محمد حمید اللہ؛ از ترجمه و تدریس قرآن در پاریس تا مبارزه با شبهات مستشرقان

به گزارش ایکنا به نقل از العربی الجدید، محمد حمید الله (1908 - 2002) نه عرب بود و نه فرانسوی، با این حال او اولین مسلمانی بود که قرآن را به زبان فرانسوی ترجمه کرد. او این کار را پس از گذشت بیش از هشت قرن که طی آن فرانسوی‌ها، از جمله شرق‌شناسان و روحانیون، ترجمه کتاب را در انحصار خود درآورده بودند انجام داد. گویی او می‌خواست با این کار خود اوضاع را اصلاح کند و به تفسیرهای نادرست و ترجمه‌های تحریف‌شده پاسخ دهد.
 

 

در مورد زندگی‌نامه حمید الله، گفته شده که او در سال 1908 در حیدرآباد (در هند کنونی) به دنیا آمد که در آن زمان یک امارت اسلامی در شبه قاره هند بود.
 

در کودکی پس از شش سال تحصیل در دارالعلوم، مدرسه معروف دکن، حیدرآباد، قرآن کریم را حفظ کرد و دروس نظامی را به پایان رساند. او کارشناسی ارشد حقوق خود را از دانشگاه عثمانیه گذراند و در آنجا در بخش تحقیقات منصوب شد.

 

او در علوم دینی، حقوقی و زبانی آموزش‌های کاملی دریافت کرد که با مدرک فوق لیسانس حقوق از دانشگاه عثمانیه فارغ‌التحصیل شد و سال‌ها در آنجا تدریس کرد. حمید الله سپس اولین دکترای خود را در سال 1935 در شهر بن آلمان به دست آورد. یک سال بعد در دانشگاه سوربن پاریس که در اوج سختگیری فعالیت می‌کرد، محمد حمید الله با تحقیقی جالب در مورد «دیپلماسی اسلامی در عصر پیامبر‌(ص) و عصر خلافت» دکترای دوم را گرفت.

حمید الله سپس به عنوان سفیر در امارت حیدرآباد تا زمان انقراض آن در سال 1946 کار کرد. پس از الحاق اجباری حیدرآباد به هند، او به پاریس مهاجرت کرد و در آنجا به عنوان استاد در کلژ دو فرانس، یکی از معتبرترین مؤسسات علمی آنجا به مدت 20 سال مشغول به کار شد تا اینکه پس از دوره‌ای مبارزه با بیماری از دنیا رفت.
این اسلام‌پژوه در طول عمر علمی خود که بیش از 60 سال متوالی طول کشید، خود را وقف نوشتن درباره تاریخ اسلام کرد. او تحقیقات خود را به زبان فرانسوی (و برخی به انگلیسی) نوشت و تقریباً 250 اثر از خود در حوزه اسلام برجای گذاشت.

حمید الله در شش دهه‌ای که به تحقیق و تألیف علمی اختصاص داد، از اسلام دفاع کرد و تهمت‌ها و دروغ‌هایی را که مستشرقان مطرح می‌کردند، از اسلام زدود و خوانندگان فرانسوی را با گنجینه‌ای فرهنگی و قوی آشنا کرد.
او با کشف بسیاری از نسخه‌های خطی کمیاب مانند برخی از متون ابن قتیبه، البلاذری و ابن القیم، میراثی از کتاب‌های ناشناخته را برجای گذشت. شاید مهم‌ترین کشف او برای اولین بار معرفی یک نسخه خطی از همام ابن منیه در علم حدیث باشد.

 

 

درباره ترجمه وی از قرآن و سیره پیامبر اکرم(ص) باید گفت که این محقق برای ترجمه کل قرآن با تکیه بر کتب تفسیری و مشهور اهل سنت که مورد اجماع قرار گرفته بود، در محله لاتینی پاریس ترجمه قرآن را آغاز کرد و اشتباهاتی را که مستشرقان در این زمینه مرتکب می‌شدند تکرار نکرد.

حمید الله در ترجمه خود امانت‌دار بود. اما بلاغت زبان فرانسوی ترجمه او را سنگین نکرد. او همچنین از واژگانی با ارجاعات انجیلی و توراتی که به ترجمه‌های فرانسوی قبلی وارد شده بود، دوری کرد. علت ورود این واژگان هم این بود که اکثر مترجمان پیشین روحانیون مسیحی یا یهودی یا مستشرقانی با رویکردهای آموزشی، مذهبی بودند و به همین دلیل این پیشینه مذهبی خود را وارد ترجمه‌ها کرده بودند.
از این رو، ترجمه حمید الله از قرآن یکی از مهم‌ترین ترجمه‌های فرانسوی است که نزدیک‌ترین معانی به اصل کتاب را دارد و مقاصد و منظور آن به بهترین شکل منتقل کرده است.
شکی نیست که مسلمانان فرانسوی‌زبان مدیون آثار او هستند که چندین‌بار چاپ شده است. آنچه که پس از ترجمه حمید الله به دست آمده، عمدتاً چیزی بیش از کپی‌برداری با هدفی صرفاً تجاری نیست و یا تغییرات ساده‌ای داده شده است که درباره آن اغراق می‌شود.

 

 

او در کنار تصنیف و تألیف، کار تبلیغ اسلام را نیز انجام داد، خانه او در پاریس مهمترین مرکز آموزش و تبلیغ اسلام به‌شمار می‌رفت. او هر یکشنبه در مسجد جامع پاریس به تدریس قرآن کریم و معارف اسلامی می پرداخت.
 
در سال 1980، به دعوت عبدالقیوم قریشی، معاون رئیس دانشگاه اسلامیه، بهاولپور، به پاکستان سفر کرد و در مورد ابعاد مختلف زندگی مسلمانان از جمله فکری، سیاسی و اجتماعی که به خطبه‌های بهاولپور معروف بود سخنرانی کرد. موعظه‌های او محبوبیت زیادی پیدا کردہ بود.

 

جدای از تحقیقات علمی _ پژوھشی در زندگی، سادگی، قناعت، خشوع، خضوع و زھد حمیدالله نیز از ویژگی‌های شخصیتی او بشمار می‌رود۔

 

او در آخرین سال زندگی‌اش پاریس را به مقصد خانه خواهرزاده‌اش در جکسون ویل فلوریدا نقل ترک کرد و در نهایت 17 دسامبر 2002 همانجا درگذشت.