تعزیه؛ روح تراژدی ادبیات مذهبی/ روایت شهادت سیدالشهدا(ع) در آیین‌های نمایشی کم‌نظیر است
گروه هنر: در ادبیات مذهبی ایران روح تراژدی از فرهنگ عاشورا و وقایع تاریخی کربلا نیرو و توان گرفته و شهادت مظلومانه ابرمرد تاریخ مذهب شیعه امام حسین(ع) را در یک شکل نمایشی کم‌نظیر جهانی به تجلی درآورده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، در ادبیات مذهبی ایران روح تراژدی از فرهنگ عاشورا و وقایع تاریخی کربلا نیرو و توان گرفته و شهادت مظلومانه ابرمرد تاریخ مذهب شیعه امام حسین(ع) را در یک شکل نمایشی کم‌نظیر جهانی به تجلی درآورده است. از این رو نمایش یا درام مذهبی ما شیعیان ایران به‌صورت تعزیهخوانی یا شبیه‌خوانی بر محور شهادت سالار شهیدان کربلا صورت می‌بندد.
در قیام عاشورا حماسه و مصیبت با هم می‌آمیزد و در عمق آن پیوند می‌خورند. فضای فکری و هیجانی، یادمان عاشورا را به سوی قداست بخشیدن به برخی از آداب و رسوم سوق داده است به گونه‌ای که یاد کردن از این نهضت در سنت‌های بومی و ادبیات مردمی به صورت تأثیری ژرف و مباهات به قهرمانان نینوا و غرق شدن در عناصر عاطفی جلوه‌گر می‌شود.
تعزیه به معنی سوگواری، برپایی یادبود عزیزان از دست رفته است و در برخی مناطق ایران مانند خراسان به معنای مجلس ترحیم است. آمیختگی سنت‌های بومی و باورهای مذهبی در تعزیه چنان قوی است که از آن به‌عنوان تنها نمایش بومی جهان اسلام یاد کرده‌اند.
آندره زیچ ویرث در نوشتاری با عنوان جنبه‌های نشانه شناختی تعزیه می‌نویسد؛ شعار دادن و سینه‌زنی ارتباط دو جانبه میان بازیگران و تماشگران را امکان‌پذیر می‌سازد. در حقیقت لحظات این ارتباط دوجانبه از نقاط اوج تعزیه به شمار می‌آید و نشان می‌دهند که هدف اصلی تعزیه تقویت و تحکیم یگتانگی میان مؤمنان روی صحنه و حاضران در حسینیه است. این هدف در تعزیه شکل عرفانی به خود می‌گیرد و جزء لاینفک این آیین مذهبی را تشکیل می‌دهد.
ابوالفضل خسروی، کارشناس هنری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خمین در همین رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، گفت: شاعرانی که شبیه‌نامه‌ها را نوشته‌اند و افرادی که این سوگندنامه ها را تحریر کرده‌اند به اقتضای هر مجلس تعزیه آداب و عادات اقوام و قبایل و به طور کلی فرهنگ عامه مردم و باورهای بومی را در زبان حال اولیاء، مکالمه شهادت خوان با مادر و خواهر مجادله اشقیا و اولیا دخالت داده اند و این ویژگی به قدری بارز است و سبقه‌ای قوی دارد که در تار و پود اشعار منعکس و بر متن و بطن وقایع و مضامین تعزیه‌ها رسوخ یافته است.
وی افزود: به‌عنوان مثال بانوان حرم همچون زنان ایرانی بر سر راه عزیزان خویش اسفند دود می‌کنند تا از چشم زخم کوفیان و شامیان برحذر باشند.
خسروی در ادامه گسترش اسلام و گرویدن مردم به دین اسلام و پذیرش مذهب تشیع را در دگرگونی رفتارهای فرهنگی و باورهای دینی و آئین‌ها مؤثر دانست وادامه داد: در تعزیه اعتقادات مذهبی و مسائل اجتماعی با یکدیگر درهم می‌آمیزند و آن را تبدیل به نمایش می‌کند که هم تجلی جهان‌بینی عامه مردم است و هم توقعات اجتماعی و باورهای سنتی را متبلور کرده است.
