موانع و آفات تحقق عدالت اجتماعی

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد ترابی، رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی در گفت‌وگو با ایکنا، در خصوص عدالت اجتماعی و تحقق آن در جامعه اسلامی اظهار کرد: اعتقاد ما به‌عنوان شیعه این است که قادر هستیم با عقل خود بسیاری از عدل‌ها و ظلم‌ها را متوجه شویم. آنچه که گاهی برای ما مشکل می‌شود، در مصادیق است وگرنه اصول اصلی عدل از نظر عقل ما قابل فهم است و ما دین را براساس اصول عقلی پذیرفته‌ایم.

وی ادامه داد: خدای ما خدای عادل و حکیم، خدایی است که ظلم نمی‌کند، نیازی به ظلم ندارد و اقدام به ظلم هم نمی‌کند؛ چراکه منشأ ظلم، مشکل روحی، روانی و ذاتی است که خداوند چنین نقصی ندارد یا نیاز جسمی یا مادی است که بازدهم خداوند نیاز ندارد، یا قدرت‌طلبی و سلطه‌طلبی است که باز هم خداوند نیازی ندارد؛ چراکه حقیقتی که همه موجودات را با اراده و خواست خود آفریده است، به هیچکدام از اینها نیاز ندارد.

ترابی بیان کرد: کدام‌یک از این‌ها می‌توانند به او خیر و یا شری برسانند؟ او انگیزه و دلیلی برای ظلم کردن ندارد، گاهی منشأ ظلم، جهل است، خدا جاهل هم نیست و وقتی خدا برای بندگانش شرایطی فراهم می‌آورد، اگر جاهل باشد به ستم منتهی می‌شود، اما اگر عالم، حکیم، غنی، بی‌نیاز، رحیم و رحمان باشد، چنین موجودی با این صفات هیچ دلیلی برای ظلم کردن ندارد، بلکه وجودش سراسر خیر است.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی تصریح کرد: سؤال اینجاست که آیا اسلام در مورد عدالت اجتماعی، کارکرد و طرحی دارد یا خیر؟ باید گفت قرآن و اسلام نسبت به عدالت اجتماعی خیلی حساس و جدی است، حتی جدیت آن نسبت به برخی احکام دیگر بیشتر است و در این مورد شکی نیست.

وی گفت: خداوند در سوره حدید آیه 25 می‌فرماید: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَديدَ فيهِ بَأسٌ شَديدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِيَعلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَيبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آن‌ها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند و آهن را نازل کردیم که در آن نیروی شدید و منافعی برای مردم است، تا خداوند بداند چه کسی او و رسولانش را یاری می‌کند بی‌آنکه او را ببینند؛ خداوند قوی و شکست‌ناپذیر است».

زندگی در پرتو عدالت اجتماعی

ترابی بیان کرد: این آیه اشاره به قوانین و احکام دارد. میزان، شاید معیاری برای سنجش باشد و اینکه قوانین و احکام چگونه معنا شوند، هدف از ارسال انبیاء و نزول کتاب این است که مردم در پرتو رعایت عدالت اجتماعی روی پای خود بایستند و هم در پرتو عدالت، زندگی در یک جامعه زنده و ایستا وجود داشته باشد.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی افزود: همچنین می‌فرماید ما آهن را نازل کردیم که این آهن پشتوانه کتاب و میزان و قرآن پشتوانه احکام عدالت اسلامی و معیاری است تا بتوان عدالت را در جامعه توسط آن سنجید و اجرا کرد، آهن نماد اجرای عدالت است؛ چرا که در آن قدرت و نیرو وجود دارد و البته تنها کاربرد آهن اجرای عدالت نیست، بلکه در پرتو ابزار آهنی انسان می‌تواند منافع بسیاری را به‎دست آورد، آنچه که اقتصاد، صنعت و کشاورزی را پیش می‌برد.

