جایگاه دین در جامعه آلمان/ تلاقی نخبگان مسلمان و مسیحی در نشستی دینی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)؛ اخیرا رایزنی فرهنگی ایران در برلین در کانال تلگرامی خود طی اطلاعیه‌ای از برگزاری میزگرد گفت‌و‌گوی دینی با عنوان «مسائل اعتقادی زمان ما» با همکاری کلیسای آفریکن آلمان خبر داده بود، این نشست دیروز جمعه(29 دی ماه) در رایزنی فرهنگی برگزار شد.

کلیسای افریکن متعلق به مسیحیان آفریقایی‌تبار بوده و امسال کشیش «پییر بوتمبه»(Pierre Botembe) رئیس و نماینده این کلیسا برای شرکت در همایش پیرغلامان اهل بیت(ع) میهمان جمهوری اسلامی ایران در اصفهان بود.

این کشیش آلمانی با درک ضرورت ایجاد زمینه‌های گفتگو در خصوص مفهوم اعتقاد در دنیای معاصر در برنامه دیروز رایزنی فرهنگی ایران در آلمان مشارکت داشت.

با توجه به اهمیت میزگرد مسائل اعتقادی زمان ما در آلمان، ایکنا گفت‌و‌گویی با سیدعلی موجانی، رایزن فرهنگی ایران در برلین انجام داد و از وی چرایی برگزاری نشست، موضوعات مورد بررسی و اهداف آن را جویا شد. مشروح گفت‌و‌گو در زیر می‌آید:

ایکنا: چرا رایزنی فرهنگی تصمیم گرفت به موضوعات اعتقادی توجه نشان داده و نشستی در همین زمینه در کشوری مانند آلمان برگزار کند؟

ـ ما امروز در آلمان شاهد تغییر جدی در رویکردهای اجتماعی و فرهنگی جامعه هستیم و آلمان کشوری است که به صورت سنتی دارای تاریخچه‌ای تلخ از تنش درون دینی بوده است و نزاع‌های فراوان بین پروتستان‌ها و کاتولیک‌ها در گذشته این کشور را از جهت دینی به دو پاره تقسیم کرد و اصولا همین ویژگی کماکان سبب شده که دو جامعه تقریبا نزدیک به هم با کمیتی متساوی در آلمان از دو مذهب پروتستان و کاتولیک پیروی کنند، یکی پروتستان‌ها که بیشتر در جنوب و دیگری کاتولیک‌ها که در مناطق غربی و شمالی مستقر هستند. اما این همه واقعیت امروز آلمان نیست.

رخدادهای سیاسی قرن گذشته که به تقسیم آلمان به دو بخش شرقی و غربی منتهی شد تأثیر خاص فرهنگی و اجتماعی در جامعه آلمان گذاشت بدین معنا که در بخش شرقی با پدیده کمونیسم و تأثیر عمیق مبارزه این ایدئولوژی با مفهوم دین برای چند دهه در قرن گذشته روبه رو بود.

به همین خاطر بسته جمعیتی ناباوران یا افرادی که به نوعی می‌توان گفت ارتباطی عمیق با دین ندارند، در جامعه آلمان به همان اندازه‌ مجموع پیروان دو مذهب پروتستان و کاتولیک در این کشور شکل گرفته است. البته اقلیت‌های مذهبی دیگر مسیحی یا ادیان دیگری نیز در آلمان زندگی می‌کنند که قابل احصاء هستند مثلا در میان فرق مسیحی «دومینیکن‌ها» هنوز در آلمان فعالند و کلیسای خود را دارند و در میان ادیان هم مسلمانان مقیم آلمان از کمیتی چند میلیونی برخوردارند و امروز جایگاه و خاستگاه اجتماعی قابل ملاحظه‌ای دارند.

