عناصر چهارگانه اثرگذاری تلاوت / شیوه صحیح تقلید

به گزارش خبرنگار ایکنا، احمد ابوالقاسمی، مدرس و قاری بین‌المللی قرآن کریم، این شب‌ها به درخواست علاقه‌مندان مبنی بر ارائه راهکار تقلید صحیح از قاریان مصری به بیان نکاتی می‌پردازد.

این قاری بین‌المللی شامگاه یکشنبه، دوم آذرماه در لایو اینستاگرامی خود اظهار کرد: اگر کسی از من بخواهد تا مسیری برای تلاوت او تعیین کنم، ابتدا باید آن شخص را ارزیابی کنم، به این شکل که حداقل چند بار در موقعیت‌های مختلف تلاوتش را بشنوم، چراکه با شنیدن یک تلاوت پنج‌دقیقه‌ای از فردی نمی‌توان به درستی مسیر مطلوب او را ترسیم کرد. همچنین برای تجویز و توصیه مسیر تقلید باید از روحیه فرد و توانایی صوتی او آگاهی کامل داشت.

تجوید یک پیشنهاد و نصیحت است

ابوالقاسمی ادامه داد: اگر کسی بتواند علت اثرگذاری قاری مصری مورد نظرش را شناسایی کند و آن علت را با خواندن خود تطبیق دهد، می‌تواند نقایص تلاوتش را برطرف کند. علل اثرگذاری تلاوت را می‌تواند در چهار مؤلفه و عنصر خلاصه کرد: اول، جنس و رنگ صدا، دوم، نحوه استفاده هنرمندانه از صدا و تکنیک‌های صوتی، سوم، الحان و نغمات و چهارم، زیبایی ادای حروف و تجوید.

وی بر ضرورت فراگیری و اجرای دقیق تجوید تأکید کرد و گفت: برخلاف بعضی که فکر می‌کنند تجوید، مانع خواندن است، اتفاقاً موجب زیبایی خواندن است و باعث می‌شود حروفی از الفبا که زیبایی آوایی کمتری دارند، لطیف‌تر و دلنشین‌تر ادا شوند و حروفی مانند میم، نون، هاء و یاء که ذاتاً واجد زیبایی هستند، بر زیبایی‌شان تأکید شود. تجوید یک پیشنهاد و نصیحتی است که هرکس به آن عمل نکند، خودش ضرر کرده است.

پختگی تلاوت در چیست؟

دارنده مدرک درجه یک در هنر تلاوت با اشاره به ترتیل ماندگار محمدصدیق منشاوی اظهار کرد: استاد منشاوی این ترتیل را 60 سال پیش ضبط کرده اما همچنان اثرگذار و جهانی است، گرچه ایشان صدای فوق‌العاده‌ای داشته اما آنچه این ترتیل را ماندگار کرده، نه کارهای صوتی و لحنی ایشان بلکه حُسن ادا و تجوید است. ایشان مانند خطاط ماهری که هزار خط را عیناً مثل هم می‌نویسد، تمام حرکات (فتحه‌ها، کسره‌ها و ضمه‌ها) را یک‌دست ادا می‌کند و اساساً پختگی تلاوت یعنی همین و به این چنین قاریانی باید قاری پخته و استاد اطلاق کرد.

شاخصه تلاوت عبدالباسط

گزارش ایکنا حاکی است، ابوالقاسمی با تحلیل عوامل اثرگذاری تلاوت در برخی قاریان شهیر مصری اظهار کرد: اگر استاد عبدالباسط در میان قاریان مصری نمره 100 داشته باشد، 60 نمره به خاطر جنس صدایش است. اگر کسی می‌خواهد از عبدالباسط تقلید کند، تمام تجوید و الحان و تکنیک‌های او را هم یاد بگیرد، مجموعاً می‌تواند چهل درصد تلاوت او را ارائه کند و بقیه به جنس صدایش بستگی دارد.

وی افزود: اگر نمره استاد منشاوی از نظر اذهان عمومی و اثرگذاری جهانی، نسبت به عبدالباسط، در میان قاریان مصری هم عصر خود 90 باشد، 40 نمره از جنس صدا و توانایی صوتی، 20 نمره از الحان و 20 نمره نیز از تکنیک‌های صوتی و حُسن ادا دارد، لذا می‌بینیم که پارامتر و تعیین‌کنندگی جنس صدا در تقلید از منشاوی به نسبت تقلید از عبدالباسط، کمتر است.

