بحران را جدی نگرفته‌ایم/ سرمایه سرگردان و زلزله اجتماعی کرمانشاه
گروه اجتماعی: مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران با اشاره به بازدید این انجمن از مناطق زلزله‌زده کرمانشاه، علاوه بر تشریح تحقیقات میدانی انجام شده در این مناطق گفت: متأسفانه بحرانی که در زلزله بم شاهد بودیم در کرمانشاه نیز اتفاق افتاد این مناطق قبل از حادثه طبیعی زلزله دچار زلزله‌های متعدد اجتماعی شده بودند.
مریم توسکی، مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، گفت: با توجه به زلزله اخیر کرمانشاه قرار شد گروه 14 نفره‌ای به مسئولیت دکتر زند رضوی، مسئول شعب دفاتر استانی انجمن جامعه شناسی ایران از این مناطق بازدید کنند که بنده از استان مرکزی به همراه مدیران دفاتر این انجمن راهی این مناطق شدیم. این تیم در دو منطقه سر پل ذهاب و منطقه ثلاث باباجانی مستقر شد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه هدف فعالیت این تیم تحلیل جامعه شناختی روی تبعات زلزله، وضعیت فعلی و آینده افراد زلزله‌زده از بعد آسیب‌های اجتماعی بود به مدت چهار روز در این مناطق مستقر شدیم، این کار حالت پژوهش میدانی داشت و قرار نبود تحقیق صرفاً آکادمیک باشد. طی جلسه هماهنگی که در وهله اول با اعضای تیم داشتیم قرار شد با خود مردم صحبت کنیم، وضعیت آنها را بررسی و اجازه دهیم مسائل و مشکلات‌شان را بیان کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک تصریح کرد: در کنار ما، نمایندگانی از دستگاه‌های استان همچون فرمانداری و... نیز حضور داشتند و نقاط ضعف و کاستی‌ها را به آنها گزارش می‌دادیم. در این کار حداقل هر نفر بطور روزانه از 10 زلزله زده تحقیق و مشاهده میدانی به عمل می‌آورد. ما در کنار گفت‌وگو با مردم دنبال حل مسائل نیز بودیم به همین جهت این تیم جلسات متعددی با مسئولان استانی، مسئولان کمپ‌ها، سمن‌ها ... برگزار کرد و راه‌حل‌های پیشنهادی را به آنها ارائه می‌داد.
وی ادامه داد: همچنین جلسه‌ای با حضور اکثر سمن‌ها در سالن اجتماعات استانداری کرمانشاه تشکیل شد که راهکارهای موجود برای رفع مشکلات و مسائل اجتماعی افراد زلزله‌زده را ارئه دادیم همچنین جلسات و نشست‌های متعدد با حضور فعالان گروه‌های اجتماعی در دانشگاه آزاد کرمانشاه و دانشگاه رازی برگزار شد.
توسکی با بیان اینکه هدف ما نوعی رویکرد جامع شناسی مردم‌مدار بود، گفت: با خود مردم ارتباط برقرار کردیم حتی در ضمن ارتباط سعی شد توانمندی‌های فردی و اجتماعی افراد را افزایش دهیم. جدا از اینکه یکی از مخاطبین ما مردم بودند، سازمان‌های مردم نهاد را نیز مخاطب قرار دادیم.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران با اشاره به مراحل قبل، حین و بعد از بحران ادامه داد: برای رفع بحران سه ضلع اصلی مردم، نهادهای مردمی و دولت درگیر هستند، سعی شد ارتباط‌‌مان با این سه ضلع را برقرار کنیم و برای هر کدام از آنها برنامه‌های متناسب ارائه دهیم.
توسکی با اشاره به اینکه انجمن جامع شناسی ایران یکی از بزرگترین و موفق‌ترین انجمن‌های کشور است، گفت: تک تک اعضای تیم، تمام گزارشاتی که در این مدت جمع آوری کردند را به انجمن ارائه دادند که در آینده نتایج این تحقیقات در قالب کتاب یا مجله علمی و تخصصی ارائه خواهد شد و علاوه برآن، این نتایج در اختیار وزارت کشور و دستگاه‌های متولی حوزه اجتماعی قرار خواهد گرفت.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک تاکید کرد: موردی که در حادثه زلزله اخیر مغفول ماند، حضور بسیار کمرنگ ساختار رسمی اجتماعی جامعه بود آنچه ما در جریان بازدید دریافتیم سمن‌ها، خیرین و مردم بیشتر در این مناطق حضور داشتند در واقع ما بیشتر مشارکت‌های مردمی را شاهد بودیم. آنچه علیرغم ارسال کالاهای متعدد و حضور نیروی انسانی در این مناطق بسیار مشاهده می‌شد کیفیت پایین خدمت رسانی بود.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسید توزیع کالاها عادلانه نبود اگر چه به وفور همه کالاهای ضروری زندگی وجود داشت. در حال حاضر مساله اصلی این افراد اسکان و گرمایش است که به شدت در این زمینه فقر دارند از جمله منطقه ثلاث باباجانی که منطقه‌ای کوهستانی و اختلاف 10 درجه‌ای دما با سر پل ذهاب دارد.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران تصریح کرد: کمرنگی اعتماد اجتماعی در این مناطق بسیار مشهود بود مردم به جای اینکه کمک‌ها را به مسئولان کمپ‌ها و نهادهایی چون هلال احمر و... تحویل دهند خودشان اقدام به توزیع می کردند.