وی افزود: دگرگونی اجتماعی و اقتصادی در جامعه امروز ایران تحولات بسیاری در نظام فرهنگی جامعه به ویژه در ساختار باورها و رفتارهای آیینی ـ عبادی مردم جامعه پدید آورده است. این تحولات پذیرش تعزیه را به همان صورت قدیم و با همنان عناصر سازنده محتوای سنتی دشوارناپذیر کرده است.
این کارشناس هنری با اشاره به اینکه عواملی که تعزیهخوانی را بعنوان یک نیاز اجتماعی ـ روانی و فرهنگی در جامعه پدید آوردند امروز تغییر کرده اند گفت: جامعه متحول کنونی آشنا با تاریخ و فرهنگ دین و هنر نوین نمایشی دیگر نمی‌تواند چون مردم جامعه گذشته به تعزیه بنگرد و از آن بهره‌مند شود و پناهگاه و نگهدارنده خوبی برای این پدیده فرهنگی باشد.
باید کوشید تا تعزیهخوانی را به همین شکل و شمایل همچون میراث اجتماعی ـ فرهنگی گذشتگان و به‌عنوان عنصری فرهنگی – هنری از بقایای فرهنگی نسل‌ها حفظ کنیم ونگذاریم تا از هم فرو بپاشد و نابود شود.
عباس جهانشاهی، رئیس شورای تعزیه خمین نیز، گفت: هر ساله با همزمان با ماه محرم و صفر گروه‌های تعزیه شهرستان خمین در روستاها و محله‌های مختلف این شهرستان با برپایی چادرهای مخصوص هر شب مراسم تعزیه را برگزار می‌کنند که مردم و به ویژه جوانان با شور و علاقه وصف‌ناپذیری شب‌ها برای دیدن تعزیه به مکان‌های برگزاری آن می‌روند و این مراسم تا پاسی از شب ادامه دارد.
وی افزود: سابقه تعزیه در استان مرکزی به 250 سال قبل برمی‌گردد. نسخ مجالس تعزیه استان مرکزی از سروده‌های شاعری بس نامدار و پرآوازه به نام میرزامحمد روحانی متخلص به میرانجم است که مجالس تعزیه‌های سروده شده توسط وی زبانزد اکثر شبیه‌خوانان در سطح کشور است وهم‌اکنون 30 گروه تعزیه خوان در شهرستان خمین فعالیت می‌کنند.
وی ادامه داد: تعزیهخوانی یکی صحنه‌هایی است که سالهاست برای بازنمایی حوادث کربلا و عاشورا به‌وسیله هنرمندان این هنر اصیل ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جانشاهی، حمایت نکردن مسئولان از این هنر اصیل را مهم‌ترین مشکل گروه‌های تعزیه‌خوان در خمین بیان کرد و گفت: فعالیت تعزی‌خوان‌های این شهرستان تا به حال انعکاسی در بیرون از شهرستان نداشته است و از زمان برگزاری اجرای سوگواره این گروه‌ها دیده شده‌اند.
رئیس شورای تعزیه خمین در پایان، اجرای تعزیه به روش سنتی، نبود آموزش به جوانان تعزیه‌خوان و نبود نسخ معتبر را ازموانع اجرای تعزیه مطلوب و مورد پسند جامعه بیان کرد.
از امتیازات مجالس تعزیه این است که در آنها احساسات و عواطف پاک موج می‌زند اما دیدگاه اسلامی و باورهای تشیع بر این اصل استوار تکیه دارد که باید هر احساس صادقی ریشه در ارزش‌های اعتقادی و برهان منطقی و عقلانی داشته باشد و هرچه شعائر دینی از پشتوانه مستقل، مستند و مطابق با واقعیت برخوردار باشد ارزش‌های تربیتی و فواید اخلاقی والاتری دارند و در سازندگی رشد و پویایی جامعه اثر بهتری می‌گذارند.