شکل و فرم نظام سیاسی فرهنگی آلمان بر خلاف بسیاری کشورهای اروپایی در قالب فدرال، بقای خود را در نوعی خودمختاری اداری و هویتی مناطق حفظ کرده و این تفاوت و تمایز بین ایالت‌های مختلف سبب شده بخشی ازحفظ هویت و استقلال فرهنگی و اجتماعی هر ایالت متأثر از باورهای دینی و آیینی مردمی گردد که در آن ایالت زندگی می‌کنند و بخش دیگری نیز به تقسیمات سنتی و ساختاریِ گذشته تاریخ آلمان وابسته است. این کشور در نظامی شکل ساختاری خود را تعریف کرده که بر اساس سنت قرون گذشته رویکرد فئودالی نیز داشته است.

سیدعلی موجانی، رایزن فرهنگی ایران در آلمان

تشکیل امپراطوری و اتحاد در آلمان نیز چه در جنگ جهانی اول و چه دوم نشان داد که ایدئولوژی درون اجتماع و هویتها اگر درست مدیریت نشوند می‌تواند کشور را به تعارض سوق داده و جنگ و ویرانی را سبب شوند. به همین خاطر شاید جامعه آلمان حفظ تناسب و توازن را مطلوب می‌داند.

در حوزه دینی و مذهبی هم بعد از سال‌ها جدال و جنگ آلمانی‌های مسیحی به این نتیجه رسیدند که باید به تفاهم برسند؛ بنابراین ساختار تازه‌ای را در پس تفاهم وستفالی(پیمان‌نامه پایان جنگ‌های 30 ساله مذهبی در اروپا) بنیان گذاشتند که به آن پایبند هستند.

ایکنا: از تأثیر اتحاد آلمان شرقی و غربی بر وضعیت دین در این کشور بگویید.

ـ با برداشته‌شدن دیوار آلمان شرقی و غربی و تجمیع این دو بخش، آن بخش از جامعه آلمان هم که در دنیای کمونیسم چندین دهه زندگی کرده بودند، وارد دنیایی شدند که عمده آنها به مسیحیت باورمند بودند. از آن زمان تاکنون تعریف چگونگی ارتباط اجتماعی این مجموعه‌ها برای سال‌ها موضوع مورد توجه و نظر مراکز دینی و مذهبی بوده است تا از طریق گفتگو و تفاهم مانع از این شوند شرایط تازه‌ای که به وجود آید که تنش اجتماعی در این کشور روی دهد.

طبیعی است که برای رایزنی فرهنگی شناخت تحولات فرهنگی، دینی و اعتقادی درون جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کند، برای ایجاد ارتباط با بخش‌های تخصصی و مختلف ایران (کشور اعزام‌کننده رایزن به محیط فرهنگی جامعه میزبان) یک مأموریت تعریف شده است. از این رو با هدف ایجاد زمینه افزایش شناخت و تماس‌های بین فرهنگی، این پیش‌نیاز یعنی دریافت و شناخت از جامعه هدف مورد توجه است.

حوادثی که طی یک سال اخیر در آلمان بروز کرد، ما را متوجه این کرد که ضرورت دارد شناخت ما عینی و واقعی باشد و در گفت‌و‌گو با افراد و صاحب‌نظران درک خود را از پدیده‌هایی که خود را در این کشور نشان داده است، واقعی‌تر کنیم؛ زیرا بخشی از این جامعه مسلمان هستند و حوادث و بروز هر گونه پدیده و یا هر گونه همکاری سازنده با این بخش از جامعه می‌تواند برای ما به عنوان افرادی که به لحاظ دینی و مذهبی با ما هم‌کیش هستند، مؤثر بیافتد و به افزایش نقش سازنده مسلمانان در اروپا و در چارچوب تبادلات فرهنگی – دینی میان ایران و آلمان بیانجامد.

نباید فراموش کرد ایرانیان و شیعیان مقیم آلمان هم به لحاظ کمی از مجموعه‌های بزرگ موجود در خارج از کشور هستند و طبیعتا تحولات و تغییرات در صحنه اجتماع کشوری که بخشی از مردم ما در آن زندگی می‌کنند، در سرنوشت و زندگی این گروه می‌تواند تأثیرگذار باشد.

