الزامات «إیتاء» / جانانه ببخشیم و با خدا زندگی کنیم

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علیرضا آزاد، استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، 26 مردادماه، در جلسه تفسیر کاربردی قرآن کریم که به‌صورت مجازی  برگزار شد، در خصوص نکات مهم درباره واژه «إیتاء»، اظهار کرد: «إیتاء» به معنی بخشش جانانه و از صمیم قلب است که همراه با سلب تعلق و دل کندن انجام می‌شود. به‌‌گونه‌ای که خداوند درآیه 92 سوره آل‌عمران در قرآن می‌فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّي تُنْفِقُوا مِمَّا»، به این معنی که برای دستیابی به بر و نیکی و این که جزء محسنین محسوب شویم، باید از آنچه دوست داریم دل کنده و ببخشیم.

وی ادامه داد: تعلق خاطر و اهمیت موضوعات، برای افراد مختلف متفاوت است؛ به‌عنوان مثال برای برخی افراد وقت اهمیت ویژه‌ای دارد و برای برخی دیگر آبرو و یا ثروت حائز اهمیت است. بر این اساس انسان‌ها باید از آنچه که برایشان اهمیت بیشتری دارد در راه خدا بخشش کنند و بگذرند.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی بیان کرد: نکته دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که نباید پس از بخشش و إیتاء، به‌دنبال آنچه بخشیده‌ایم، باشیم و به تعبیری در ازای إیتاء نباید تعلقی نسبت به آن و توقع دریافت چیزی را داشته باشیم. همان‌طور که مادر یکی از اصحاب امام حسین(ع)، پس از شهید شدن فرزندش و زمانی که دشمنان برای تضعیف اصحاب و اهل‌ بیت امام حسین(ع) سر بریده او را نزد اصحاب امام و مادرش آوردند، مادر این شهید سر را به سمت لشکر عمر بن‌ سعد پرتاب کرد و گفت: من آنچه در راه خدا داده‌ام، پس نخواهم گرفت.

بیشتر بخوانید:

• بیان ویژگی‌های حروف در برخی آیات قرآن

آزاد اضافه کرد: امام علی(ع) نیز شیوه بخشش زکات را در مراتب عبادت بیان می‌کنند. ایشان می‌فرمایند: «إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ التُّجَّار» یعنی انسان دنیا را می‌دهد تا قیامت را به دست آورد و در ادامه بیان می‌کنند که این‌گونه عبادت کردن، عبادتی تجارت‌گونه است.

وی بیان کرد: «وَإِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ، وَإِنِّ» به این معنی که برخی افراد خداوند را از روی ترس عبادت می‌کنند. همانند برده‌ای که از مولا خود اطاعت می‌کند به این دلیل که اگر اطاعت نکند، شلاق می‌خورد. «قوما عَبَدُوا اللَّهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الاْحْرَار»، برخی دیگر به سبب شکرگزاری خدا، عبادت می‌کنند. ایشان واژه شکر را نیز این‌گونه تفسیر کرده و می‌فرمایند: «ما عَبَدتُكَ طَمَعًا في جَنَّتِكَ ولا خَوفًا مِن نارِكَ» یعنی «خدایا، من (امام علی(ع)) از ترس جهنم و یا به سبب شوق بهشت و نعمت‌های بهشتی، تو را عبادت نمی‌کنم، بلکه تو را شایسته عبادت دیده‌ام و به همین دلیل به عبادت تو می‌پردازم.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی افزود: در علم کلام و عقاید اسلامی، موضوعی وجود دارد که میان معتزله و اشاعره مورد اختلاف قرار دارد. به‌عنوان مثال اشاعره معتقد هستند، نباید دروغ بگوییم زیرا خدا گفته است که دروغ، کار نادرست و بدی است، در حالی که معتزله دلیل نهی خداوند از دروغ را بد و ناپسند بودن عمل می‌دانند و معتقدند در واقع ذات دروغگویی بد است، در حالی که اشاعره معتقدند دروغگویی به واسطه نهی خداوند، عملی ناشایست به‌شمار می‌رود. به این ترتیب إیتاء‌الزکات به این معنی است که در حد توان خود هرکس آنچه نیاز دارد را به او ببخشیم و نیاز وی را برطرف کنیم.

آزاد با اشاره به تفسیر آیه چهارم سوره لقمان، اضافه کرد: در ادامه آیه ۴ سوره لقمان آمده است، «االَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ» همانطور که درخصوص تفسیر واژگان «صلاة» و «زکات» بیان کردیم، واژه آخرت نیز به مرور زمان از معنای لغوی و عبادی که در ذهن عرب جاهلی وجود داشت، به تدریج به سمت حقیقت شرعیه و معنای فقهی امروزی سوق پیدا کرده‌اند.

وی تصریح کرد: وجه تمایز کلمه آخرت با واژگان صلاة و زکات این است که این دو واژه در فضای فقهی تغییر معنا پیدا کردند و به سمت معنای فقهی منتقل شدند در حالی که واژه آخرت به سوی معنای کلامی و عقاید تغییر یافت. گاهی در آیات قرآن عبارت «حیاة‌الآخرة» و گاهی نیز واژه «آخرة» بیان می‌شود. به تعبیری در برخی مواقع در خصوص کمیت و کیفیت قیامت و چگونگی حیات در قیامت سخن گفته می‌شود و گاهی در مورد ماهیت آخرت صحبت می‌شود. در این آیه نیز درباره کلیات آخرت سخن گفته می‌شود، زیرا سوره لقمان، سوره‌ای مکی است و خداوند به مرور در خصوص جزئیات قیامت صحبت خواهد کرد.