وی گفت: خداوند در 1400 سال قبل اشاره کرده که در آهن سودهای فراوانی وجود دارد و انسان در پرتو آن می‌تواند منافع خود را تأمین کند. البته ادامه آیه فضای دیگری را ایجاد می‌کند و معنی‌اش آن است که خداوند انتظار دارد مردم برای اجرای عدالت و احکام الهی، تنها در پرتو قدرت کار خود را انجام ندهند، بلکه حتی آنجا که قدرت، سلطه و امر و نهی نیز وجود ندارد و نهان است هم رعایت حق، انصاف و عدل و احکام الهی باشد، زیرا پشتوانه آن کتاب، میزان و تحقق عدالت اجتماعی، خداوند متعال است.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی بیان کرد: اگر به این آیه توجه کنیم متوجه می‌شویم که خداوند تا چه اندازه صریح می‌فرماید: «لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ» اینجا دقیقاً دوربین خود را بر روی کلمه «قسط» یعنی اجرای عدالت الهی و «ناس» یعنی جامعه انسانی زوم می‌کند و در واقع هدف خداوند از بعثت انبیاء آن بوده است که جامعه بشری مجری حق و عدل باشد.

ترابی ادامه داد: در سوره نحل آیه 90 هم خداوند می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ ۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ؛ همانا خدا (خلق را) فرمان به عدل و احسان می‌دهد و به بذل و عطاء خویشاوندان امر می‌کند و از افعال زشت و منکر و ظلم نهی می‌کند و به شما پند می‌دهد، باشد که موعظه خدا را بپذیرید».

وی اظهار کرد: در این آیه، خداوند به انسان‌ها امر می‌کند که عدالت را رعایت کنند و علاوه بر آن اهل احسان باشند و نیکی کنند، خویشاوندان خود را نیز تحت عدالت اجتماعی و اقتصادی قرار دهند، همچنین خداوند از کارهای زشت و آلوده و از کارهایی که تجاوزگری در آن‌ها وجود دارد (تجاوز به حقوق مردم) نهی می‌کند. در واقع خداوند با این آیات، انسان را موعظه می‌کند، چه بسا که این رهنمودها را به کار گیرند.

ترابی در پاسخ به اینکه موانع و آفات تحقق عدالت اجتماعی چیست؟ گفت: ما انقلاب اسلامی را به پیروزی رساندیم و یکی از اهداف مهم، تحقق برنامه‌های دین و عدالت اجتماعی بود، عدالت اجتماعی ابعادی دارد که شامل عدالت اقتصادی، عدالت در کار و تلاش، عدالت در برخورداری منافع ملی (همه باید عادلانه و به جا از منافع ملی، موقعیت‌های اجتماعی، کارکردن در فضای جامعه و خدمت کردن به مردم برخوردار شوند) است و نباید طوری باشد که عده‌ای برخوردارتر بوده، بعضی کمتر و بعضی کم و یا اصلاً.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی اظهار کرد: اینها خواسته‌های انقلاب اسلامی بوده، اما باید دید واقعاً چه اتفاقی افتاده و چه موانعی بوده که این اتفاق نیفتاده است. رهبر انقلاب هم فرمودند ما دستاوردهای مهمی داشته‌ایم، اما یکی از موانع تحقق عدالت اجتماعی جهل فرمانروایان یا فرمانگذاران است، یعنی گاهی اوقات مدیران اجتماعی متوجه نیستند منافع ملی چیست و متوجه نیستند که باید برای عدالت اقتصادی چه برنامه‌هایی داشته باشند.

وی گفت: به‌عنوان مثال در جامعه ما چون در رأس نظام، ولی‌فقیه حضور دارد، بسیاری از مردم تصورشان این است که ولی‌فقیه باید این هدف را محقق کند و اوست که باید پاسخگو باشد، البته ایشان قطعاً نگران بوده و تدابیری داشته و دارند، اما مردم باید بدانند بعد از حفاظت از اصل نظام که وظیفه رهبری است و ایشان باید از جامعه در مقابل دشمن دفاع کند و اجازه ندهد فروپاشی نظام سیاسی اتفاق افتد، همانگونه هم ایشون مسئول اقتصاد و قانون نیستند؛ چرا که ساختارهایی در جامعه برای قانونگذاری، اجرای عدالت قضایی و دادرسی و اجرای عدالت اجتماعی (سه قوه مققنه قضاییه و مجریه) وجود دارد.

