تضعیف هویت دینی و ملی با غفلت از الگوسازی مدرن از نخبگان دینی

عبدالمجید طالب تاش، رئیس پژوهشکده قرآن و عترت در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به این نکته که الگو‌های دینی چه جایگاهی در زندگی انسان‌ها دارند؟ تصریح کرد: انسان قدرت نگاه کردن دارد، و این نگاه شامل دو بعد بیرونی و درونی می‌شود. وقتی که انسان چیزی را مشاهده می‌کند از آن تأثیر می‌پذیرد؛ بنابراین به طور طبیعی وقتی که شخص به ظاهر یا باطن فردی نگاه می‌کند از شخصیت او اثر می‌پذیرد. قرآن به این جنبه از وجود انسان توجه کرده است. از این رو بهترین انسان‌ها، یعنی پیامبران را الگوی رفتاری معرفی کرده است که اگر انسان‌ها بخواهند نردبان ترقی و پیشرفت را طی کنند می‌بایست از این الگو‌ها استفاده کنند.

 

وی با بیان اینکه قرآن کریم شخصیت رسول اکرم(ص) را به عنوان الگو معرفی کرده و در آیه ۲۱ سوره احزاب می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ؛ قطعا براى شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقى نیکوست؛ براى آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد مى ‏کند.» اظهار کرد: همینطور برای حضرت ابراهیم (ع) و ایمان آورندگان به او را به عنوان الگوی برتر دینی معرفی می‌کند و محور الگو گیری را هم عبودیت خداوند و برائت از شرک گرایان قرار داده و در آیه چهارم سوره مبارکه ممتحنه می‌فرماید: «قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمْ وَبَدَا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ؛ قطعا براى شما در [پیروى از]ابراهیم و کسانى که با اویند سرمشقى نیکوست آنگاه که به قوم خود گفتند ما از شما و از آنچه به جاى خدا مى ‏پرستید بیزاریم به شما کفر مى ‏ورزیم و میان ما و شما دشمنى و کینه همیشگى پدیدار شده تا وقتى که فقط به خدا ایمان آورید.»

 

طالب تاش طبق نظر قرآن کریم، دنیاگرایی و آخرت گریزی را منشأ روی برتافتن از الگو‌های برتر اجتماعی دانست و عنوان کرد: خداوند در آیه ششم سوره مبارکه ممتحنه می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِیهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَمَنْ یَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ؛ قطعا براى شما در [پیروى از]آنان سرمشقى نیکوست [یعنى]براى کسى که به خدا و روز بازپسین امید مى ‏بندد و هر کس روى برتابد [بداند که]خدا همان بى ‏نیاز ستوده [صفات]است.»

 

وی ادامه داد: از این بیان قرآن کریم برداشت می‌شود که انسان‌ها اسیر ظاهر هستند و از آنجا که برخی گروه‌های انسانی ظاهری فریبنده دارند، ناخواسته مورد توجه برخی انسان‌های ظاهر بین قرار می‌گیرند و نقش الگویی برای آن‌ها ایفا می‌کنند. این مسأله متأسفانه در میان نسل جوان مسلمان رواج یافته است. یعنی به جای اینکه به سراغ الگو‌های دینی بروند و اخلاق، تقوا، معنویت، دین داری، خلاقیت، تفکر و اندیشه، عقلانیت و سلامت روحی و معنوی افراد را به عنوان معیار و شاخص برای الگو‌های زندگی خود قرار دهند به سراغ شاخص‌های ظاهری مانند سبک موی سر، پوشیدن لباس، واژه گزینی و دیگر مؤلفه‌های ظاهری می‌روند و آن‌ها را شاخص اصلی برای الگو گیری خود قرار می‌دهند.