ویژگی تلاوت مصطفی اسماعیل

این قاری و مدرس بین‌المللی فنون تلاوت تأکید کرد: اثرگذاری تلاوت استاد مصطفی اسماعیل به تکنیک‌های صوتی و الحان اوست و کسی که صدای چندان قابل توجهی ندارد، ممکن است در تقلید از عبدالباسط 50 درصد هم موفق نباشد، اما با فراگیری تکنیک‌های صوتی و الحان در تقلید از مصطفی اسماعیل، 70 درصد موفقیت داشته باشد.

ابوالقاسمی ادامه داد: اگر نمره استاد غلوش از نظر اذهان عمومی و اثرگذاری جهانی نسبت به عبدالباسط، 80 باشد، تنها پنج نمره به تنوع و مهارت‌های لحنی او اختصاص می‌یابد و شاید حداکثر 30 نمره به تجوید خوب و جنس صدای زیبای او تعلق یابد، مابقی تکنیک‌های صوتی فوق‌العاده اوست که تلاوتش را ممتاز و شاخص ساخته و کسی که می‌خواهد از غلوش تقلید کند، باید بر تکنیک‌های صوتی او تمرکز و توجه کند.

وی گفت: هرکس باید خود را بسنجد و ببیند که آیا در جنس صدا ضعف دارد؟ یا در تکنیک‌های صوتی؟ و یا در الحان و تجوید؟ بستگی به اینکه در کدام یک از این مؤلفه‌های اثرگذاری ضعیف‌تر است باید سراغ تقلید برود. از چهار عنصر اثرگذاری تلاوت تنها عنصر جنس صدا قابل تغییر نیست و با تمرین و ممارست، تفاوت چندانی در آن ایجاد نمی‌شود، اما متأسفانه بسیاری از قاریان جوان و نوجوان بدون سنجش و آگاهی کافی از جنس و توانایی صدای خود، سراغ تقلید از قاریانی مثل استاد عبدالباسط و استاد شحات محمد انور می‌روند که نقطه قوت‌شان، جنس صداست، به همین دلیل استعدادهای زیادی را دیدم که نه تنها به جایی نرسیدند، بلکه به مشکل جدی صوتی برخوردارند.

جوانب احتیاط در تقلید از شحات 

این قاری بین‌المللی ادامه داد: 45 تا 50 درصد از اثرگذاری تلاوت استاد شحات محمد انور به رنگ، حجم و قدرت صدای او بستگی دارد و می‌بینیم هر جا که از این نشان‌ دادن رنگ و حجم صدا کاسته شده، مانند ترتیل ایشان، اثرگذاری بر مخاطب کم شده است، البته ترتیل شحات انور یکی از بهترین ترتیل‌ها از نظر آکسان است. تلاوت استاد لیثی نیز به همین اندازه، مرهون قدرت صوتی و صدای خاص اوست و هر کسی قطعاً آن توانایی صوتی را ندارد.

ابوالقاسمی تصریح کرد: اگر قاریان جوان الحان ضعیفی دارند، آن را با مصطفی اسماعیل، شعشاعی، شبیب و حصان که شاید حتی الحان غنی‌تری از مصطفی اسماعیل اجرا کرده باشد، تقویت کنند و حُسن ادا را با منشاوی و تکنیک‌های صوتی را نیز با غلوش قوت ببخشند. البته به این صورت که ابتدا عناصر ضعیف و قوی اثرگذاری در تلاوت خود را شناسایی کنند، بعد با توجه به آن به یکی از قاریانی که عنصر ضعیف او را تقویت می‌کنند، مراجعه کنند.

تمجید مقام معظم رهبری از تلاوت شبیب

وی درباره اثرگذاری تلاوت محمد احمد شبیب به ذکر خاطره‌ای از مقام معظم رهبری پرداخت و گفت: استاد شبیب تلاوتی بسیار پربار و آهنگ غنی منطبق با معنا دارد، یک بار در زمانی که مدیریت رادیو قرآن را به عهده داشتم خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم و ایشان فرمودند: «آقا! این احمدشبیب خیلی با بقیه فرق دارد و درک بالایی از تلاوت داشته است»، این تأکید ایشان برای ما این معنا را داشت که بیشتر به تلاوت‌های او در رادیو توجه کنیم.

قاری خوب چه کسی است

ابوالقاسمی در بخش پایانی با بیان اینکه قاری خوب کسی است که تلاوت او را طلب کنند نه تحمل، اظهار کرد: نحوه باز کردن دهان و خروج صوت از آن بر شخصیت تلاوت و عیار آن تأثیرگذار است، تلاوت 90 درصد جوانان به خاطر فرم دهان، غلط است و اثرگذاری ندارد، گاهی به تلاوت‌های تصویری منشاوی، مصطفی اسماعیل و غلوش نگاه کنید و ببینید که دهان را چقدر به اندازه و به جا، باز می‌کنند.

گزارش از مجتبی اصغری