ترابی بیان کرد: در کشور ما سه قوه مققنه، قضاییه و مجریه وجود دارد و اگر اینها به نحو صحیحی انجام وظیفه کنند، قطعاً این مشکلات حل خواهد شد، اما باید دید دولت‌هایی که بر سرکار آمدند، آیا واقعاً کاربلد بودند و یا خیر. ما یک خلأ ساختاری داریم و بیشتر کسانی که به‌عنوان رئیس دولت و رئیس جمهور به سرکار آمده‌اند، قبلاً برنامه‌ای برای رئیس جمهور شدن نداشته‌اند. البته شاید آرزو داشته و فکر می‌کرده‌اند که بتوانند خدمت کنند، اما هرگز هدفی جدی را برای اینکه اگر رئیس جمهور شوند انجام دهند نداشته‌اند، در واقع کسی که مسئول می‌شود، قبلش باید بداند مشکلات اجتماعی چیست و راه‌های برون رفت از این مشکلات چیست؟ باید جمعی از مشاوران علمی داشته و جمع بزرگی از جامعه را فعال کرده باشد.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی اظهار کرد: در جوامعی که سابقه و تجربه بیشتری در مدیریت اجتماعی و سیاسی دارند، کاری که اتفاق افتاده این است که احزاب بزرگ سیاسی دارند و کار احزاب این است که در طول سال‌هایی که مدیریت ندارند، شروع به مطالعه می‌کنند، کمیته‌های مختلفی اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... دارند، که در هریک از اینها باید از متخصصان استفاده کنند، قانون صحیح احزاب این است که برنامه، فکر و مطالعه داشته باشند و گروه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی‌شان مشخص باشد و مشکلات، راه حل‌ها و برون‌رفت‌ها را بشناسند.

وی گفت: رئیس جمهور بیش از آنکه انتخاب فرد باشد، انتخاب یک اندیشه، فکر، نگرش و ایده علمی است و متأسفانه در کشور ما، انتخاب رئیس جمهور انتخاب فرد شده است که در واقع تنها یک فرد تصمیم می‌گیرد و این صحیح و علمی نیست؛ چرا که مگر یک فرد چقدر بنیه و قدرت علمی و اطلاعات دارد که بخواهد جامعه بزرگی مانند کشور ما را که 80 میلیون جمعیت دارد مدیریت کند. اصلاً چنین چیزی ممکن نیست و یک رئیس جمهور باید به گروه‌های علمی مراجعه کند، نه به کسی که آن فرد برای رئیس جمهور شدن وی تلاش کرده است؛ چرا که او یک مشاور غیرواقعی است نه مشاور علمی.

تخصصی شدن دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه

ترابی ادامه داد: باید دید تخصصی شدن دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه چه نتیجه‌ای داشته است، فعالیت بیشتر دانشگاه‌ها این است که سمینار بگیرند، پژوهش و نقد کنند، مقاله بنویسند و ...، درست است که این فعالیت‌ها سودمند است، اما چه نتیجه‌ای دارد؟ کسانی که می‌خواهند مدیریت کشور را برعهده بگیرند، پشتوانه‌شان باید دانشگاه‌‎ها، حوزه‌های علمیه و متخصصان باشد.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی افزود: کسی که توانسته کارخانه‌ای را بدون رانتخواری سرپا نگه دارد و برای کشور آورده داشته باشد، فکرش ارزنده است و نباید این افراد را کنار گذاشت، کسی که با دست خالی، 500 نفر را به کار مشغول می‌کند، اگر آن فرد را استاندار و نماینده مجلس کنیم، البته با شرایط لازم و با ایده‌هایی که وی مطرح می‌کند و نظارتی که البته باید بر فعالیت‌های او وجود داشته باشد، آیا نمی‌تواند برای یک شهر سودمند باشد؟ و کشاورزی، اقتصاد، صنعت و ارتباط بین عوامل را در یک استان تنظیم کرده و یک استان را خودکفا کند؟