 

وی با بیان اینکه این سبک الگوگیری به همین جا ختم نمی‌شود و مشکل مهم بعدی این است که این شاخص‌ها را در شخصیت‌های غربی جستجو می‌کنند که فرهنگ، آداب اجتماعی، دغدغه‌های معنوی و زیستی دیگری دارند که گاهی با ارزش‌های اجتماعی ما در تضاد است، تصریح کرد: این سبک الگوگیری منجر به از دست دادن هویت دینی و ملی فرد می‌شود؛ زیرا در میان همان الگو‌های جهان غرب هم متأسفانه به سراغ دون‌ترین گروه‌های اجتماعی می‌روند و از گروه‌های ضعیف فکری و فرهنگی جهان غرب الگو می‌گیرند. بسیاری از سبک‌های الگویی که در میان برخی از گروه‌های جوان ما رواج دارد نماینده ضعیف‌ترین و پست‌ترین گروه اجتماعی جهان غرب است که نه تنها با فرهنگ ما مغایرت دارد که حتی خود غربی‌ها هم از این گروه‌های اجتماعی الگو نمی‌گیرند و این یکی از مهم‌ترین آفت‌های الگوگیری بخش‌هایی از نسل جوان ما است که می‌بایست آسیب شناسی شده و در جهت تبیین و شفاف سازی آثار سوء این گونه الگوگیری‌ها کار فرهنگی و قرآنی انجام شود.

 

این پژوهشگر حوزه قرآن و عترت به معرفی الگو‌های برتر جامعه دینی پرداخت و اظهار کرد: در مرتبه نخست پیامبران الهی و اهل بیت (ع) و در مرتبه بعد اولیا و بزرگانی که بدست این الگو‌های برتر تربیت شده اند می‌توانند الگو‌های برتر باشند؛ به طور مثال برای ما ایرانیان، سلمان فارسی می‌بایست یک الگو باشد و تمام زوایای زندگی او را باید ترسیم کنیم که نکرده ایم. در مرتبه بعد کسانی که از طریق الگوگیری از انبیا و اهل بیت (ع) رشد و ترقی کرده اند و به عنوان انسان‌های موفق قابل ارائه هستند باید معرفی شوند که به طور مشخص می‌توان به بزرگانی همچون بوعلی سینا، ابوریحان، زکریای رازی، ملاصدرا، مولوی، حافظ، ابن عربی، سعدی، شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ طبرسی، غزالی و ... اشاره کرد. در ادامه شخصیت‌های معاصر مانند اقبال لاهوری، علامه طباطبایی، سید جمال الدین اسد آبادی، شهید بهشتی، شهید مطهری، حضرت امام (ره) و ... الگو‌های برتر هستند. هم اکنون بسیاری از بزرگان مانند مقام معظم رهبری، آیت الله جوادی آملی و امثال این افراد الگو‌های برتر زندگی هستند.

 

وی با بیان اینکه با الگوگیری از چنین افرادی خدا باوری، آزادی، آزادگی و عدالت گستری در وجود انسان شکل می‌گیرد، عنوان کرد: چیزی که نیاز همه انسان‌ها در زندگی اجتماعی است و می‌تواند ضامن سلامت جامعه باشد، الگوگیری صحیح است؛ طبیعی است که جوانان ما در سطوح مختلف می‌توانند الگو‌هایی داشته باشند که از آنان سرمشق بگیرند. این الگو‌ها در رده‌ها و سطوح مختلفی قابل تبیین است. مثلا یک جوان دبیرستانی که می‌خواهد در آینده در حوزه علوم پایه تحصیل کند می‌تواند از یک مدیر شایسته با تخصص علوم پایه، از یک استاد موفق دانشگاه، از یک دانشجوی نخبه، از یک کارمند موفق، از یک پژوهشگر موفق الگو بگیرد. آنچه مهم است این که می‌بایست مسیر الگوگیری را درست انتخاب کند.

 

طالب تاش با اشاره به اینکه قرآن کریم تمام شاخص‌های ارزشی برای الگو گیری در زمینه‌های مختلف را بیان کرده و در هر زمینه‌ای الگویی از نخبگان را نیز معرفی کرده است، اظهار کرد: بنابراین اگر جوان ما می‌خواهد در پوشش الگوگیری کند قرآن کریم نیکوترین شاخص‌ها را معرفی کرده است. اگر می‌خواهد در شیوه سخن گفتن الگو بگیرد در آیات قرآن مؤلفه‌ها و شاخص‌های الگویی سخن گفتن تبیین شده است. اگر می‌خواهد در زمینه رفتار در خانواده الگو بگیرد بهترین الگو‌ها را معرفی کرده است. اگر می‌خواهد در تحصیل الگو بگیرد، قرآن بهترین شاخص‌های الگوگیری در این زمینه را معرفی کرده است.