فراخوان نشست «مسائل اعتقادی زمان ما» در رایزنی فرهنگی ایران در برلین

بنابراین با توجه به شرایط امروز آلمان تصمیم گرفتیم نشست «مسائل اعتقادی زمان ما» را با همکاری کلیسای افریکن آلمان برگزار کنیم؛ سه سخنران اصلی در این برنامه حضور داشتند که خانم سابرینا وایس، از دانشگاه لایپزیک در آن درباره زمان گفت‌و‌گوی بین الادیانی و بین فرهنگی سخنرانی کردند و پروفسور دوخروف و کشیش بوتمبه (رئیس کلیسای افریکن) از دیگر سخنرانان بودند.

ایکنا: چرا نشست برلین را با همکاری کلیسای افریکن برگزار کردید و دیگر گروه‌های مسیحی یا حتی یهودیان برای همکاری دعوت نشدند؟

ـ بخشی از دلیل این مسئله به جنبش‌های تأثیرگذار در دنیای معاصر یعنی اتفاقاتی که توسط آفریقایی تبارها همچون دکتر «مارتین لوتر کینگ جونیور» (رهبر جنبش حقوق مدنی آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار) در دهه 50 میلادی در آمریکا روی داد، برمی‌گردد، اتفاقاتی که توانست مفهوم تازه‌ای را عرضه بدارد.

در دهه 50 با کم رنگ‌شدن نقش اخلاق در جامعه آمریکا و فروپاشی ارزش‌های اخلاقی و دسته‌بندی انسان‌ها به انسان‌های درجه یک و درجه دو شاهد واکنش جدی اجتماعی بودیم و این پدیده به جداسازی انسان‌ها مرتبط بود و رهبری مقابله با این نوع تبعیض نژادی را دکتر کینگ بر عهده گرفت و به همین دلیل اتحادیه رهبری مسیحیان جنوب تشکیل شد و تا زمانی که کینگ ترور شد، فعال بود، ادامه داشت و با نگرشی که انحطاط اخلاقی را در جامعه ترویج می‌کرد و جداسازی انسان‌ها مقابله می‌کرد.

امروز هم در جامعه آلمان مسئله مهاجرستیزی یا بازگشت مهاجرانی که به دعوت خود دولت آلمان به این کشور وارد شده‌اند، یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اهل اندیشه و فرهنگ و طرفداران اخلاق اجتماعی در این کشور است.

درک این که چه اتفاقی دارد در درون جامعه آلمان روی می‌دهد و چگونه تلاش می‌شود تا در شرایطی که ارزش‌های اخلاقی افول کرده و خشونت فراگیر شده و نگرانی و ترس در بین نخبگان اجتماعی بروز کرده، بسیار مهم است و باید الگوها و روش‌های تازه‌ای ابداع شود تا بتواند مانع پیشرفت این نوع نگرش نسبت به موازین اخلاقی و اعتبار اجتماعی باشد.

ایکنا: امروزه دین در آلمان و در بین مردم این کشور چه جایگاهی دارد؟

ـ همانطور که گفته شد جامعه آلمان در دو بخش باورمندی به دین و ناباورمندی به خدا سیر می‌کند و در سال‌های اخیر دیالوگی بین اصحاب کلیسا و دین‌مداران و دین‌جویان برای مقابله با شرایطی که توضیح داده شد، مطرح شده است تا بتوانند از طریق این دیالوگ و گفت‌و‌گو درک کنند چرا بخش قابل ملاحظه‌ای از جامعه نسبت به نقش خداوند در ایجاد هستی کم باور یا حتی ناباور شده‌اند.

از راست کشیش «پییر بوتمبه»، رئیس کلیسای افریکن در آلمان

در این میان این پرسش مطرح می‌شود که خداوند چه نقشی در آینده بشریت دارد و انسان‌های مؤمن چگونه می‌توانند نقشی را در جامعه ایفا کنند که ارزش‌های اخلاقی در جامعه تقویت شده و بیم و نگرانی نسبت به فزونی‌یافتن خشونت‌ها و انحطاط اخلاق کاهش یابد.

برای این منظور جامعه آلمان فرایندی را دارد طی می‌کند که دیالوگی ایجاد شود که انسان‌های مؤمن و انسان‌های ناباور یا کم باور به دین، ارزش‌های مشترکی پیدا کرده و از طریق آن به یک دنیای امن و نظامی که اصول اخلاقی در آن مبنایی است، نائل شوند.