وی گفت: حال سؤال اینجاست که چرا امروز ما احساس می‌کنیم که به عدالت اجتماعی نرسیده‌ایم؟ چون رئیس جمهورها درست انتخاب نمی‌شوند، وقتی فردی در انتخابات ریاست جمهوری شرکت می‌کند، متخصصان باید از او سؤال کنند که وی در رابطه با اقتصاد، صنعت، فرهنگ، سطح دانشگاه‌ها، کارکرد نهادهای فرهنگی ـ اجتماعی و امنیتی چه نظر و ایده‌ای دارد که البته آن هم تنها ادعا نباشد؛ چراکه در مورد هر قولی که می‌دهد، بعداً باید بازخواست شود و اگر در انجام قولی که داده ناتوان بود در هر جای کار بود، خودش کناره‌گیری کند و لازم نباشد قدرتی به او بگوید کناره‌گیری کن؛ چراکه در وعده‌هایی که داده ناتوان بوده است.

ترابی بیان کرد: البته این تنها مشکل یک دولت نبوده است، بلکه چند دولت چنین مشکلی داشته‌اند و من اعلام می‌کنم کسانی که نگران انقلاب و راه حضرت امام(ره) و خون شهدا هستند، باید نگران رئیس جمهور آینده هم باشند؛ چراکه اگر او فردی ناکارآمد و نابلد باشد، قطعاً آورده‌ای بیش از چند رئیس جمهور گذشته نخواهد داشت.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی ادامه داد: متأسفانه ما در ساختارهای قدرت، تأمین سلامت و امنیت و رشد و تعالی کار زیادی انجام نداده‌ایم، نهادی به نام مجلس داریم که در آن معیارها را به مردم واگذار کرده‌ایم و اما مجلس براساس معیارهای دقیق نیست، ما افراد را نمی‌شناسیم و یک‌مرتبه می‌بینیم یکی دو ماه قبل‌تر از انتخابات، می‌آیند و ورق به در و دیوار می‌زنند، شعار می‌دهند و ... قطعاً همه افراد و کاندیداها اینگونه نیستند، اما اگر نیمی و یا حتی 30 درصد از افراد هم اینگونه باشند آن مجلس، مجلس نمی‌شود.

وی افزود: اگر کسی که شناخته شده نیست و از یکی دو سال قبل ایده‌هایش را در این خصوص مطرح نکرده باشد، ما چگونه متوجه شویم که این فرد چه ظرفیت‌هایی دارد. چرا ما انتظار داریم رهبر، همه مسائل کشور را حل کند؟ بنده از رهبر خواهش دارم با تدبیری که دارند و نیروهای خوبی که حاضرند به ایشان کمک و از ایشان حمایت کنند دستور بدهند، این مشکلات حل شود.

ترابی تصریح کرد: این انتخابات بی‌ریشه و آدم‌هایی که از قبل شناخته نمی‌شوند و با حزب‌های خیالی روی کار می‌آیند واقعی نیستند، عده‌ای وقتی قدرتی ندارند، تلاش می‌کنند قدرت موجود را تضعیف کنند و وقتی هم روی کار می‌آیند نمی‌دانند چه کنند. لااقل تلاش کنند تا آبرویشان حفظ شود.

توجیه رفتارهای نادرست؛ از موانع تحقق عدالت اجتماعی

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی گفت: یکی از موانع تحقق عدالت اجتماعی توجیه رفتارهای نادرست است، هر دولتی که می‌آید خطاهایی دارد که دولت بعدی باید آن‌ها را بگیرد، یعنی خود آن دولت قادر به گرفتن خطاهای خود نیست و تا کی قرار است تجربه‌های نادرست داشته باشیم، اگر اشتباه کرده‌ایم رسماً بگوییم اشتباه کرده‌ایم و صاحب‌نظران و متفکران ایده‌هایشان را بگویند و راه‌حل نشان دهند.