 

وی در ادامه به مسئولیت متولیان امر تعلیم و تربیت در آشنا کردن نونهالان و نوجوانان با قرآن کریم به منظور گام نهادن در راه الگو گیری صحیح اشاره و بیان کرد: اگر فرزند از ابتدا با قرآن و آموزه‌های آن انس بگیرد و با الگو‌هایی که قرآن معرفی کرده که از جنس نخبگان جامعه هستند آشنا شود، برای الگوگیری خود را غنی می‌یابد و نیازی به تبعیت از غربی‌ها و بیگانگان در خود احساس نخواهند کرد.

 

این پژوهشگر افزود: الگو‌هایی مانند اصحاب کهف، حواریون حضرت عیسی (ع)، طالوت، اسماعیل، اسحاق، یوسف، یحیی، همسر فرعون، حضرت مریم، هارون برادر موسی، مادر مریم، داوود نبی، یونس، خضر، همنشین موسی و ده‌ها الگوی دیگر که در رأس همه آن‌ها شخصیت حضرت ابراهیم (ع)، علی بن ابی طالب (ع) و رسول الله (ص) که در قرآن معرفی شده اند هر کدام در یک حوزه می‌توانند بهترین الگو‌های سازنده باشند که نسل جوان می‌تواند از آن‌ها الگو بگیرد.

 

وی در بخش دیگری از سخنان خود بر ضرورت تکریم نخبگان دینی، علمی، اخلاقی و اجتماعی تأکید و تصریح کرد: تکریم و بزرگداشت نخبگان امری بسیار ضروری و حائز اهمیت است که تحت هیچ شرایطی نباید از آن غافل شد؛ جامعه باید در دو محور در این زمینه کار کند. یکی در خصوص نخبگان پیشین که می‌بایست با تولید محتوا از آثار آن‌ها و خصوصیات شخصیتی آن‌ها جوانان را با شیوه زندگی و رموز موفقیت آن‌ها آشنا کند. معرفی مفاخر هر شهر به جوانان آن شهر و فرهنگ سازی الگو گیری از آن مفاخر یکی از بهترین راه‌ها برای الگو یابی درست زندگی است. محور دوم این است که نخبگان حاضر و شخصیت‌های برتر کنونی را قدر شناسد و زمینه‌های لازم برای معرفی آن‌ها را فراهم کند. الیته این کار یک هنر است. یعنی باید با استفاده از شیوه‌های مختلف هنری الگو‌های برتر را به جوانان معرفی کرد.

 

رئیس پژوهشکده قرآن و عترت با بیان اینکه امروزه نمی‌توانیم با استفاده از شیوه‌های سنتی و قدیمی به معرفی الگو‌های برتر اقدام کنیم، گفت: اگر از شیوه‌های نوین استفاده نکنیم چگونه می‌توانیم شخصیتی مانند آیت الله جوادی آملی را به عنوان الگوی نسل جوان معرفی کنیم. این کار در صورتی امکان پذیر است که با استفاده از ابزار‌های مدرن، دوران جوانی ایشان را به تصویر بکشیم و به گونه‌ای عمل کنیم که یک جوان ایرانی با مشاهده این الگو در قلبش ایشان را تکریم کند و آرزو کند که‌ای کاش به جای ایشان بود. آنوقت می‌بایست گام‌های بعدی را برداریم و زمینه‌های الگو دهی شخصیت ایشان را باز هم با استفاده از هنر، در اختیار آن جوان مشتاق قرار دهیم؛ اگر این اتفاق‌ها بیافتد دیگر آن جوان الگوی خود را پیدا کرده و سلامت آینده اش تضمین است، اما اگر نتوانیم با تکریم درست و به موقع الگو‌های برتر دینی، زمینه برای آشنایی جوانان با آن‌ها را فراهم کنیم از آنجا که انتخاب الگو یکی از نیاز‌های مهم جوانان است به دنبال الگو‌های انحرافی می‌روند و به جای اینکه از جوانان موفق و نخبگان جامعه الگو بگیرند به سراغ گروه‌های دون پایه غربی می‌روند و از آن‌ها الگو‌هایی می‌گیرند که به ظاهر با خلق و خوی آن‌ها سازگار است، اما در حقیقت مخرب روح و روان آن‌ها است.