توسکی با بیان اینکه این کمک‌ها و حرکت‌های مردمی با ارزش است ولی مشکل اصلی در توزیع عادلانه این کمک‌هاست گفت: شعاع اعتماد اجتماعی در جامعه خیلی محدود شده است، یعنی این شعاع از حد خویشاوندان و دوستان صمیمی تجاوز نمی‌کند، افراد نیکوکار حتی به نهادهای مردمی اگر چه اعتماد بیشتری به نهادهای دولتی داشتند، اعتماد نمی‌کردند شعاع بسیار محدود اعتماد اجتماعی در این مناطق بسیار آزاردهنده بود.
وی ادامه داد: مورد دیگر عدم همسویی و هماهنگی نهادهای اجتماعی در این مناطق بود. هر نهاد اجتماعی کار خودش را می‌کرد و همین عدم انسجام باعث می‌شد توزیع کالا و خدمات منصفانه نباشد در نتیجه نارضایتی مردم زلزله‌زده را به همراه داشت. در اینگونه حوادث در وهله اول از ستادهای بحران و نهادهای رسمی همچون استانداری، فرمانداری و... انتظار می‌رود در سه مرحله پیش، حین و بعد از بحران آماده باشند.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران گفت: متأسفانه با وجود چنین تجاربی، اگر مجدد چنین حوادثی رخ دهد نتیجه‌ای بهتر از زلزله کرمانشاه نخواهیم دید. بحران زلزله بم در کرمانشاه هم تکرار شد، یعنی ما از بحران‌ها درس نمی‌گیریم و اقدامات پیشگیرانه انجام نمی‌دهیم.
توسکی با بیان اینکه درک کودک از دنیای اطراف شادی است گفت: قرار گرفتن کودک در محیط‌های زلزله‌زده از نظر روحی بسیار خطرناک و سنگین است و حتی در بزرگسالی هم درگیر این موضوع می‌ماند کودکان مناطق زلزله‌زده کرمانشاه اطراف چادرها به حال خود رها شده بودند و در گِل و سرما توان بازی نداشتند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک در ادامه گفت: علاوه بر اینکه امکانی برای پر کردن اوقات فراغت کودکان وجود نداشت، امکانات پزشکی و...هم برای کودکان نبود در واقع آنها به حال خود رها شده بودند. سردرگرمی کودکان در این مناطق به ویژه ثلاث باباجانی بسیار مشهود بود بین آموزش آنها وقفه ایجاد شده بود اگرچه در بعضی محلها شاهد فعالیت‌های آموزشی به مدت 2 ساعت در کمپ‌ها بودیم.
وی مطرح کرد: در برخی مناطق از لحاظ نظام مهندسی تخریب 100 درصدی بود به ویژه در منطقه ثلاث باباجانی، هیچ کانکسی به این منطقه ارسال نشده بود بجز کانکس‌های بهزیستی که به معلولین اختصاص داشت، سرمای این منطقه قابل تحمل نبود در حالیکه مردم باید شب را در چادر صبح می‌کردند. همان روزی که بنده در منطقه بودم یک کودک دو ماهه در اثر سرما در چادر فوت کرد.
دبیر شورای زنان فرهیخته استان مرکزی با بیان اینکه زنان مدیریت اصلی خانه را بر عهده دارند، گفت: در مناطقی که خانه‌ها از بین رفته، تمام نقش‌ها همچون مادری، حمایتی، همسری، مدیریت خانه و... مخدوش می‌شود حتی زنان در تهیه خوراک هیچ اختیاری نداشتند به عنوان مثال دو عدد قوطی کنسرو و مقداری برنج هفتگی به آنها اهدا می‌شد چون امکاناتی در منطقه نبود مجبور بودند از همین غذا استفاده کنند اگر چه این کمک‌های غذایی خوب است ولی بعد از یک ماه این نوع کمک اثرگذار نیست و نوع غذا باید تغییر کند.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران گفت: در این راستا پیشنهاداتی دادیم که آشپزخانه‌های کوچکی برای زنان تعبیه شود که خودشان غذا درست کنند تا حس زنده بودن و حیات در آنها از بین نرود. چهره زنان این منطقه خیلی افسرده، بی‌رمق، از هم پاشیده و... بود. بنده نگاه فمنیستی به این قضیه ندارم ولی زنان این مناطق به شدت تحت فشار هستند نه از آنها مشارکت می‌خواهند، نه حتی نظر خواهی در باره محل چادر و اسکان، خانم‌ها به دلیل نگهداری از کودکان به صورت مستمر با سرویس بهداشتی سر و کار دارند علاوه بر نقص سرویس بهداشتی، در حوزه زنان نواقص بسیار زیادی مشهود بود. زن افسرده یعنی خانواده افسرده، زن آسیب‌پذیر یعنی خانواده در معرض آسیب.