وی بیان کرد: یکی دیگر از موانع تحقق عدالت اجتماعی، دشواری اجرای عدالت برای فرمانروایان و تحمل تحقق آن از سوی فرمانبرداران است، تا این قسمت از صحبت، مطالب متوجه دولتمردان بود، اما نباید از فرهنگ، انتخاب آرزوها و نیز آرمان‌های مردم که در تحفقق عدالت اجتماعی مؤثر است، غافل بود. بعد از پیامبر اکرم(ص) که رسول خداست و اصل دین را برای ما آورده است و در فاصله 13 سال توانسته جامعه شرک را به جامعه ایمانی تبدیل کند، از زمان آن حضرت که بگذریم عادلانه‌ترین حکومتی که در جامعه اسلامی تحقق پیدا کرد به ادعای آشنا و غریبه، حکومت علی(ع) بود.

وی افزود: بسیاری از کسانی که حتی مسلمان نیستند وقتی زندگی امیرالمؤمنین(ع) و اقدامات او را می‌خوانند، می‌گویند حکومت وی در اوج عدالت بوده است و نه تنها عدالت اسلامی، بلکه عدالت انسانی، یعنی حتی اگر بنا باشد در جهان منهای دین، عدالت را اجرا کنند، رهنمودهای او می‌تواند برای آن‌ها راهگشا باشد.

ترابی گفت: حال باید سؤال کرد که چنین امام و شخصیتی چگونه از جامعه حذف شد؟ «قُتِلَ عَلِیٌّ فِی مِحْرَابِ عِبَادَتِهِ لِشِدَّةَ عَدْلِهِ؛ علی ـ علیه السلام ـ در محراب عبادت خویش قربانی عدالتش گردید» در واقع آن چیزی که باعث شد امام کشته شود، سختگیری‌های او نبود، بلکه عدالت‌ورزی او بود، چراکه بیشتر افراد در جامعه می‌خواهند قوانین را دور بزنند، رانت‌خواری کنند، به نفع خود کار کنند، زورگویی و تکاثر کنند، البته در یک فرهنگ سامان نیافته و رشد نیافته و در جامعه‌ای که نظارت لازم از سوی دولت وجود ندارد.

رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان‌‌رضوی افزود: امیرالمؤمنین(ع) چرا نمی‌خواست حکومت را در دست بگیرد چون گفت در این جامعه مردم خود همدست تبعیض، نابرابری و بی‌عدالتی شده‌اند. در جامعه‌ای که ذهنیت مردم از درون به‌سوی تکاثر، استثمار و نابرابری اجتماعی کشیده شده است. حضرت علی(ع) قصد داشت که طی مدت 5 سال، مردم را به عدالت بازگردند، در حالی که به مدت 25 سال مردم اینگونه زندگی نکرده بودند، بنابراین مردم نتوانستند تحمل کنند و علی(ع) گفت: «من چگونه می‌توانم در فاصله کمی آن‌ها را به عدالت بازگردانم».

وی اظهار کرد: ابن‌ملجم آن حضرت را کشت، اما جامعه اسلامی در آن زمان علیه جریان خوارج آشوب نکرد و برنخاست و از راه علی(ع) دفاع نکرد، حضرت از وضعیت نابسامان آن زمان، خسته شد تا آنجا که به خداوند گفت مرا از این‌ها بگیر، این‌ها علی را نمی‌خواهند و کسی را مثل زبان، رفتار و هم‌سنخ خود می‌خواهند، من از سنخ اینها نیستم و به من کسی را بده که از سنخ من است و مرا با پیامبر محشور کن و به اینها کسی را بده که از سنخ خودشان است.

ترابی افزود: در نهایت اینکه نقش، انتخاب و خواست مردم در انتخاب نمایندگان خود و رئیس جمهور 50 درصد مؤثر است و 50 درصد دیگر مربوط به مسئولان است. البته مردم گناهی ندارند، ما وظیفه داریم در جامعه اسلامی این اطلاعات را به مردم بدهیم تا هوشیار شوند و براساس وعده‌های خیالی و کار نشده غیرعلمی، رأی مردم را جمع نکنند.