سه عامل موثر بر میزان مشارکت مردم در امر انتخابات

به گزارش ایکنا، نشست «راهکارهای افزایش مشارکت سیاسی» شب گذشته 14 خردادماه با حضور محمدمهدی رحیمی، معاون خبر خبرگزاری مهر به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام باشگاه اندیشه برگزار شد. خلاصه متن جلسه از نظر می گذرد؛

اگر ما بخواهیم درباره مشارکت سیاسی صحبت کنیم باید از وضعیت موجود یک تصویری داشته باشیم. واقعیتش این است ما دو تا منبع برای تحلیل وضعیت فعلی در اختیار داریم یکی بحث نظرسنجی های انتخاباتی است و یکی هم آن چیزی که خودمان در فضای عمومی حس می کنیم و در تعامل با فضای عمومی کشور احساس می کنیم. اگر مجموع این دو را تحلیل کنیم ما را به این نتیجه می رساند آنطور که شایسته و بایسته است فضای گرم انتخاباتی را شاهد نیستیم. حداقل در مقایسه با ادوار گذشته یک مقدار از دوران اوج فاصله داریم؛ گرچه در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه همین الآن شرایط مطلوب تری داریم ولی در مقایسه با خودمان وضعیتمان مطلوب نیست. طبق آخرین نظرسنجی هایی که انجام شده است مشارکت واقع‌بینانه ما عددی حدود چهل درصد است. در تحلیل این آرا این را اضافه کنم ما از فردا و با آغاز مناظرات انتخاباتی به عنوان بخشی از رقابت های انتخاباتی، پیش بینی می شود وضعیت متفاوت شود و اقبال بیشتر خواهد شد اما اینکه تا چه عددی می رویم و چه میزان مشارکت می رسیم قابل پیش بینی و صراحت نیست و باید کمی صبر کنیم.

واقعیت این است چند عامل را می شود در این زمینه ذکر کرد. اولین عامل که نقش بسیار موثری در وضعیت امروز ما دارد بحث دلسردی مردم نسبت به حل شدن مشکلاتشان است. ما در همین ادوار اخیر انتخاباتی را داشتیم که مردم هشتاد و پنج درصد در انتخابات مشارکت داشتند یا در سال 92 قریب به هفتاد درصد در انتخابات مشارکت کردند. چه می شود در فرآیند هشت ساله ای به این عدد می رسیم؟ مردم می بینند با مشارکتشان و پایه صندوق آمدنشان و رای آوری گزینه مطلوبشان نه تنها گرهی از مشکلاتشان باز نشده است بلکه بر مشکلاتشان افزوده شده است. طبیعتا اولین عامل را عملکرد متولیان کشور می دانم خصوصا در قوه مجریه و در سایر قوا از جمله قوه مقننه. ما کاهش مشارکت را اولین بار در انتخابات مجلس شورای اسلامی مشاهده کردیم و بیشترین کاهش را در پایتخت داشتیم که آرایش آرای سیاسی‌تری است. این یک نکته ای است که حتما باید به آن توجه کرد.

نکته دیگری که جای بررسی دقیق دارد این واقعیت است ما از سال 92 و بعد از آن در انتخابات مجلس شورای اسلامی شاهد یک اتفاق نگران کننده هستیم؛ نگران کننده برای نظام انقلاب اسلامی که روی مردم خیلی تاکید دارد. آن این است وقتی آمار جزئی انتخابات را رصد می کنیم میبینیم در مناطق حاشیه شهرها و مناطق محروم تر میزان مشارکت در انتخابات کاهشی است یعنی برخلاف اینکه معمولا در انتخابات ها طبقه متوسط به پایین، طبقه مستضعف بار انقلاب رویش دوشش بوده است میزان مشارکت آنها در هر انتخابات کاهش پیدا می کند. خب این جای بررسی دارد که چه اتفاقی دارد می افتد و جای نگرانی دارد چه شده است این گروهی که همیشه پای کار انقلاب بوده است و دنبال حل مشکلشان از رای صندوق رای بودند از صندوق رای ناامید شدند.

