تجارت مواد مخدر؛ انگیزه داعش برای حضور در افغانستان

نوذر شفیعی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره نحوه حضور داعش در افغانستان، اظهار کرد: در سال ۲۰۱۶، زمانی که داعش در سوریه و عراق فعال بود، نوعی ارتباط میان بعضی از شاخه‌های طالبان با داعش برقرار شد. این شاخه‌ها در واقع افراد ناراضی از طالبان بودند که بعد از فوت ملا عمر، جایگاهی در ساختار تشکیلاتی طالبان پیدا نکردند؛ بنابراین بخشی از آنها به عراق رفتند و با البغدادی دیدار کردند. این دیدار، خمیرمایه شکل‌گیری ارتباط میان داعش و طالبان بود و عملا از سال ۲۰۱۶، داعش پا به عرصه افغانستان گذاشت.

وی با تاکید بر اینکه افغانستان به هیچ وجه پذیرای داعش نیست، افزود: داعش فقط در پرتو شاخه ناراضی طالبان وارد افغانستان شد. اینکه چرا افغانستان پذیرای داعش نیست، چند دلیل مهم دارد. دلیل اول این است که داعش پدیده‌ای عربی محسوب می‌شود و مردم افغانستان تجربه القاعده را دارند. البته القاعده زمانی برای افغان‌ها مثبت عمل می‌کرد و در کنار آنها با شوروی می‌جنگید، ولی بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر، القاعده به جای اینکه بخشی از راه‌حل مشکلات افغانستان باشد، به بخشی از مشکلات این کشور تبدیل شد. در حال حاضر نیز در افغانستان به اندازه کافی نسبت به القاعده نگرش منفی وجود دارد و این تجربه باعث شده است تا مردم افغانستان نسبت به داعش نیز نگرش منفی داشته باشند، به خصوص اینکه شاهد فجایع داعش در سوریه و عراق بوده‌اند. بنایراین به همان اندازه که داعش در سطح بین‌المللی منفور است، در داخل جامعه افغانستان نیز نگاه منفی به آن وجود دارد.

عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان اضافه کرد: دلیل بعدی این است که از دید مردم افغانستان، داعش به عنوان ابزار دست آمریکا عمل می‌کند، یعنی آمریکا با استفاده از این ابزار به مدیریت بحران‌ها می‌پردازد. بنابراین از دید مردم افغانستان، ورود این نیرو به داخل کشورشان، نه به قصد هدفی آرمانی، بلکه با هدف استفاده ابزاری از آن از سوی آمریکا برای مدیریت بحران افغانستان صورت می‌گیرد و مردم افغانستان به این نتیجه رسیده‌اند که آمریکا در پی حل بحران افغانستان نیست، بلکه در پی مدیریت بحران این کشور است تا بتواند بر چین، ایران و روسیه تاثیر بگذارد.

تجارت مواد مخدر؛ انگیزه داعش برای حضور در افغانستان

شفیعی تصریح کرد: در واقع دو عامل است که می‌تواند زمینه حضور داعش در افغانستان را فراهم کند یا به این حضور تداوم ببخشد؛ عامل اول همان بخش ناراضی طالبان است که بعد از فوت ملا عمر در تشکیلات سیاسی و نظامی طالبان جایگاهی پیدا نکردند و عامل بعدی، بحث مواد مخدر است. داعش از طریق تجارت مواد مخدر می‌تواند از فقر جامعه افغانستان استفاده کرده و بخشی از جوانان افغان را به سمت خودش جذب کند. به جز این دو عامل، داعش هیچ جاذبه دیگری برای مردم افغانستان ندارد.

وی در پاسخ به این سوال که حضور داعش در افغانستان چه تاثیری بر تولید و تجارت مواد مخدر داشته است، گفت: متاسفانه یکی از انگیزه‌های اصلی نیروهای فعال در افغانستان، ورود به قاچاق مواد مخدر است و تفکیک میان آنها کار دشواری محسوب می‌شود، مثلا اینکه طالبان چند درصد از مزارع خشخاش را در کنترل دارد، یا چقدر از ترانزیت مواد مخدر در کنترل داعش است و حتی بدنه دولت چقدر روی این مسئله کنترل دارد، تفکیک میان این‌ها دشوار است؛ ولی آمارها نشان می‌دهد که تقریبا از سال ۲۰۱۶ به بعد، سطح کشت و میزان برداشت و ترانزیت مواد مخدر سیر صعودی پیدا کرده و به این معنا است که داعش نیز وارد این پروسه شده و حتی گاهی اوقات میان داعش و بعضی دیگر از نیروهای فعال در افغانستان درگیری‌های جدی اتفاق افتاده که عملا بر سر کنترل ترانزیت مواد مخدر بوده است.

عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان بیان کرد: در حال حاضر می‌توان افغانستان را به سه بخش تقسیم کرد؛ نزدیک به چهل درصد در کنترل دولت و بیست درصد در کنترل نیروهای مخالف به ویژه طالبان است و در سایر مناطق، هم دولت و هم نیروهای معارض بالنسبه فعال‌اند. بنابراین در این تقسیم‌بندی زیاد روشن نیست که داعش در کدام مناطق مستقر است یا بر آنها تسلط دارد، چون داعش متشکل از نیروهای نامتقارن است و برای آنها تسلط بر خاک زیاد اهمیت ندارد، بلکه تسلط بر زمان برایشان مهم است، لذا در پی یک جنگ فرسایشی طولانی هستند تا از این طریق، دولت را دچار مشکل کنند. بنابراین نمی‌توان مشخص کرد که چه میزان از خاک افغانستان در کنترل داعش است.

وی تصریح کرد: غیر از طیف ناراضی طالبان، هیچ گروه و جریانی در داخل افغانستان از داعش حمایت نمی‌کند و گروه‌هایی که به لحاظ ایدئولوژیک، قومی و زبانی مخالف دولت هستند، به خصوص در میان جریان‌های قوم پشتو، بیشتر طرفدار طالبان هستند تا داعش و بین طالبان و داعش نیز اصطکاک و درگیری جدی وجود دارد و با یکدیگر رقابت‌های ایدئولوژیک، محلی و بین المللی دارند. طالبان دیگر نیروی بین‌المللی نیست، در قلمرو افغانستان فعالیت کرده و خود را نیرویی افغانی قلمداد می‌کند؛ در حالی که داعش خود را نیرویی فراملی می‌داند. اینکه آیا ممکن است تحت شرایطی میان طالبان و داعش همسویی به وجود آید، اگر مسئله شرایط را مطرح کنیم، ممکن است در مقطعی میان طالبان و دولت نیز شکلی از همکاری اتفاق بیفتد، بنابراین هر چیزی تحت هر شرایطی امکان‌پذیر است، ولی اینکه آیا چنین شرایطی فراهم می‌شود یا نه، دشوار است. منافع دائمی وجود دارد، ولی دوست و دشمن دائمی وجود ندارد. ممکن است طالبان و داعش اکنون دشمن یکدیگر باشند، ولی بعدا منافعشان اقتضا کند که دوست هم باشند. در واقع این امر امکان‌پذیر ولی دور از انتظار است.

داعش در هیچ کجا خریدار ندارد

شفیعی در خصوص هدف بلندمدت داعش از حضور در افغانستان، گفت: داعش بر روی کاغذ و به لحاظ آرمانی، به دنبال شکل‌گیری خراسان بزرگ است. اصلا در افغانستان واژه داعش به کار نمی‌رود، بلکه واژه دولت اسلامی خراسان بزرگ به کار می‌رود که شامل بخش‌هایی از پاکستان، افغانستان، بخش‌هایی از آسیای مرکزی و حتی بخش‌هایی از ایران می‌شود. ولی اینکه بتواند چنین آرمانی را عملی کند، طبیعتا بسیار دشوار است و در دنیای امروز بنا به تجربه تلخی که در سوریه و عراق پیش آمد، داعش در هیچ کجا خریدار ندارد، مگر اینکه به زور خودش را تحمیل کند. بنابراین به جز اینکه نیروهای مختلف بخواهند استفاده تاکتیکی از داعش به عمل آورند، این نیرو مرده به حساب می‌آید و بقای آن فقط به این دلیل است که در زمین دیگران بازی می‌کند، وگرنه از خودش چیزی ندارد، لذا بعید است که بتواند در عمل به این آرمان‌ها دست پیدا کند.

ایران در مقابل هر تهدیدی، قاطعانه برخورد می‌کند

وی درباره رویکرد ایران نسبت به حضور داعش در افغانستان، بیان کرد: به هر حال داعش برای ما تهدید محسوب می‌شود و یک فرضیه در مورد حضور آن در افغانستان این است که چون داعش در سوریه و عراق از ایران شکست خورده و این شکست برای آمریکا، اسرائیل و عربستان هم بوده است، این کشورها داعش را به افغانستان هدایت کردند تا از طریق این کشور، به ایران ضربه بزنند. اگر دقت کنید، متوجه می‌شوید اهدافی که داعش در افغانستان مورد حمله قرار می‌دهد، به نوعی با ایران مرتبط‌‌اند. بنابراین داعش تهدیدی جدی است و شکی نیست که ایران در مقابل هر تهدیدی که مخل امنیتش باشد، قاطعانه برخورد می‌کند و همان‌طور که در عراق و سوریه اقدام کرد، در افغانستان نیز اقدام خواهد کرد و اتفاقا در افغانستان، برخورد با داعش برای ایران راحت‌تر است، چون در این کشور نفوذ و طرفداران بیشتری دارد.