توسکی با بیان اینکه زنان در حوزه مسائل بهداشتی در این مناطق به شدت مشکل داشتند، گفت: مهمترین مساله بهداشتی بهره‌مندی از سرویس و خدمات بهداشتی است مثلاً حمام و توالت مناسب و البته تمیز و به تعداد مورد نیاز، نه اینکه از صبح در صف طولانی سرویس بهداشتی منتظر بمانند علاوه بر آن اقلام بهداشتی زنان در این مناطق به ویژه در روستاها کم بود.
وی ادامه داد: هر چه ما از شهر به سمت روستاها دورتر می‌شدیم امکانات و وضعیت بهداشتی خراب‌تر می‌شد همچنین وضعیت ظاهری و لباسی که به تن داشتند مناسب نبود.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک تصریح کرد: هدف سفر انجمن جامعه شناسی به این مناطق صرفاً تهیه گزارش و تحقیقات نبود بلکه توانستیم دفتر انجمن جامعه شناسی را سر پل ذهاب نیز افتتاح کنیم و به دنبال این هستیم در این منطقه ساختاری برای مطالعات اجتماعی شکل گیرد و قرار شد ماهیانه چند مسئول دفتر استانی در این دفتر حضور داشته باشند و مطالعات اجتماعی لازم را در این منطقه انجام دهد، همچنین دستاوردهای این بازید پیگیری خواهد شد.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران گفت: البته 4 روز، فرصت کمی برای مطالعه میدانی است و حتی ممکن است به دلیل این فرصت کم دچار قضاوت اشتباه هم شویم. مردم سرپل ذهاب بسیار ساده، زحمتکش و قدردان هستند، به گفته خودشان در 8 سال جنگ تحمیلی، رژیم بعثی عراق، بلایای زیادی بر سر آنها آورد مردم این منطقه جنگ را با تمام تبعاتش لمس کرده بودند ولی هیچ گله و شکایتی نداشتند. در واقع این منطقه از قبل زلزله زده بود، حادثه‌ای که به تازگی اتفاق افتاد صرفاً یک زلزله طبیعی بود ولی این منطقه پیش از این، زلزله‌های اجتماعی متعددی را تجربه کرده بودند.
توسکی با ابرزاز نگرانی از وضعیت معیشت این منطقه گفت: مردم این مناطق به ویژه ثلاث باباجانی هیچ شغلی ندارند، کار آنها مقداری کشاورزی، دامداری و کول‌بری بود، که بعد از انتخابات اخیر کردستان، مرزها بسته و کار کول‌بری هم تعطیل شد، یعنی در واقع شاهد بیکاری 100 درصدی در این مناطق هستیم. تمام این فاکتورها در کنار هم زمینه بروز آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌کند.
وی تاکید کرد:مهمترین نکته مردم این مناطق، مهاجرت است، در واقع هر کس توانش را داشته باشد، محل زندگی خود را برای همیشه ترک و به استان‌های اطراف مهاجرت می‌کند، تبعات این مهاجرات، بالا رفتن جمعیت حاشیه نشینی شهرهاست یعنی یک سوم کرمانشاه امروز حاشیه نشین است در آینده این جمعیت به 50 درصد خواهد رسید.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک گفت: خودکشی، فروپاشی خانواده و... در مناطق زلزه زده در حال اتفاق افتادن است اگر هر چه سریع‌تر به اوضاع این مناطق رسیدگی نشود شاهد بحران اجتماعی جدی خواهیم بود که رفع آن سالیان سال طول می‌کشد، اگر اقدامات به موقع صورت نگیرد این جمعیت، هویت فردی و اجتماعی خود را از دست می‌دهد افراد این مناطق نسبت به آینده بسیار ناامید و از طرفی به شدت شاکر کمک‌های هم وطنان هستند.
مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران در پایان بیان کرد: مهمترین مساله این است که سرمایه اجتماعی باید نهادینه شود، کمک‌ها و همبستگی مردم نسبت به جمعیت مناطق زلزله‌زده، در جامعه شناسی به عنوان سرمایه اجتماعی سرگردان مطرح می‌شود، این سرمایه اجتماعی اگر ساختار نداشته باشد ارزشی ندارد چون لحظه‌ای است نه مستمر، سرمایه اجتماعی سرگردان باید به ساختار تبدیل شود، باید بین کارکنان و مدیران یک سازمان چنین نگاهی حاکم باشد، سرمایه اجتماعی باید منجر به احساس مسئولیت اجتماعی بالا، مسئولیت پذیری، رعایت قانون، عدالت، اخلاق اجتماعی و... شود.