در نقطه مقابل در برخی مناطق که مردم کمتر در انتخابات شرکت می کردند مثل مناطق برخوردار و کلان شهرها با افزایش مشارکت مواجه هستیم و افرادی که برای اولین بار در انتخابات شرکت می کنند در این دو سه انتخابات اخیر پای صندوق آمدند. این هم جالب است که آنهایی که شعار تحریم انتخابات می دادند فکر می کنند از طریق صندوق رای می توانند به اهدافشان برسند. این هم اتفاقی بوده است که در میزان مشارکت مردم در انتخابات موثر بوده است. در انتخاباتی که الآن درگیرش هستیم هر نامزدی موفق  شود گفتمانی قابل پذیرش از سوی طبقه مستضعف مطرح کند و آن را خوب تبیین کند و سر زلف این طبقه را با شعارهایش گره بزند جدا از اینکه در انتخابات موفقیت پیدا می کند در میزان مشارکت در انتخابات هم موثر خواهد شد.

نکته دیگری هم که می شود ناظر به وضعیت فعلی مشارکت اشاره کرد بحث تحزب و فعالیت جریان های سیاسی در کشور ما است. این به طنز تلخی شبیه شده است که مردم می گویند دوباره انتخابات شد یاد ما افتادید. یعنی جریان های سیاسی ما دم انتخابات است که یاد این می‌افتند یک انتخاباتی است و برای توفیق در آن لازم است مردم را پای صندوق بیاوریم. لذا جریان های سیاسی یک سازمان رای ثابت ندارند. یکی دو روز قبل یکی از موسسات معتبر نظرسنجی گفته بودند دو طیف اصلی سیاسی کشور یعنی اصولگرا و اصطلاح طلب یک اتفاق جالبی برایشان رقم خرده است. همیشه در انتخابات های قبلی شاهد این بودیم جریان اصطلاح طلب یک سازمان رای پانزده بیست درصدی داشت، اصولگرا هم تقریبا همین میزان رای ثابت داشتند و در میان شصت درصد مردم باقی می ماندند که در هر انتخابات تعیین کننده نتیجه انتخابات بودند و تعلق خاصی به این دو جریان نداشتند. در این انتخابات شاهد هستیم هر دو جریان سیاسی رای ثابتشان یک سوم شده است یعنی بر تعداد آرای غیر سیاسی اضافه شده است. این از یک منظر امیدوارکننده است که مردم خودشان تصمیم میگیرند و اسیر جریانات سیاسی نیستند و از آن طرف این زنگ خطر را دارد که سازمان رای کاملا دارد آب می شود. این هم به فعالیت جریان های سیاسی برمیگردد که هر کدام سر کار بودند وضعیت مردم تفاوتی نکرده است. پس نکته سوم این شد فعالیت جریان های سیاسی مان بر میزان مشارکت تاثیرگذار است.

ما حزبی نداریم که اعضا و هوادارانش را گسترش کند و آنها را تغذیه کند. الآن ما چند رسانه وابسته به احزاب داریم و هر کدام چقدر مخاطب دارد. این را با برخی کشورهای دیگر مقایسه کنید که فضای انتخاباتی شان را رصد می کنیم. شما انتخابات آمریکا را نگاه کنید. باز یک طنز تلخی که وجود دارد این است که مردم ما انتخابات آمریکا را بیشتر از انتخابات کشور خودمان دنبال می کردند. در همین انتخابات از قریب به دو سال قبل فضای رقابت انتخاباتی شکل گرفته بود و رسانه هایشان فعالیت های انتخاباتی خود را آغاز کردند و از چندین ماه قبل از انتخابات مشخص شده بود چه جریانی چه نامزدی دارد و با چه شعاری در انتخابات حاضر می شود. در فضای کشور ما تا لحظات آخر ثبت نام نامزدها انتظار می کشیدیم یک چهره جدید بیاید و به یک ژانر طنزی تبدیل شده بود. آن قدر فضا مبهم بود مردم انتظار این را می کشیدند هر کس بیاید و یک حماسه حضور رقم خورد. این اتفاق تلخی است. آنقدر فضای انتخابات ما غیر برنامه ریزی شده هر کس وارد میدان می شود.

تاثیر شورای نگهبان بر میزان مشارکت

این یک بحث است مفصلی است. بدون تعارف در ادوار گذشته انتخابات بحثی وجود داشت مبنی بر اینکه شورای نگهبان فضای انتخابات را مهندسی می کند. البته این را در نقد شورای نگهبان مطرح می کردند. اگر این بحث را که بحث قابل اثباتی نیست قبول کرده باشیم باید استقبال کنیم شورای نگهبان از آن انتقاد فاصله گرفته است و فارغ از اینکه در نتیجه انتخابات چه تاثیری دارد وظیفه اش را انجام دهد. وظیفه اش هم احراز صلاحیت ها است. در کل به نظر می رسد تاثیر احراز صلاحیت ها در مشارکت در انتخابات بحث قابل اثبات و پذیرفته ای نیست.