تلاقی بهار طبیعت و بهار قرآن فرصتی برای خودسازی است

سال 1403 آغاز شد و از سویی بهار طبیعت با بهار معنویت تقارن یافته و این فرصتی گرانبها برای سیر الی الله است.

حجت‌الاسلام والمسلمین امیر جوان‌آراسته؛ عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به بیان نکاتی درباره جایگاه بهار و طبیعت در قرآن کریم و سیر آفاقی پرداخت.

متن این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:

 

امسال تقارن خجسته‌ای را شاهدیم که ماه رمضان که بهار قرآن است با نوروز همراه شده که بهار طبیعت است. یکی از نکات جالی که در معارف دینی ما وجود دارد این است که به ما توصیه کرده‌اند سیر در آفاق داشته باشید بدین معنی که در خارج از وجود خودتان و در پیرامون خود که آفاق هستی به شمار می‌آید تأمل کنید و آسمان و درخت و حیوانات و زمین را نه به شکل گذرا بلکه با تأمل نگاه کنید. در قرآن کریم آمده است «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛ ما آیات (قدرت و حکمت) خود را در آفاق جهان و نفوس بندگان کاملا هویدا و روشن می‌گردانیم تا ظاهر و آشکار شود که خدا (و آیات حکمت و قیامت و رسالتش همه) بر حق است. آیا همین حقیقت که خدا بر همه موجودات عالم پیدا و گواه است کفایت (از برهان) نمی‌کند؟» (فصلت/53).

 

در این آیه تأکید شده که در پهنه هستی علامت‌ها و تابلوهای راهنما قرار داده‌ایم. خاصیت تابلوی راهنمایی و رانندگی این است که ما را متوجه چیزی می‌کند از جمله اینکه سرعت چقدر باشد و در کجا باید دور بزنیم بنابراین شاید تابلو، فی نفسه مهم نباشد بلکه پیامی که به ما می‌دهد مهم است لذا ما باید بتوانیم از دیدن و دقت در این آیه‌ها و نشانه‌ها به این برسیم که حقیقتی در هستی وجود دارد که همانا خدای متعال است که همه چیز به دست اوست و مبادا دنیا و طبیعتی که برای تنبه ما خلق شده است موجب غفلت ما شود یعنی آنگونه به این دنیا مشغول شویم که از هدف خلقت الهی غافل شویم.

 

بله؛ باید به این مسئله توجه کنیم که قرآن فراوان به طبیعت و محیط زیست اشاره کرده است. هم در قرآن و هم روایات ما تأکید شده که انسان باید مراقب پیرامون خودش باشد. مثلاً وقتی مفهوم درخت را در نظر می‌گیریم متوجه می‌شویم قرآن وقتی می‌خواهد از بهترین چیزها صحبت کند از درخت صحبت می‌کند و مثلا به شجره طوبی در بهشت اشاره دارد یا وقتی می‌خواهد چیز نیکوی پرفایده‌ای را مثال بزند به درخت اشاره می‌کند و مثلا می‌‌گوید آن چیز همانند شجره طیبه است که پیوسته برکت از آن جاری می‌شود و انواع میوه‌های پررنگ و آب را به ما هدیه می‌دهد.

قرآن به درخت تین و زیتون قسم خورده است و وقتی می‌خواهد با حضرت موسی(ع) صحبت کند، کلام الهی از زبان یک درخت به گوش حضرت موسی(ع) می‌رسد و این برای ما نکته دارد و نشان می‌دهد درخت در دین ما قداست دارد و دین توجه بسیاری به محیط زیسته می‌کند.

 

به نظر می‌رسد این تلاقی، فضای مضاعفی را برای خودسازی فراهم کرده است. قرآن، نور و معدن ایجاد توجه و تعالی انسانی است اما در تعالیم دینی ما از این رستاخیز طبیعت می‌توان برای بهره‌مندی بیشتر از جمله در زمینه توجه به معاد استفاده کرد. قرآن فرموده است درخت‌ها و طبیعتی که به ظاهر در زمستان می‌میرند و هیچ رشد و حرکتی ندارند بعد از چند ماه حیات مجددی پیدا می‌کنند لذا شما هم بدانید وقتی در قبرها گذاشته می‌شوید به پایان نمی‌رسید بلکه دوباره زنده خواهید شد. در بهار قرآن یعنی ماه رمضان هم انسان باید دقت کند و اگر دلِ مرده و غفلت‌زده‌ای دارد که از خدا فاصله گرفته است و دل وی زنگار گرفته است باید آن را دوباره زنده کند.