برای ما به عنوان مسلمان موضوع پرداختن به دین و اعتقادات، بسیار مهم و زمینه‌ای برای مطالعه است؛ زیرا ما پیرو دینی هستیم که پیامبر آن تأکید داشت که برای گسترش مکارم و مبانی اخلاقی از طریق دعوت به دین اسلام برانگیخته شده است.

ایکنا: در پایان بفرمایید آیا رایزنی فرهنگی توانست به اهداف مورد نظر در نشست برلین دست یابد؟

ـ در این حرکت رایزنی تلاش کرد از دل گفت‌و‌گو‌ها و مباحث ارائه‌‌شده، فرمول‌ها و راهکارهای آغاز فرآیند ارتباط و تماس مذاکراتی با افراد دین‌ناباور یا کم باور را با حضور نخبگان دین‌شناس بشناسد. زبان به کار گرفته شده جامعه دین‌باور بازگشت به اخلاق است و برای مسلمانان که رویکرد اخلاق‌گرایی بسترساز اندیشه دینی است این نوع ارتباط و شناخت مغتنم است. از سوی دیگر ما باید بکوشیم به جامعه اروپایی نشان دهیم به عنوان عنصر همگرا و مکمل با اتکا به ارزش‌های اخلاقی دین اسلام و پیامبر رحمت نقش تأثیرگذاری را برای گسترش ثبات داریم و با این دست تبلیغاتی که جریان‌هایی چون داعش آن را نمایندگی کردند نباید اسلام را به عنوان تهدید و هراس نشان داد. این همان مفاهیمی است که در نامه رهبر معظم انقلاب به جوانان اروپا هم انعکاس یافت که برخلاف تصویر ساخته شده رسانه ها داعش و جریانهای افراطی اسلام را نمایندگی نمی کنند. خشونت در اسلام نبوده و اخلاق مداری بنیان ارزشهای اسلامی را پایه نهاده است.

طبیعی است که مسائل جامعه آلمان الزاما انطباقی با سایر جوامع دنیا ندارد؛ اما به هر حال مطالعه روش‌های جوامع مختلف برای ترویج اصول اخلاقی و ارتباط نخبگان و شخصیت‌های فرهنگی و دینی ایران و دیگر کشورها یکی از ضرورت‌های اساسی برای فعالیت‌ در این کشورها و نزدیکی نگرش اندیشمندان است و باید مورد توجه قرار بگیرد.

تصویر کشیش بوتمبه در پوستری در خیابان‌های آلمان

نباید از نظر دور داشت که یک جریان تند اجتماعی هم این روزها در برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان در حال ظهور و بروز است و انتخابات اخیر آلمان این را نشان داد و در این انتخابات جریان‌های راست توانستند دولت کنونی‌ را زمین‌گیر کنند و اکنون مدت‌هاست مذاکرات ایجاد دولت به نتیجه نرسیده است و احتمال بازگشت قدرت راست‌گرایان افراطی در اروپا و خیلی از کشورهای دیگر دغدغه‌ای ذهنی است.

آلمان اکنون تلاش می‌کند که به سمت فضاهای تنش‌آلود گذشته کشانده نشود و به سمت پایداری و ثبات حرکت ‌کند تا تجربه تلخ جنگ‌های 30 ساله مذهبی اروپا(۱۶۱۸–۱۶۴۸) که با پیمان‌نامه پایان این جنگ‌ها با نام «معاهده وستفالی» پایان پذیرفت، تکرار نشود.

رایرنی فرهنگی همواره امیدوار است از دل این گفت‌و‌گوها و اتاق‌های فکر بتواند در رابطه با مسائلی که به صورت جدی می‌تواند موضوع ارتباط سطح بالای جامعه نخبگان دو کشور ایران و آلمان باشد، پیشنهاداتی ارائه داده و زمینه‌های گفت‌و‌گو و محورهای اساسی بحث در سطوح اندیشمندان دو کشور را فراهم کرده و دستورکار برنامه‌های آینده خود قرار دهد/.