و پس از بررسی دقیق و پژوهش‌های انجام شده به مرحله کشت اجتماعی برسند.
اعمال محدودیت و شرط سنی برای آموزش امر به و معروف نهی از منکر پایه علمی ندارد
وی در پاسخ به این سؤال که آیا یک شخص پیش از رسیدن به بلوغ فکری و اجتماعی می‌تواند یک کنش‌گر اجتماعی فعال و آگاه در عرصه امر به معروف باشد یا خیر؟ اگر قشر کم سن و سال جامعه در معرض آموزش امر به معروف و نهی از منکر با یک نگاه سازمانی قرار بگیرند به‌صورت طبیعی و با مشاهده بازخوردهای منفی جامعه، دچار آسیب روحی می‌شوند اما اعمال محدودیت و شرط سنی برای آموزش امر به و معروف نهی از منکر پایه علمی ندارد و نمی‌تواند قاطعانه گفت باید شرط سنی لحاظ شود.
فرهنگیان ادامه داد: دغدغه‌های نظارت‌گری در عرصه‌های عمومی فراتر از ظواهر و بایسته‌ها و رفتارهای فردی است، اگرچه از لحاظ شرعی و قواعد هنجارهای اجتماعی باید به آن پرداخت اما نه با نگاه پلیسی و بازدارندگی بلکه با نگاه گفت‌وگوی اجتماعی و نگاه اقناع‌سازی.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور نظارت در عرصه عمومی را مورد توجه قرار داد و افزود: در این صورت، علاوه بر هم‌ذات‌پنداری افکار عمومی، لایه‌های درونی‌تر اجتماعی به سمت صلاح و صواب پیش می‌رود، لذا با توجه به تجربه دهه‌های اخیر اگر رفتارهای ظاهری را علت‌العلل در نظر بگیریم مؤثر واقع نمی‌شود.
وی ادامه داد: لنگرگاه امر به معروف و نهی از منکر باید در حوزه آسیب‌های اجتماعی و آسیب‌های نظام حکمرانی از جمله پدیده آقازادگی، رانت‌خواری و ثروت‌های بادآورده باشد که نیازمند قواعد عالمانه و دانایی‌محور است و اگر افکار عمومی به این سمت حرکت کند نتایج بهتری دارد.
اولین ابزار در جامعه اقناع‌سازی و گفتمان باشد
فرهنگیان یادآور شد: با توجه به سیگنال‌های منفی دشمنان و تهاجم فرهنگی در حوزه‌های مختلف نیازمند بازدارندگی و کنترل اجتماعی هستیم و انکارناپذیر است اما اینکه در وهله اول، پاسخ بازدارنده باشد تاکنون نتیجه مثبتی نداشته است و اولین ابزار اقناع‌سازی و گفتمان است که در لایه‌های نخبگانی و جامعه آگاه اتفاق می‌افتد نه در سطح کودکان، نوجوانان و افرادی بدون داشتن بلوغ فکری.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور اظهار کرد: با ظهور و بروز فضای مجازی، سیاست‌گذاری در حوزه امر به معروف و نهی از منکر نیازمند عقلانیت بیشتری است و باید تمام حوزه‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی مورد توجه قرار بگیرد تا نتیجه‌بخش باشد، البته باید منتظر مقاومت‌های اجتماعی بود.
وی در پایان گفت: جوانان را در رده سنی 20 تا 25 سال را به جای اینکه به سمت آموزش نظام‌مند امر به معروف و نهی از منکر سوق دهیم، آن‌ها را باید به سمت نظام تربیتی هنجارمند هدایت کنیم که اگر این نظم تربیتی اتفاق افتد نسبت به این کار ایمان پیدا کرده و آن را به مثابه یک تکلیف دینی می‌انگارند.
گزارش از محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