زنده شدن دل‌ها به وسیله قرآن کریم صورت می‌گیرد همانگونه که خداوند طبیعت را از نو می‌سازد بنابراین باید به مدد قرآن، دل‌هایمان را از نو بسازیم. امام سجاد(ع) می‌فرماید درِ توبه همیشه باز است. ماه رمضان هم ماه توبه و عذرخواهی است و این راه همیشه باز است بنابراین تلاقی بهار طبیعت و بهار قرآن، امیدواری مضاعفی به انسان می‌دهد که می‌شود دوباره نیکو، خواستنی و زیبا شد.

 

 

در اسلام هم سیر آفاقی مطرح است و هم سیر انفسی. اگر در وجود خودمان سیر و سفر می‌کنیم و به قوه عقل، قوه خیال، قوه حس، نظم وجودی و رابطه روح و بدن تأمل می‌کنیم به معنای سیر انفسی است. مولانا می‌گوید «آن کیست که بیرون درون می‌نگرد/ در اهل جنون به صد فسون می‌نگرد/ وز دیده نگر که دیده چون می‌نگرد/ و آن کیست که از دیده برون می‌نگرد» سؤال این است که دیدن و گفتن اصلا اتفاقاتی عادی نیستند بلکه بسیار عجیب هستند. واقعاً عجیب است که چگونه تصویری از بیرون به ما منتقل می‌شود؟ سیر در آفاق هم در بیرون است. بسیاری از مواقع سفر می‌کنیم و دشت و دمن را می‌بینیم و این سیر در نوروز بیشتر است و می‌تواند با سیر انفسی پررنگی هم همراه شود که قطعا آثار و نتایج بیشتری در پی خواهد داشت.

در این ایام، طبیعت خود به خود، چشم را به سوی خودش می‌کشد و شما را به سیر در آفاق می‌کشاند و می‌گوید حواستان باشد اگر در آفاق سیر می‌کنید، حقیقت اصلی را فراموش نکنید؛ همانگونه که اگر سر سفره می‌نشینید نباید صاحب سفره که خداوند است را فراموش کنید.

 

وقتی می‌خواهیم سفری را آغاز کنیم باید توشه‌ای داشته باشیم چراکه نباید بدون برنامه و بدون زاد و توشه سفر کرد. شاعر هم می‌گوید: «ز همراهان جدایی مصلحت نیست/ سفر بی‌روشنایی مصلحت نیست/ چو ملک و پادشاهی دیده باشی/ پس شاهی گدایی مصلحت نیست /شما را بی‌شما می‌خواند آن یار/ شما را این شمایی مصلحت نیست/ چو پای تو نماند پر دهندت/که بی‌پر در هوایی مصلحت نیست» تا وقتی منیّت، انانیت و خودمحوری وجود دارد هیچ اتفاق ارزنده‌ای در وجود انسان رخ نمی‌دهد لذا در این سیر انفسی و آفاقی باید جان، قابلیت دیدن چیزهایی پیدا کند و این قابلیت در رجب و شعبان و رمضان توسط اهل معنا ایجاد می‌شود.

 

بنابراین باید تلاش کنیم این جان، وارد یک سیر و سفر شود. سال معنوی و سلوکی اولیای الهی از ماه رمضان شروع می‌شود بنابراین باید حواسمان باشد که تعامل ما با دیگران، خانواده، فرزند، همسایه، پدر و مادر و ... به گونه‌ای باشد که شرایط بهره‌مندی از ماه رمضان را پیدا کنیم در غیر اینصورت تنها کسی که دچار زیان می‌شود خود انسان خواهد بود.